Frjáls verslun - 01.06.1983, Blaðsíða 15

HAGKRONIKA
Hátt gengi Bandaríkjadollars — háir
vextir og jafnvel hækkandi
Síðastliðið vor tók Bandaríkjadollar mikið stökk upp á við
og hækkaði mjög gagnvart flestum Evrópumyntum. Sem
dæmi má nefna, að Bandaríkjadollar hækkaði á tímabilinu frá
áramótum 1982 til 30. apríl 1983 um tæp 7% gagnvart þýsku
marki, tæp 19% gagnvart pund, 26% gagnvart franska frank-
anum, 33% gagnvart sænsku krónunni en aðeins 5,8% gagn-
vart yeni.
Margar ástæður voru taldar
liggja til þessa hágengis US$ til
grundvallar. Vextir í Bandaríkj-
unum eru tiltölulega mjög háir,
en verðbólga fer minnkandi,
efnahagsbatinn er miklu fyrr á
sér þar. en í öðrum iðnríkjum.
mikil óvissa ríkir í alþjóðamálum
svo og í peningamálum og telja
fjármálamenn Bandaríkjadollar
vera öruggastan gjaldmiðla nú
um stundir.
Þegar líða tók á sumarið færð-
ist nokkur ró yfir gjaldeyrismark-
aði erlendis og var tíðinda lítið í
haust og byrjun vetrar. í nóvem-
ber dró aftur til tíðinda. Banda-
ríkjadollar hækkaði jafnt og þétt í
verði, sérstaklega gagnvart
þýska markinu, pundi og franska
frankanum, enda sést það best á
því, að frá 1. nóvember til 13.
desember sl., hækkaði US$ um
5% gagnvart marki, 4,5% gagn-
vart pundi og 4,2% gagnvart
franska frankanum.
En nú er svo komið, að enska
pundið, franski frankinn, sænska
krónan svo og fleiri myntir hafa
aldrei verið verðminni gagnvart
US$ en nú er.
Tvennt vekur sérstaka athygli:
1. Þýska markið lækkar meira
en aðrar myntir, gagnvart dollar,
enda er mikil staðkvæmd milli
þessara tveggja mynta (þ.e.
þegar önnur hækkar, þá lækkar
hin að sama skapi).
2. Yen hefur haldið hlut sín-
um, en yen er mikilvæg sam-
keppnismynt við US$.
Samhliða þessum sviptingum
á gjaldeyrismörkuðum, hafa
vextir farið nokkuð hækkandi.
Það er nú skoðun margra að
vextir í Bandaríkjunum muni alls
ekki lækka á næstunni, t.d. lýsti
Regan fjármálaráðherra
Bandaríkjanna því yfir fyrir
skömmu, að það væri skoðun
sín, að vextir héldust óbreyttir
allavega fram á mitt næsta ár.
Henry Kaufmann einn virtasti
fjármálamaður Wall Street tekur
dýpra íárinaog telurvexti hækka
í Bandaríkjunum á næstu mán-
uðum um eða yfir 1%-stig. Þetta
gæti þýtt, að skammtímavextir á
dollara-lánum. svokölluð Euro-
dollar-lán eða Libor-lán gætu
farið í tæp 12% á seinni helmingi
næsta árs. Betra er því að gá að
sér, þegar menn hérlendis taka
lán erlendis og velji lán í þeirri
mynt. sem hyggilegast er miðað
við vexti og gengisáhættu hverju
sinni og að teknu tilliti til óviss-
unnar í framtíðinni.
Allar líkur eru á hágengi US$
muni halda áfram um ófyrirsjá-
anlega framtíð. Kemur þar helst
til. að allir þeir þættir, sem taldir
eru valda háu gengi US$ eru og
munu verða í fullu gengi á næst-
unni. Þessir þættir eru meðal
annars eins og áður er sagt frá,
mikill vaxtamismunur, bæði á
nafn- og raunvöxtum, milli
Bandaríkjanna og annarra
Evrópulanda. Mikil gróska í
bandarísku efnahagslífi og
ótrygg alþjóða- og peningamál.
Island:
Vextir og verðbólga
fara enn lækkandi
Þann 20. desember sl., voru
vextir enn lækkaðir og þá um
4.5%-stig að meðaltali. Vaxta-
lækkunin er staðfesting á því, að
mjög hefur miðað í baráttunni
við verðbólguna. Seðlabankinn
mældi verðbólguna rétt fyrir
seinustu vaxtalækkun og kom í
Ijós að verðbólgan er nú 24%.
Þessi mæling Seðlabankans
byggist á raunverulegri verð-
bólgu seinustu mánaða og spá
fyrir þá næstu.
En þrátt fyrir þessa geysimiklu
lækkun vaxta nú á örfáum mán-
uðum, er raunávöxtun sparifjár
nú skárri en oftastáður.jafnhliða
þessu eru útlánavextir auðvitað
hærri í raun en oftast endranær.
Er nú þess að vænta, að draga
muni úr útlánum og að innlán
aukist að minnsta kosti frá því,
sem að óbreyttri verðbólgu og
neikvæðum raunvöxtum, hefði
orðið. Það er einmitt mjög mikil-
vægt núna, að meira jafnvægi
náist, þ.e.a.s. dragi úr útlánum
en sparnaður aukist.
