Alþýðublaðið - 14.07.1974, Síða 18

>t » ^ WAVttWM l.'XXVt.
w\
Kftir þvisem lengra liöur gróa sandarnir upp og ef tekst aö hefta rennsli ánna, sem áöur fyrr voru oft á
tiöum hamslausar, hverfur smám saman auön sem þessi. Myndin er tekin nálægt vinnubúöum starfs-
manna viö mannvirkjageröina á sandinum.
G RÚÐURBRE YTING AR
I ORÆFUM
- Jöklar hopa, spretta eykst,
fallþungi meiri, hlaup minnka
1 mars 1972 var haldinn
fundur um landgræðslumál á
hótelinu i Höfn og var til hans
boðað af Landnýtingar- og
landgræöslunefnd Landbún-
aðarráðuneytisins. Meðal
fundarmanna var Sigurður
Björnsson á Kviskerjum,
landskunnur sagnfræðingur,
sjálfmenntaður, eins og raun-
ar allir þeir bræður, sem
þekktir eru fyrir rannsóknar-
og visindastörf sin. Sigurður
flutti þar „Iitla samantekt”,
eins og hann orðar það, um
gróðurbreytingar i öræfum.
Ingvi borsteinsson, magister,
fór siðar fram á það við Sig-
urð.'að hann kæmi samantekt
sinni I letur, svo hún mætti
birtast i skýrslu nefndarinnar,
sem þá var væntanleg.
Skýrslan kom svo út
snemma á þessu ári og þar er
að finna samantekt Sigurðar
(bls. 174-176). Það er mikill
fengur i skrifum Sigurðar,
eins og raunar skýrslunni
allri, og þvi þykir rétt að birta
hér úr samantektinni nokkra
kafla, sem valdir eru af
handahófi, meira eða minna:
,,t Landnámu er sagt, að
Þorgerður hafi leitt kvigu sina
undan Tóftafelli við Kviá(Stað
arfjalli) suður og i Kiðjaleit
hjá Jökulsfelli fyrir vestan.
Ætla mætti, að kvigan hefði
verið orðin klaufsár eftir
þessa ferð, ef þá hefði verið
eins grýtt á þessari leið og nú
er, en vist má telja, að svo hafi
ekki verið. 1 máldögum frá
14. öld er getið tuttugu og fjög-
urra bæja i sveitinni og gefur
auga leið, að meira graslendi
hefur þá verið en nú, jafnvel
þó reiknað sé með, að ekki hafi
verið strangt fylgt eftir beitar-
ákvæðum Jónsbókar.
Hvort árnar, sem um sveit-
ina falla, hafa á þessum tima
valdið spjöllum, er ekki vitað.-
þó tekur Skeiðará af hólma
(Lambhaga) skömmu fyrir
1540, liklega I hlaupi. Um 1700
eru skriðjöklarnir mjög farnir
að vaxa; Breiðá (Breiðár-
mörk) fer I eyði 1698 og um
svipað leyti ganga jöklar sam-
an fyrir framan Breiðamerk-
urfjall (sr. Gisli Finnbogason)
og Hafrafell (Isieifur Einas-
son). Þá var Kvíárjökull orð-
inn svo,mikill, að hann þving-
aði Kvia úr slnum farvegi,
,,þar sem hún rann að fornu”
(1E). (Um 1700 hafði Svina-
fellsá tekið „mikinn part af
vellinum og engjar nærri hálf-
ar”. (Sr. Gisli Finnbogason.)
Það fer þvi ekki milli mála, að
árnar hafa verið farnar að
brjóta af graslendinu um 1700
og hafa haldið þvi áfram
næstu tvær aldirnar. Arið 1793
hafði Skaftafellsá nærri eytt
engjum Skaftafells (Sveinn
Pálsson).
Þó tók fyrst steininn úr árið
1862, þegar Skeiðará kom i
stórhlaupi (Stórahlaupi) aust-
ur með sveitinni og tók utan af
graslendinu a.m.k. austur á
móts við Hofsnes. I þessu
hlaupi tók Skeiðará mikið neð-
an af Skógarbrekkunum i
Skaftafelli og er samtima
heimild (Holland) fyrir þvi, að
viðardreif var eftir hlaupið
allt vestur að Eyrarbakka.
