Frjáls verslun - 01.09.1981, Blaðsíða 43

Dan Greenberg heitir maöur
sem skrifar greinar fyrir breska
tímaritið New Scientist. Oft eru
greinar þessar í léttum tóni og hin
breska kímni liggur á milli lín-
anna. Dæmi um eina slíka mátti
finna í tímaritinu þann 4. júní sl.
sem er þýðing á enska heitinu
„intelligent machines" þ.e.a.s.
tölvur og önnur tæki með raf-
eindaminni til stjórnunar.
Dan Greenberg, að hætti
margra kíminna Englendinga,
byggir grein sína á dæmum um
„tæknibrjálun hins bandaríska
þjóðfélags". Greinin sem hér
verður reynt að endursegja í stór-
um dráttum ber heitið: Stupidity
index goes up again (bls. 644).
Þar segir að vísitala heimsku sé
aftur á uppleið í Bandaríkjunum
um þessar mundir. Að þarlendra
hætti þykist enginn vita ástæðuna
en félagsvísindamenn þegar
komnir á kaf í rannsókn á orsök-
inni eða a.m.k. þyrjaðir að leita
hennar. En á meðan þeir séu að
leita, segir Dan Greenberg, er ekki
annað að gera en að viðra þann
fróðleik sem við hin höfum þegar
aflað okkur, ef þannig mætti varpa
Ijósi á orsakir vandamálsins.
Við hlaupum yfir þann kafla þar
sem Greenberg greinir frá vits-
munamælingum og þroskaprófum
á bandarískum menntskæling-
um, sem staðið hafa yfir sl. 14 ár
og alltaf sýnt vaxandi heimsku
samhlióa stöðugt auknum lær-
dómi.
Síðan segir Greenberg að
ástæðan fyrir hnignun hinnar
huglægu getu sé auðvitað sú
sama og fyrir hnignun hinnar lík-
amlegu getu: Minni þjálfun vegna
minna álags, þ.e. notkunarleysi.
Líkamleg hrörnun eftir að vélar
tóku við svo til öllum erfiðisverkum
er þegar sönnuð með trimmæði og
sölu þrekhjóla um allan heim. Á
sama hátt sé ástæðan fyrir vax-
andi heimsku einfaldlega sú raf-
eindatækni sem nú sé á góðri leið
með að uppræta alla viðleitni til
þess að beita heilanum og hugsa.
Á sama hátt og vélskóflan losaði
manninn við óumflýjanlega þjálfun
bakvöðvanna hefur rafeindatækn-
in, í auknum mæli, losað hann við
aó þjálfa heilann. Árangurinn er
vaxandi bakveiki og heimska.
Greenberg segir ennfremur að
augljóslega þurfi enga félags-
fræðilega rannsókn til þess að
leiða í Ijós, að nauðsynleg beiting
heilans nútildags sé mun minni en
fyrr á árum. Dæmi úr daglegum
verslunarstörfum sýnir þetta svart
á hvítu: Hér áður fyrr þurfti af-
greiðslumaður að beita hugsun
við það að reikna hve mikið ætti að
gefa til baka. Nú gera afgreiðslu-
tölvur, greiðslureiknar, rafeinda-
búðarkassar, eða hvað sem þessi
tæki kallast, upp við kaupandann
á augabragði og segja afgreiðslu-
manninum hve mikið hann á að
gefa til baka, sem sagt engin hug-
læg starfsemi lengurá þvísviði,—
heilinn er „stikkfrí".
Vasatölvur gera búreikninga og
útreikning á kostnaði við innkaup
að verki án teljandi hugsunar eða
kunnáttu.
Tölvusérfræðignar spá því að
örtölvubylting, sem alltaf er aö
hefjast, muni skapa mörgum mun
áhugaverðari verkefni og mögu-
leika á aukinni menntun. Hitt er
jafn víst að sú bylting mun skapa
miklu fleirum möguleika á að
hætta að hugsa, alveg eins og
aukin vélvæðing, á sínum tíma,
upprætt erfiöisvinnu.
Og Greenberg heldur áfram að
nefna dæmi. Hann tekur eitt úr
daglega lífinu sem sýnir hvernig
þróun neysluþjóðfélagsins stuðlar
að því að neytendur kaupi þekk-
ingu án þess að öðlast hana,
þekkingu sem áður fyrr varð að
afla sér til þess að geta notið
hennar. Þar á hann við hið sívax-
andi framboð á tilbúnum matar-
réttum. Áður þurfti fólk að beita
heilanum við að læra að matreiða
slíka rétti. Kosturinn við fyrirbærið
er sá að þeir sem ekki nenntu að
læra slíkar kúnstir áður fyrr geta
nú notið þeirra með því að greiða
fyrir það, — hinir hugsi minna fyrir
bragðið. Kveikjan að slíkum upp-
finningum, segir Greenberg, er til-
búinn markaður fyrir tímasparnað
en gjaldið fyrir þann sparnað gæti
orðið vaxandi heimska.
Hann nefnir annað dæmi máli
sínu til sönnunar. Nú þurfi næstum
enga þekkingu til þess að aka bíl í
Bandaríkjunum. Áður fyrr þurfti
fólk að leggja það á sig aö læra að
skipta um gír, nú er einungis sett í
„,D" og gefið í.
Þá nefnir hann að bandarískir
skólakrakkar verji nú mun lengri
tíma í sjónvarpsgláp en til skóla-
setu og heimavinnu. í stað heima-
vinnu séu jafnvel sérstakir sjón-
varpsþættir. Bóklestur heyri til
undantekninga hjá stórum hluta
almennings. Allt beri þetta að
sama grunni , — að minnka þörf-
ina fyrir hugsun, jafnvel mynda-
blöðin, sem bandarískir unglingar
lágu í hér fyrr á árum eru á hröðu
undanhaldi fyrir sjónvarpsglápi.
Það þýðir að ekki þarf einu sinni
að hafa fyrir því að lesa, eða fletta
lengur: Allt stefnir að hvíld hug-
ans.
Þar með telur Dan Green sig
hafa-fært nægileg rök fyrir því að
það sé af og frá aö „Holl sé
hugarró". Þegar tæknin fari að
hugsa fyrir okkur geti varla farið
öðruvísi en hjá Bandaríkjamönn-
um: Heimskan vex í jöfnu hlutfalli
atvinnuleysi heilans.
43