Helgarpósturinn - 21.09.1995, Blaðsíða 11

F1MMTUDAGUR ZL SEPTEMBER1995
11
BHH
FALL BERLÍNARMÚRSINS
„Það var stundum eins oghann hefði miðilsgáfu
í erlendum stjórnmálum. Ég man sérstaklega að
hann sagði við mig áður en hann fór til útlanda
1989: „Nú fellur Berlínarmúrinn." Ég fór að
skellihlæja. Svo kom hann heim og menn þurftu
að reyna að meðtaka þær fréttir að Múrinn væri
fallinn — og eru kannski ekki búnir að meðtaka
þær enn. Nokkru seinna þegar hann fór aftur út
sagði hann við mig: „Nú hrynja Sovétríkin.“ Þá
tók ég meira mark á honum, enda stóð það
heima.“
Ásgeir Sverrisson.
ráðuneytið, ekki síður en störf Alþingis, en sagt
er að á fyrsta kjörtímabilinu hafi starfsgleði
hans verið með slíkum endemum að öll mál sem
komu í hans hendur hafi fengið einhverja af-
greiðslu.
Það kemur varla á óvart að Svavar Gestsson,
fyrrverandi menntamálaráðherra, er tortrygg-
inn á verk Björns í ráðuneytinu: „Það er svo
grunnt á ofstækistaugina í honum að ég er pínu-
lítið hræddur um að hún ráði of rniklu." Hannes
Hólmsteinn er hins vegar ekki trúaður á að
Björn efni til ófriðar um ráðuneytið: „Hann mun
vafalaust fara varlega og ekki steypa sér í nein
hneyksli eða ógöngur.“
Þótt Björn hafi eindregnar skoðanir verður
seint sagt að hann sé uppreisnarmaður sem vilji
koma á róti í þjóðfélaginu. Ásgeir Sverrisson:
„Hann virðir hefðir, venjur og samskiptaleiðir
og að því leytinu getur hann verið svolítill ap-
paratchik (kerfismaður). Annars er svo erfitt að
staðsetja menn í Sjálfstæðisflokknum núorðið.
Lengst af hefði Björn verið talinn einhvers stað-
ar hægra megin, en ég átta mig ekki alveg á hvar
hann er staddur núna. Eru þeir ekki flestir inni á
einhverri holdskvapri framsóknarmiðju?"
„Menningarblys"
Björn hefur oft átt samleið með frjáishyggju-
hópum, en hann verður ekki álitinn eiginlegur
frjálshyggjumaður fremur en faðir hans. Hann er
borgaralegur menntamaður og er kominn af ætt
sem hefur mátt telja til borgarastéttar síðan á
síðustu öld. Það styrkir án efa hinar borgaralegu
stoðir að Björn er kvæntur Rut Ingólfsdóttur
fiðluleikara, dóttur Ingólfs Guðbrandssonar, og
tengist þannig mikilli menningar- og tónlistar-
KALDASTRÍÐIÐ
„Ég held að tal um kaldastríðsdrauginn sé mis-
heppnaður brandari fólksins sem sækir bjór-
krárnar og kaffihúsin að staðaldri og skiptist
þar á innantómum skopyrðum. Kaldastríðið var
veruleiki. Kaldastríðið var háð og menn eins og
Bjarni Benediktsson, Björn Bjarnason og aðrir
sem voru þeim sammála sigruðu í
kaldastríðinu.“
Hanrtes Hólmsteinn Gissurarson.
fjölskyldu. Viðmælendum blaðsins bar saman
um að Björn væri menningarlega sinnaður í
fyllstu einlægni, hann er „menningarblys" voru
orð eins þeirra, og því hlýtur hann að teljast af-
ar ólíklegur til að leggja niður Sinfóníuna eða
breyta Þjóðleikhúsinu í verðbréfahöll.
Einn af samherjum Björns úr pólitíkinni sagði
að Björn væri í grundvallaratriðum frjálslyndur
menntamaður og alþjóðasinni. Sá sagðist enn-
fremur sjá ákveðinn svip með Birni og Colin Po-
well hershöfðingja sem líklega sækist eftir for-
setaembættinu í Bandaríkjunum. Báðir væru
þeir hlynntir velferðarkerfi, frjálsræði í við-
skiptalífi en haukar í utanríkismálum.
Framtíðarforingi sjátfstæðismanna?