Skeiðará mun þó hafa látið
graslendið i friði næstu árin,
en I næsta hlaupi (1867) tók
hún af miklar engjar frá Hofi
og Fagurhólsmýri. Eftir þetta
rann Skeiðárá meira og minna
austur með sveitinni nokkuð
fram á þessa öld (til 1934) og
svarf árlega af graslendinu.
Þegar kom fram á þessa öld
tóku jöklar að hopa. Fyrst i
stað kom það fram i auknu
vatnsmagni, meðan jökul-
bunkarnir neðan fjallshlið-
anna voru að minnka, og mun
það hafa aukið gróðureyðing-
una á sumum stöðum, en þeg-
ar leið að miðri öldinni fór að
komast meira jafnvægi á.
Arnar fóru að verða fastari i
farvegum og smá-árnar
minnkuðu greinilega. Arið
1936 kom hluti af Fjallsá i nú-
verandi farveg og tveim árum
siðar fluttist hún þangað að
fullu. Hrútá fluttist i núver-
andi farveg árið ’39 og Breiða
sameinaðist Fjallsá 1954. Kviá
flutti sig að fullu I sinn forna
farveg um 1945 og Skeiðará
hefur ekki runnið austur með
sveitinni frá þvi i hlaupinu
1938.
Þetta hefur haft þau áhrif,
að nú er talsv. sauðgróður
kominn viða á sléttlendinu,
þar sem áður var gróðurlaust.
A Kviskerjum er t.d. um 2
ferkm. samfellt gróðurlendi,
þar sem áður var að mestu
auön, og sauðgróður um alla
aura. Vetrarbeit hefur mjög
minnkað á þessum tima, þvi
aukin ræktun hefur leyst af
hólmi misjafnar engjar. Ef til
vill er það vegna minnkandi
vor- og haustbeitar, að einnig
fjöllin gróa greinilega upp á
seinustu árum, enda gætir
þeirrar bústofnsaukningar,
sem orðið hefur, meira á slétt-
lendinu.
Arið 1935 var slátrað hér I
sveit 767 lömbum og var
meðalvigt þeirra 10.28 kg. þó
voru þetta mest einlembingar.
En árið 1960 var slátrað 2248
lömbum og var meðalvigt
þeirra 13.764 kg. Mikill hluti
þessara lamba var þó tvi-
lembingar.”

Ragnar i Skaftafelli, sem hér er neðan viö bæinn sinn meö hundinn
og akkeriö, sem talaö er um f greininni um hann, er ekki sá eini,
sem trúir, aö hann eigi eftir aö sjá „háifan sandinn grænan”.
Kaflar úr greinargerð eftir
Sigurð Björnsson á Kvískerjum
AUSTURLEIÐ
Sérleyfisakstur:
Reykjavík, Rangárvalla -
og Skaftafellssýslur.
Afgreiöslur:
Reykjavík B.S.Í. sími 22300
Hvolsvelli versl. Björk sími 99-5145
Vik hótel K.S. simi 99-7193
HótelHöfn Hornafiröi simi 97-8240.
Auk þess hópferðabíla af
mörgum stærðum
FERÐAMENN! Velkomnir til Akureyrar!
HÓTEL VARÐBORG
Simi 12600
GÓÐ HERBERGI.
GÓÐAR VEITINGAR.
Sumarhótel að Hrafnagili
Gisting og morgunverður.
Kvikmyndahús:
BORGARBIÓ, svarsimi 11500.
Sýningar daglega.
Flugkaffi Akureyrarflugvelli:
Við starfrækjum i flugstöðinni á Akureyr-
ar-flugvelli kaffistofu með skyndiaf-
greiðslu.
HÓTEL BIFRÖST
Tveggja - þriggja daga dvöl að Bifröst gerir sumarið
m mniccf'nff
Hátiðafundi félaga eða starfshópa, afmælisfagnaði, niðja-
mót o.fl. áþekkt er gott að halda i Bifröst.
HÚTEL BIFRÖST
Sunnudagur T4. júli T974.