Frjáls verslun - 01.04.1940, Page 15

BIRGIR KJARAN;
Stríðsbúskapur
Grundvallar hugtök
Um fátt mun vera meira ritað á íslenzka tungu
en hin efnahagslegu viðfangsefni þjóðarinnar.
Það má því undrum sæta og getur varla talizt
vanzalaust, að ekki skuli vera til sæmileg íslenzk
orðaskrá yfir þá vísindagrein, sem um þessi efni
fjallar, hagfræðina, og undirstöðuhugtök henn-
ar. En því miður er það staðreynd, að enn sem
komið er á sér þvílíkur orðagrautur, og hug-
myndabrengl stað, t. d. í flestum þess kyns
blaðaskrifum, að þau aðeins rugla hugmyndir
almennings og eru auk þess að jafnaði tyrfin
aflestrar.
Til þess að forðast allan misskilning álít ég
rétt að leggja krók á leið mína og skilgreina þeg-
ar í upphafi greinar þessarar nokkur þeirra hug-
taka, sem henni er ætlað að fjalla um.
I mæltu máli hefir orðið búskapur að mestu
verið einskorðað við atvinnurekstur til sveita.
En hér mun ég, án frekari rökstuðnings, kalla
búskap allar þær framkvæmdir, sem miða að
fullnægingu mannlegra þarfa. Þjóðarbúskapur
er því samnefni allra einstaklingsbúskapa innan
ákveðinnar ríkisheildar. Þess ber þó að geta, að
þjóðarbúskapur og ríkisbúskapur er þó hvergi
nærri eitt og hið sama, því að ríkisbúskapur
er aðeins heildarheiti þeirra framkvæmda og
athafna, sem baka ríkinu útgjalda og afla því
tekna.
Á tímum eðlilegs viðskiptalífs er markmið
þjóðarbúskaparins að afla sem mestra þjóðar-
tekna með sem minnstum tilkostnaði. Þetta við-
skiptaástand mætti kalla friðarbúskap þjóðar-
innar.
Ef þjóðin lendir í ófriði, verða veruleg um-
skipti hér á. — Stríð í nútímaskilningi er ekki
lengur stríð, sem eingöngu er háð af herjum við-
komandi þjóða, heldur er það eins og Luden-
dorff hershöfðnigi nefndi það „algjört stríð“
(Der totale Krieg), sem allir einstaklingar þjóð-
arinnar, jafnt hermenn sem amlenningur að baki
víglínanna, taka þátt í. Slíkur ófriður hneppir
gjörvallt þjóðlífið í spennitreyju stríðsþarfanna.
Þjóðarbúskapurinn tekur þá einnig formbrigð-
um, friðarbúskapur breytist í stríðsbúskap. I
raun og veru tekur þjóðarbúskapurinn ekki nein-
FRJÁLS VERZLUN
um eðlisbreytingum, því að þjóðin notast áfram
við fyrra framleiðslu- og viðskiptakerfi sitt, og
lögmál þess standa að mestu óhögguð. En megin-
munur stríðs- og friðarbúskapar orsakast af því,
að þjóðin setur sér nýtt takmark. I stað efna-
legrar velmegunar, sem á friðartímum er aðal-
takmark hennar, hefur hún nú einungis sett sér
eitt höfuðmarkmið og keppikefli, það er að vinna
stríðið, hvað sem það kostar. I samræmi við
þetta á í ófriði allur rekstur þjóðarbúskaparins
ekki að beinast að auknum þjóðartekjum, held-
ur að aukinni hernaðargetu þjóðannnar. En þar
sem þjóðarbúskapurinn, eins og fyrr er getið,
samanstendur af mýmörgum sundurleitum ein-
staklingsbúsköpum, þarf eitthvert stefnumark-
andi afl að samræma þá í samfelldan markvissan
þjóðarbúskap. Þetta afl hlýtur að öllu jöfnu að
koma frá ríkisvaldinu, því að eins og hinn frægi
ítalski fjármálafræðingur Antonio de Marco de
Viti segir, þá er verkefni ríkisins „að fullnægja
öllum samþörfum þegnanna. Frá alda öðli hef-
ur öryggisþörf þegnanna verið aðal samþörf
þeirra. Ríkið verður því að verja eignir þeirra
fyrir innlendum fjendum og land þeirra fyrir
erlendum óvinum“. Einn þátturinn í þessu starfi
ríkisins er að marka stefnu þjóðarbúskaparins
á ófriðartímum. Aðgerðir þessar birtast venju-
lega í þeirri mynd, að ríkisbúskapurinn færir
mjög út kvíarnar, svo að hann að lokum beint
eða óbeint tekur í sínar hendur eða hefur eftir-
lit með flestum greinuni þjóðarbúskaparins.
Stríðsbúskapur og viðskiptastríð
Stríðsbúskapurinn er tvíþættur, hann er bæði
sóknar- og varnartæki. Þegar stríðsbúskapnum
er beitt til sóknar, svipar honum mjög til annars
viðskiptaástands, sem er öllu tíðara, viðskipta-
stríðsins. Munurinn á sækjandi stríðsbúskap og
viðskiptastríði er sá, að um stríðsbúskap er ekki
hægt að ræða nema því aðeins, að samtímis ríki
hernaðarástand eða vopnaviðskipti fari fram, en
viðskiptastríð er ótengt öllum öðrum hernaðar-
aðgerðum og er oft háð á þeim tímum, sem að
öðru leyti eru taldir hinir friðsamlegustu. Helztu
vopnin, sem notuð eru í viðskiptastríði, eru toll-
15