Frjáls verslun - 01.04.1940, Blaðsíða 17

ar, inn og útflutningsbönn, gengisbreytingar o.fl.
Dæmi um slík viðskiptastríð, eru t. d. verzlunar-
streita írlands og Englands á árunum 1930—35,
eða þar um bil, sem keppni þýzkrar og enskrar
framleiðslu á enskum markaði frá aldamótunum
fram til 1914, átök sömu aðila um markað-
ina á Balkanskaga og Norðurlöndum á síðari
árum o. s. frv. Þegar stríðsbúskapnum er
beitt í sókn, er teflt fram flest öllum tækjum við-
skiptastríðsins (tollum etc.), en auk þess koma
þá aðrar og áhrifameiri aðgerðir til sögunnar:
þvingunarsamningar við hlutlausar þjóðir, farm-
skoðanir, svartir listar og hafnbönn. En þótt
stríðsbúskapurinn geti stundum verið skætt
sóknarvopn, þá er hann þó fyrst og fremst varn-
artæki, og mun ég því einvörðungu skýra þá
hlið málsins.
Áður en lengra er haldið, er vert að benda á
þá staðreynd, að stríðsbúskapurinn getur kom-
ið fram í ólíku formi og er mjög mismunandi
víðtækur og gagnger. Stríðsbúskapur þjóðar,
sem er ófriðaraðili, (hlutlausar þjóðir reka einn-
ig stríðsbúskap, eins og síðar mun vikið að), tek-
ur venjulega nokkrum stigbreytingum. Aðal-
þrepin eru fjögur:
1. ) Hervæðing þjóðarbúskaparins. Á þessu
tímabili eru undirbúningsstörf ófriðarins unn-
in. Þá er reynt að rannsaka til hlítar á hvern
hátt þjóðarbúskapurinn verði þegar á friðartím-
um búinn undir að leysa þau viðfangsefni, sem
knýja kunna á dyr þegar stríðið er skollið á.
2. ) Herkvaðning þjóðarbúskaparins nefnist
millibilsástand, sem skapast á meðan verið er
að breyta friðarbúskapnum í stríðsbúskap.
3. ) Alger stríðsbúskapur er fyrst kominn á,
þegar búið er til fullnustu að markra framleiðslu,
dreifingu og neyzlu þjóðarinnar bás í samræmi
við hernaðarþarfir hennar.
4. ) Afvopnun þjóðarbúskaparins mætti svo
nefna þær aðgerðir, sem miða að því að breyta
stríðsbúskapnum árekstralaust í friðarbúskap.
Hervæðing þjóðarbúskaparins
Á friðartímum hefur þjóðarbúskapurinn að
mestu ótakmarkað ráðrúm til framkvæmda
sinna, en á ófriðartímum verður héraðlútandi
aðstæðubreyting, því að á öllum sviðum þarf þá
skjótra aðgerða. Til þess að sem minnstur tími
fari til spillis, er reynt að vinna sem mest að
undirbúningsstörfum ófriðarins á friðartímum.
Þessi undirbúningur hefur verið nefndur her-
væðing þjóðarbúskaparins. Hér skal í stuttu
máli gerð grein fyrir þeim markverðustu úr-
lausnarefnum, sem um þær mundir eru rannsök-
uð. |
Fyrsta skilyrðið til þess að heyja ófrið með
árangri er að hafa nægar vopnabirgðir. Á þessu
FRJÁLS VERZLUN
tímabili er því reynt að auka vopnaframleiðsl-
una og koma upp öflugum vopnabúrum. Mikið
af þungaiðnaðinum verður í samræmi við þessar
kröfur um stundar sakir að leggja niður sína
fyrri iðju og taka upp hergagnaframleiðslu.
Þetta eru frumdrög að svonefndum forðabú-
skapi, sem er uppistaðan í hervæðingartímabil-
inu. Það er safnað forða af fleiru en vopnum.
Gullforði til þess að kaupa fyrir vopn, matvæli
o. fl. á meðan ófriðurinn stendur yfir hefur til
skamms tíma þótt engu síður nauðsynlegur en
vopnabirgðir. f þessu sambandi má t. d. geta
þess, að árið 1914 hafði þýzki keisarinn í þessum
tilgangi safnað fyrir all-miklum gullforða í Júl-
íusar-turninum í Spandau. En eftir því sem þýð-
ing gulls í alþjóðaviðskiptum hefur minnkað, þá
hefur trúin á gullforðasöfnun til hernaðar rénað.
Ýmsir eru þó enn, sem ekki vilja vanmeta gildi
gulls í þessum efnum, t. d. ekki óreyndari maður
en generalmajor Thomas, sem er forseti þýzka
viðskiptahernaðarráðsins. Sænski hagfræðingur-
inn Gustav Cassel hefur aftur á móti í þrjú ár
barizt gegn oftrúnni á gullið sem stríðsforða og
lagt til, að sænska krónan yrði að nokkru leyti
tryggð t. d. með koparforða eða öðrum stríðs-
nauðsynjum í stað gulls.
Veigamesti viðskiptalærdómur stríðsins var,
að matvæli og hráefni væri sérhverri ófriðarþjóð
engu ónauðsynlegri en hergögnin sjálf. Á her-
væðingartímabilinu er því reynt að safna forða
matvæla og hráefnum til hergagngaframleiðsl-
unnar. Auk þess er með stjórnmála- og verzlun-
arsamningum reynt að tryggja aðflutning þess-
ara vara á ófriðartímum. Þá er unn-
ið að því að auka innanlands framleiðsluna
á þeim nauðsynjum, sem eru af skornum
skammti í landinu. Dæmi þessa er framkvæmda-
stefnan í þýzkum landbúnaðarmálum síðan 1933
og fjögra ára áætlunin. En það eru fleiri en
stórveldin og núverandi höfuðhernaðaraðilar,
sem rekið hafa forðabúskap undanfarin ár. Smá-
þjóðirnar hafa einnig tekið þátt í þessum undir-
búningi, t. d. vörðu Svíar í september 1938 (fyr-
ir Múnchen-ráðstefnuna) 70 milljónum króna
til kaupa á matvæla- og eldsneytisforða, Finnar
vörðu í sama tilgangi 27 millj. kr. og Norðmenn
18 millj. kr. (allt danskar krónur).
Á fi'iðartímum er hægt að semja áætlun um tilhög-
un framleiðslu, dreifingu og noyzlu þjóðarinnar, ef
til ófriðar kæmi. Flestar stórþjóðirnar munu hafa gcrt
þessháttar áætlanir og jafnvel sumar smáþjóðirnar
líka, t. d. liöfðu Svíar þegar árið 1938 gert áætlun um
neyzluþörf þjóðarinnar á ðfriðartímum (með tilliti til
hlutleysis Svíþjóðar). Ýmsar aðrar áætlanir varð-
andi stríðsbúskapinn eru samdar á friðartímum, t. d.
mun núverandi hafnbann Brcta á þýzkalandi vera
rekið samkvæmt áætlun frá 1919 (sbr. Times).
En livað sem öllum forða- og áætlanabúskap líður,
17