Björn Bjarnason gaf ekki kost á sér til þing-
mennsku fyrr en hann var öruggur um að hljóta
kosningu og gat verið nokkuð viss um að verða
ráðherra í næstu eða þarnæstu ríkisstjórn sem
Sjálfstæðisflokkurinn ætti aðild að. Hann er tal-
inn einn af þremur valdamestu mönnum flokks-
ins, ásamt Davíð Oddssyni og Kjartani Gunnarssyni,
og Jón Baldvin Hannibalsson álítur hann raunar
áhrifamestan þeirra um þessar mundir. Af þing-
mönnunum er hann helsti ráðgjafi Davíðs og lík-
lega nánasti vinur. Hannes: „Ef Davíð myndi af
einhverjum ástæðum draga sig fyrirvaralítið í
hlé, þá tel ég að Björn sé einna líklegastur til að
hreppa forystusætið eins og sakir standa." Á
ÓVIISIURIMV
„Hann á erfitt með að koma sér upp úr kalda-
stríðsfarinu og málflutningur hans dregur dám
af því. Það er eins og hann þurfi alltaf að hafa
ákveðinn óvin og þá meina ég Óvin með stóru
Ó- i. Það er voðalega hart fyrir menn að hafa
slíkan óvin til að kljást við.“
Birna Þórðardóttir.
það er bent að þekking og reynsla Björns sé slík
að forystusveitin sé beinlínis háð honum; hann
er einn af fáum mönnum í flokknum sem hljóta
að teljast nánast ómissandi. En Björn er líka
flokkshollur í betra lagi og þótt hann stefni hátt
myndi hann seint láta eigin metorðagirnd skaða
Sjálfstæðisflokkinn. Hann myndi varla sækjast
eftir formannsembætti í flokknum nema hann
þættist öruggur um að hljóta það. Á stjórnmála-
ferli Björns eru fáar tilviljanir, það ber kænsku
hans vitni að hann hefur farið sér hægt og varla
stigið feiispor síðan 1973. Nú er hann orðinn
menntamálaráðherra en faðir hans sat í því
embætti 1953 til 1956. Jón Baldvin Hannibals-
son: „Björn Bjarnason hefur mikinn metnað til
að bera. Sá metnaður hefur lengi staðið til þess
að feta í fótspor föðurins: að verða utanríkisráð-
herra og í fyllingu tímans leiðtogi Sjálfstæðis-
flokksins og forsætisráðherra."
stofnanir sem sinna mjög mikilvæg-
um verkefnum tengdum þessu máli.
Erlendir menn og sérfræðingar hér
innanlands telja að við getum auð-
veldlega ráðið við liðssveitir sem séu
skipaðar nokkrum hundruðum ef því
er að skipta. Allsstaðar í heiminum
eru menn að velta fyrir sér nýjum að-
ferðum við að gæta öryggis. Flestir
þeir stjórnmálamenn sem hafa tjáð
sig um þessi orð mín eru pólitískir
andstæðingar mínir og þeir hafa
reynt að gera þetta mál tortryggilegt
eða hlægilegt; hreinlega ekki nennt að
setja sig inní umræðuna. Ég hef ekk-
ert um slíkan málflutning að segja.
Margir þeir sem hinsvegar hafa ekki
rætt þetta opinberlega hafa sett sig í
samband við mig og telja þetta einnig
þjóna annars konar hagsmunum
þjóðarinnar, svosem einsog að kenna
mönnum ákveðinn aga og læra ýmsa
stjórnunarþætti sem byggjast á slíku
skipulagi. Þessari hugmynd verður
ekki ýtt til hliðar."
Heldurðu að engin vandkvæði
verði á að fá hina tiltölulega friðar-
sinnuðu íslendinga sem sjálfboða-
liða eða menn í fullu starfi við að
gegna hermennsku?
„Er þetta hernaður af einhverju
tagi? Við erum frekar að tala um að
vera reiðubúin til að sinna skyldum á
vegum íslenska ríkisins og gæta ör-
yggis samborgara, lands og þjóðar.
Ég efast ekki um að íslendingar vilji
gera það.“
Þú segir að stofnsetning vamar-
sveita og önnur þátttaka íslendinga í
friðargæslu sé hluti af sannri fjöl-
þjóðahyggju. Útskýrðu það nánar.
