Frjáls verslun - 01.04.1940, Page 5

erlendu kaupmanna. Þeir voru lengst af búsettir
erlendis og þekktu lítið íslenzka hagi, en verzlun-
arstjórarnir voru þá líka sjaldnast menn til þess
að bæta úr því. T. d. um fyrirkomulag verzlan-
anna má benda á, að sama álagning var á öllum
vörum, hvort heldur smátt eða stórt, hvort held-
ur títuprjónar eða þungavara. Faktúrur komu
frá Khöfn. með árituðu útsöluverðinu, eins
og það skyldi vera, en verzlunarstjórarnir voru
aðeins verkfæri, sem gerðu það, sem fyrir þá
var lagt. Hefði verið reynt til þess af hálfu
verzlunarstjóranna að opna augu dönsku kaup-
mannanna fyrir því, sem betur mátti fara og
benda á þörf nýmæli, má vel vera að breytzt
hefði til batnaðar. Innlendu kaupmennirnir, sem
komu um og eftir aldamótin breyttu verzlunar-
háttunum mikið. Ég varð fyrstur til þess að
stofna verzlun 1899 og hafði á boðstólum alls
konar vörur og allmjög f jölbreyttari en hjá þeim
dönsku. Við, sem uppaldir vorum við íslenzka
staðhætti skildum betur hvað þurfti, en þegar
Bryde gamli sá það í Kaupmannahöfn, að alltaf
jókst vörumagnið, sem til íslands fluttist, hristi
hann höfuðið og lét í ljósi að hann skildi ekki,
hvað þetta ætti að þýða. Ég var í sambandi
við Ásgeir Sigurðsson í Edinborgar-verzlun í
Reykjavík, þannig að ég keypti fyrir hann fisk
og greiddi í peningum. Bryde greiddi aftur með
vörum og þótti mönnum betra að fá peningana.
Annars hafði ég til byrjunar nær ekkert fjár-
magn, en tók fljótlega þátt í útgerð og eignaðist
hlut í bátum og keypti fiskinn. Bryde blöskraði
sá „peningastraumur“, sem gekk um mínar
greipar á þessum árum og viðkvæðið var: „Hvad
kan den Dreng g0re?“ Engu var breytt við
dönsku verzlanirnar fyrst í stað, en nú tók fyrir
alvöru að losna um menn, og mistu dönsku verzl-
anirnar mikið af viðskiptum sínum. Næsta inn-
lenda verzlunin í Eyjum, sem reis upp á þessum
árum, líklega 1908, var verzlun, sem norslair
maður, Lyder Höjdahl, stofnaði, ásamt nokkrum
Eyjamönnum.
Velmegun tók nú að vaxa í Eyjum. Árferði
batnaði nokkuð, en ekki var minnst um vert að
menn tóku nú að hagnýta betur aflann og verzl-
unin tók framförum. Húsabyggingar hófust o.
fl., en eitt af því sem jafnan var skortur á hjá
einokunarverzlununum, var byggingarefni.
Fyrsta timburfarminn flutti ég til Eyja 1904, og
þótti slíkt mikil nýung. T. d. má nefna að lifr-
in varð nú betri verzlunarvara, en ég fekk strax
upp úr aldamótum Norðmann til að standa fyrir
þá tíma nýtízku lifrarbræðslu, og framleiða
meðalalýsi. En fram að þeim tíma hafði verðið á
lifur verið 6 aura potturinn og samsvarar það
FRJÁLS VERZLUN
að fatið eða 165 pottar hefði kostað kr. 9,20.
Þegar litið er til þess mikla verðs, sem nú er
greitt og hefir verið greitt á undanförnum árum
fyrir lifur, þá sézt munurinn bezt. Mótorbátar
fóru nú að kóma og var hinn fyrsti keyptur til
útgerðar minnar árið 1904 og var það fyrsti
mótorbátur á Suðurlandi. Næsti bátur kom árið
eftir og svo hver af öðrum. Alls voru mótorbát-
ar orðnir um 80—90 í Eyjum á árunum 1908—
1914, og hafa þeir ekki orðið fleiri síðar, en aft-
ur stækkað nokkuð. Nýtt spor var einnig stígið,
er tekið var að frysta beitu og komizt var hjá
beituskorti, sem hafði á köflum háð veiðiskap,
kom ég með fyrstu frystivélarnar á landinu. til
Eyja árið 1908, en næst komu slíkar vélar til
Sláturfélags Suðurlands í Reykjavík, og útveg-
aði ég þær einnig. Hver lyftistöng þetta var fyr-
ir útveginn, verður naumast með orðum lýst.
Ég vil enn nefna dæmi um það, að Vestmanna-
eyjar voru á þessum árum framarlega í útgerð-
armálum. Árið 1904 gerði ég tilraun til þess að
senda beint til Spánar fisk, og var það þá sjald-
gæft að íslenzkir kaupmenn sendu þangað fisk
án milligöngu Dana. Þessi tilraun var smá, og
þætti ekki mikið nú að senda til Spánar fisk-
slatta í lítilli seglskútu, 400 skippund, og einar
200 tunnur af hrognum um leið. En þetta bless-
aðist. Þannig voru tekin skref eitt af öðru meðal
íslenzkra kaupsýslumanna á þessum árum til
þess að gera verzlunina utan lands og innan að
íslenzkri starfsemi, og láta arðinn af henni
renna til landsmanna sjálfra.
Fyrsta fiskimjölsverksmiðja landsins komst
einnig upp á mínum vegum í Eyjum á þessum
árum, en fram að þeim tíma var meginið af fisk-
úrgangi lítt hagnýtt, og er því auðséð á því, sem
að framan er sagt, að mikill vöxtur hljóp nú í
allt athafnalíf í Eyjum á þessum árum. Góðir
og áhugasamir kaupsýslu- og útgerðarmenn
komu, nú til sögunnar hver af öðrum á þessum
árum og má þar nefna Gunnar Ólafsson og Jó-
hann Jósefsson, er stofnuðu verzlun 1910 eða
1911.
Ég minntist á það, að velmegun hefði verið
mikil í Eyjum á þessum árum og get ég því til
frekari rökstuðnings bent á, að þar voru sama
og engin sveitarþyngsli, og atvinnuleysi var þar
með öllu óþekkt. Kaupstaðurinn gerbreyttist á
10 árum, þegar hið duglega Eyja-fólk fékk að
búa við nýja og betri hætti í framleiðslu og verzl-
un. Sparisjóður óx upp, sem var hin mesta
stoð og varð hann undirstaða útibús Útvegs-
bankans, sem þar er nú og rann til þess. Sjálfir
lögðum við símann til Eyja 1911. Mætti það
mikilli andspyrnu m. a. á þeim grundvelli, að
Frh. á bls. 31.
5