1 4
HAGKRONIKA
OECD:
Atvinnuleysi fer enn vaxandi
Nú nýverið kom út á vegum
OECD-stofnunarinnar í París
skýrsla um atvinnuleysi og ráð
gegn þeim mikla bölvaldi. Af
skýrslunni sést að horfurnar eru
heldur dökkar. atvinnuleysi mun
halda áfram að aukast á árinu
1984 úr 35 millj. í tæplega 36
millj. 1985. Þarna eru þó Banda-
ríkin undantekning. atvinnuleysi
3. Beita skal sérstökum ráðum
til að sporna við atvinnuleysi
ungs fólks og því langtímaat-
vinnuleysi. sem farið er að
gera vart við sig hjá mörgum
þjóðfélagshópum.
4. Aðgerðir stjórnvalda til að
draga úr vinnuaflskostnaði í
einkageiranum í tengslum við
aðgerðir til að skapa atvinnu
hefur minnkað þar undanfarió og hjá hinu opinbera.
mun það halda áfram. 5. Breytingar á vinnutíma
Hagspá OECD 1982 — 1985
MAGNBREYTING
ÞJÓÐARFRAMLEIÐSLU 1982 1983 1984 1985 fyrri
árs-
helmlngur
Bandaríkin -1.9 3'/2 5 3
Japan 3,0 3.0 4 3
Þýskaland .1 1 % 2 21/4
OECD Evrópa 0.6 1 1'/2 1%
OECD 0,3 2'A 31/2 21/4
VERÐBÓLGA
Bandaríkin 5.8 4.0 5Va 53/4
Japan 2,9 iy2 11/2 21/4
Þýskaland 5,3 3,0 3'/4 3’/2
OECD 7,3 5'/2 5% 53/4
ATVINNULEYSI
Bandaríkin 9.7 9,5 8 73/4
Japan 2,4 2% 2% 3
OECD Evrópa 9.5 101/2 111/4 12
OECD 8.4 9.0 9.0 9,0
OECD — Economic Outlook Dec. 1983
í OECD-skýrslunni eru nefndar þ.e.a.s. stytting vinnutíma án
sex leiðir til að draga úr atvinnu- þess þó. að laun hækki.
leysi. 6 Aðgerðir til að ná samkomu-
lagi milli fyrirtækja og verka-
1. Auðvelda grundvallarbreyt- lýðsfélaga í þá átt. að efna-
ingar á vinnumarkaðnum. hagsbatinn komi allur fram í
það er að sveigja atvinnu- aukinni framleiðslu. en ekki í
starfseminni frá framleiðslu til hærri launum og meiri verð-
þjónustustarfsemi. bólgu.
2. Draga úr hækkun raunlauna í Bent er á í OECD-skýrslunni að
Vestur-Evrópu. en einmitt í
háum raunlaunum er að finna
meginskýringuna á því, hve
grunnatvinnuleysið er mikið.
sköpun atvinnutækifæra með
opinberu fé og niðurgreiðsla
launa til atvinnurekenda kunni
að vera heppileg lausn. ef vel er
að verki staðið. Jafnframt er bent
á. að almenn hækkun eftirlauna-
aldurs hjálpi ekki. nema það leiði
til ráðninga í staðinn úr hópi at-
vinnulausra.
Á árunum 1984—1989 mun
vinnuaflið í OECD-löndunum
aukast um 18—20 millj. Enn um
sinn er búist við að atvinnutæki-
færum fækki í Evrópu eða út allt
næsta ár 1984. Upp úr því ætti að
fara að rofa til.
Búist er við að atvinnuleysi muni
mjög minnka i Bandaríkjunum og
er sú þróun reyndar hafin og má
á það benda að atvinnuleysi í
Bandaríkjunum nú í dag er undir
9%. en var fyrir nokkrum misser-
um síðan 10V2—11%. í Evrópu
mun atvinnuleysið hins vegar
aukast í rúm 11.5% á síðari hluta
ársins 1984.
Ef atvinnuleysið í lok þessa
áratugar á að verða það sama og
var á árinu 1979 þ.e.a.s. 19 mill-
jónir. þá þarf að búa til um 20.000
nýjar stöður á dag fram til ársins
1980 eða alls 35 millj. nýrra at-
vinnutækifæra.
Hér að ofan er talað um lang-
tíma atvinnuleysi og er það mikið
vandamál. Hlutfall þeirra sem at-
vinnulausir eru til langs tíma hef-
ur hækkað mjög. t.d. eru 45% af
atvinnuleysi ÍFrakklandi og 40% í
Bretlandi þesskonar langvinnt
atvinnuleysi. þegar menn eru
meir en eitt ár atvinnulausir
samfellt. Talið er að þetta hlutfall
muni enn hækka á næstu árum.
í OECD-skýrslunni er bent á þá
leið að lækka launatengd gjöld
og greiðslur tryggingagjalda ým-
iskonar. Ennfremur er bent á að
varkárni í kjarasamningum sé
nauðsynleg.
Enn sem fyrr er vandi atvinnu-
leysisins langþyngstur meðal
hinna eldri og meðal ungs fólks.