„Annarsvegar erum við að tala um
varðsveitir hér innanlands og hins-
vegar þátttöku í friðargæslu sem þarf
að nálgast allt öðruvísi og er kannski
meira mál. Við tökum að vísu þátt í
friðargæslu með því að senda lækna
og hjúkrunarlið út í samstarfi við
Norðurlöndin, en sú þátttaka hefur
lengi hangið á bláþræði vegna fjár-
veitinga héðan. Mér hefur fundist um-
ræða hér á landi um móttöku flótta-
manna og um að við látum að okkur
kveða í fjölþjóðlegu hjálpar- og friðar-
gæslusamstarfi benda til vaxandi
skilnings íslendinga á því að við verð-
um að láta meira til okkar taka á þess-
um vettvangi. Nýjar kannanir á veg-
um Alþjóðabankans sýna að við erum
ein af tíu ríkustu þjóðum heims og á
þennan mælikvarða má spyrja af-
hverju við leggjum ekki meira af
mörkum. Við höfum vitaskuld
ákveðnum skyldum að gegna sem vel
stæð þjóð.“
Við erum með „ríkisrekna" lista-
menn og stofnanir og dágóðum
hluta íslensks menningarlífs er hald-
ið á floti með styrkjum frá hinu opin-
bera. Ertu sáttur við þessa stefnu rík-
isins í menningarmálum?
„Maður á vitaskuld ekki að vera
sáttur við neitt í þessum efnum. Ég er
afturámóti sammála þeirri stefnu að
íslenska ríkið eigi að leggja sitt af
mörkum til íslenskrar menningar.
Auðvitað er alltaf spurning um hvaða
aðferðum er beitt. Ef menn nota fjár-
lagamælikvarðann, þá eru það nú
ekki háar fjárhæðir sem varið er af
hálfu ríkisins til menningarmála."
Er nóg að gert í menningarmálum
af hálfu ríkisins?
„Ég veit það ekki. Við sjáum hins-
vegar að hér er gífurlega gróskumikið
menningarlíf og ríkið hefur reynt að
stuðla að því að svo geti verið áfram.
Ég held að það sé ákveðin sátt um
þessa stefnu í þjóðfélaginu. Sennilega
nýtast peningarnir best með ákveðnu
samspili ríkis og einkafyrirtækja.
Helst hefði ég viljað að úthlutunar-
valdið væri dreifðara en það er. Á að
renna styrkari stoðum undir menn-
ingarlífið með því að fara útí aðgerðir
einsog þá að veita auknar skattaíviln-
anir til fyrirtækja fyrir að styrkja
menningarstarfsemi eða á ríkið að
innheimta ákveðna rentu til að veita í
allskonar sjóði og ráð? Það er alltaf
matsatriði. Hinsvegar eru veittir
styrkir til ákveðinna þátta sem eru á
mörkunum að geta lifað á þeim ein-
sog fjárveitingum er nú háttað. Er það
þess virði að halda úti slíkri starf-
semi? Það er sömuleiðis matsatriði.“
Menn gera því skóna, að þú sért
búinn að ákveða hvað gera skuli
með RÚV á kjörtímabilinu. Hvað
verður ofan á: einkavæðing, afnám
afnotagjalda eða auglýsinga, sala á
Rás 2 (samkvæmt stefnu Sjálfstæðis-
flokksins), útboð rekstrar eða þjón-
ustu?
„Ég tel ekki eðlilegt að það sé bund-
ið í lög að ríkið reki tvær útvarpsrásir.
Afhverju ekki alveg eins fimm rásir ef
fyrirtækið hefur möguleika á að bjóða
upp á slíka þjónustu; eina fyrir áhuga-
menn um fréttir, aðra fyrir íþróttir og
svo framvegis? Ef ég væri starfsmað-
ur Ríkisútvarpsins hefði ég mestar
áhyggjur af því að ekkert yrði gert I
málefnum stofnunarinnar og hún lát-
in vera nákvæmlega einsog hún er í
dag. Við hljótum að vilja skapa Ríkis-
útvarpinu svigrúm þannig að það geti
þróast. Ný tækni kallar á ný viðfangs-
efni. Það er ýmislegt sem kemur til
greina án þess að við minnkum þær
kröfur sem við gerum til fyrirtækis
sem þessa. Það þarf að skoða málið
vandlega og breyting á rekstrarform-
inu er hugsanleg — líkt og svo margt
annað. Afnotagjöldin eru síðan nátt-
úrlega tengd spurningunni um fjár-
mögnun fyrirtækisins — og hvort Rík-
isútvarpið eigi einnig að hafa auglýs-
ingar er það líka. Ég lít á Ríkisútvarpið
sem ákveðið tæki sem gegnir mikil-
vægu menningarhlutverki ásamt því
að veita ákveðna opinbera þjónustu.
