Frjáls verslun - 01.06.1963, Page 2
Jónas H. Haralz, hagíræðingur:
Eðli og filgangur þjóðhags-
og framkvæmdaáæflana
(Grein þessi er byggS á erindi, sem Jiöfundur flutti á fundi
Verzlunarráðs Islands þann 27. april sl. I erindinu \ar einnig
gerð grein fyrir meginatriðum þeirrar þjóðhags- og framhvæmda-
áætlunar fyrir árin 1963—1966, sem ríkisstjórnin Iagði fyrir Al-
þingi þann 10 apríl sl. Þar sem skýrsla ríkisstjórnarinnar hefur
nú verið gefin út, hefur hins vegar ekki þótt ástæða til að
birta þennan Jiluta erindisins.)
Þegar rætt er um eðli og tilgang þjóðhags- og
framkvæmdaáætlana, cr eðlilegt, að um það sé
spurt, hvort þær áætlanir, sem nú er farið að gera
á Vesturlöndum, séu sama eðlis og þær áætlanir,
sem um alllangt skeið hafa tíðkazt í hinum sósíölsku
löndum Austur-Evrópu. Að mínum dómi varpar
einmitt þessi spurning og svarið við henni skýru
ljósi á það mál, sem hér er til umræðu. Þessari
spurningu verður hins vegar ekki svarað, nema
fyrst sé gerð grein fyrir höfuðeinkennum þeirra
hagkerfa, sem ríkjandi eru í Austur-Evrópu annars
vegar, og á Vesturlöndum hins vegar, því að sjálf-
sögðu mótast áætlanirnar sjálfar og það hvernig
þær eru notaðar, af því hagkerfi, sent þær eru
sprottnar af.
Hagkerfi hinna sósíölsku landa Austur-Evrópu
eru „centraliseruð“. Þeim er stjórnað frá einurn
stað að miklu leyti. Þar eru efnahagslegar ákvarð-
anir teknar og fyrirmæli gefin hinunr einstöku ein-
ingum kerfisins. Forstjóri fyrirtækis ákveður ekki
sjálfur, hvað né hversu mikið hann eigi að fram-
leiða, hvaða hráefni hann eigi að nota, eða hvaða
verð hann eigi að setja á vöruna. Hann ákveður
heldur ekki, hversu mikil fjárfesting fyrirtækisins
eigi að vera, né hvernig fjár til hennar skuli aflað.
Allar þessar ákvarðanir eru teknar annars staðar.
Honum eru gefin fyrirmæli í mynd áætlana. Áætl-
anir Austur-Evrópu eru því mjög sundurliðaðar.
Þær segja til um það hversu mikið skuli framleitt
af hverri einstakri vörutegund, hversu mikið hrá-
efni skuli nota, hvers konar framkvæmdir skuli
ráðast í, hvað eigi að festa mikið fé í þeim og hvern-
ig þess fjár skuli aflað. Um neytandann gildir svip-
uðu máli og framleiðandann. Hann tekur í raun
og vcru ekki cfnahagslegar ákvarðanir sjálfur, nema
að Iitlu leyti. Líki honum ekki þær vörur, sem á
boðstólum eru, getur hann ekki nema að mjög tak-
mörkuðu leyti látið það álit í ljós með því að velja
aðrar vörur, þar sem innflutningur er stranglega
takmarkaður og vöruúrval innlendrar framleiðslu
fyrirfram ákveðið án tillits til óska hans. Bæði
framleiðendur og neytendur eru því háðir strangri
stjórn, og áætlanir eru hið þýðingarmesta þeirra
tækja, sem sú stjórn notar til þess að koma fyrir-
ætlunum sínum í framkvæmd.
Hagkerfi Vesturlanda eru annars eðlis en þetta.
Þeim er ekki reynt að stjórna í einstökum atriðum
frá cinum stað. Hver eining þcirra hefur mikið
sjálfstæði til þess að taka efnahagslegar ákvarð-
anir. Forstjóri fyrirtækis ákveður það sjálfur með
tilliti til ríkjandi ástands og framtíðarhorfa á mark-
aðnum, hvaða vörur hann skuli framleiða og hversu
mikið af hverri þeirra. Hann ákveður sjálfur hvaða
hráefni hann notar, og hvaða verð hann setur á
vörur sínar. Hann ákveður í hvað framkvæmdir
hann ræðst, og hvernig hann aflar fjár til þeirra
framkvæmda. Við þær ákvarðanir tekur hann tillit
til framtíðarhorfa á markaðnum og til ástands og
horfa í peningamálum. Svipuðu máli gegnir um
neytandann. Hann ákveður sjálfur, hvaða vörur
hann kaupir. Hann velur úr, eftir því sem hann
telur sér hagkvæmast. Einingum hagkerfisins er
ekki gefin fyrirmæli um, hvað þær skuli gera, og
áætlanir af því tagi, sem tíðkast í löndum Austur-
Evrópu, eiga því ekki hlutverki að gegna í hag-
kerfi Vesturlanda.
Frá því menn fóru fyrst að hugsa skipulega um
2
FRJÁLS VERZLUN