Annað mál þessu tengt er að sjón-
varpið og kvikmyndirnar eru öflug-
ustu miðlarnir og það er vafamál
hvort við framleiðum nægilega mikið
af íslensku efni fyrir þessa miðla svo
þeir geti staðið sem öflugt mótvægi
gagnvart því erienda afþreyingarefni
sem hingað kemur eftir ýmsum leið-
um.“
Þú ert eini ráðherrann með
heimasíðu á Internetinu og jafn-
framt eini alþingismaðurinn sem er
þar til staðar öðruvísi en í mýflugu-
mynd. Hvaða sýn hefurðu á Netið?
„Ég hef mjög góða sýn á Netið og
hef sjálfur haft mikið gagn og gaman
af því að nota það við skriftir, afla mér
upplýsinga og eiga samskipti um það.
Fólk hefur einnig umtalsvert nýtt sér
þessa leið til að hafa samband við
mig. Því miður hef ég ekki haft mikinn
tíma aflögu til að ferðast um það, en
þekki þó til og fylgist af áhuga með
hinni mikilvægu þróun þessa sam-
skiptatækis."
Meðal efnis á heimasíðu þinni eru
nokkuð persónulegar dagbókar-
færslur þarsem fyrir koma sumarfrí
þín í Frakklandi, matargestir og svo
framvegis. Er þetta ekki fullsjálf-
hverft?
„Ég er nú meira að gera þetta í til-
raunaskyni og hef aldrei hikað við að
fara ótroðnar slóðir ef því er að
skipta. Þetta er form í samskiptum
sem er áhugavert að prófa, en
kannski finnst einhverjum þetta full-
persónulegt. Það getur vel verið.“
Áfram með Netið: í dagbókar-
færslu þar lýsirðu heimsókn þinni í
skóla úti á landsbyggðinni þarsem
þér leist afar vel á hluti einsog að
fara úr skóm og yfirhöfnum, heilsa
kennurum og svo framvegis. Örlar
þarna á áhyggjum af agaleysi í ís-
lenska menntakerfinu — eða í þjóð-
félaginu yfirhöfuð?
„Margir hér á höfuðborgarsvæðinu
hefðu gott af því að fara út á lands-
byggðina og sjá ýmsar þessar skóla-
byggingar og hversu snyrtilegt um-
hverfi þeirra er. Maður getur ekki
annað en dáðst að því hversu mikið
er lagt upp úr virðingu gagnvart þess-
um hlutum. Ég setti þessa athuga-
semd ekki að ástæðulausu á Netið.“
En þú hefur semsagt nokkrar
áhyggjur af agaleysi í þjóðfélaginu?
„Já. Ég tel að agi mætti vera hér
meiri. Við íslendingar þurfum að velta
honum fyrir okkur — sérílagi þegar
við erum að huga að samskiptum okk-
ar við aðrar þjóðir. Við þurfum að til-
einka okkur ákveðinn aga, skipulag og
framgöngu til að standa öðrum þjóð-
um á sporði. Við vinnum til dæmis
lengur en aðrar þjóðir, en framleiðnin
er hinsvegar ekki meiri, einsog al-
þekkt er.“
íslenska menntakerflð... Gerum
við nægar kröfur til nemenda og
veitum við nemendum nógu góða
menntun — til dæmis miðað við aðr-
ar Evrópuþjóðir?
„Ég vil að við miðum okkur við það
sem best gerist á alþjr ðlegan mæli-
kvarða og að námsskrá skólanna sé í
samræmi við það markmið. Hugsan-
lega þurfum við að skoða menntakerf-
ið frá grunni og meðal annars skila
nemendum okkar yngri út úr fram-
haldsskólum og háskólum. En þarf þá
ekki að endurskoða námsskrána frá
grunnskóla og alveg upp úr? Það á í
öllu falli að búa þannig að íslenska
menntakerfinu að nemendur þaðan
standi jafnfætis þeim bestu á alþjóð-
lega vísu.“ *