Vísir - 02.06.1973, Blaðsíða 8

8
Vísir. Laugardagur 2. júni 1973.
c7VIenningarmál
Inngangur að ritdómum:
BÖRN í BÓKUM
Ætli það sé oftalið, að ár-
lega komi út á íslenzku allt
að því 100 bækur ætlaðar
börnum og unglingum, um
það bil þriðjungur árlegrar
útgáfu á jólamarkað sá
ýmiskonar barnabækur.
Þótt þessar tölur séu ekki
nákvæmar hygg ég að þær
fari ekki fjarri lagi — ef
ailt er talið sem bókarlag
hefur.
Samkvæmt skýrslum um bóka-
útgáfu, sem geröar eru i Lands-
bókasafni og birtar i Hagtiöind-
um, nam útgáfa barnabóka árin
1968-70 58-85 bindum á ári og fór
hún jafnt og þétf vaxandi bótt
bókaútgáfan i heild sinni stæöi aö
kalla mátti i staö þessi ár. Mjög
verulegur hiuti þessarar útgáfu
er þýddar bækur — 46 af 58 bókum
áriö 1968, 50 af 71 bók 1969, 57 af 85
bókum áriö 1970.
Vara á
markaði
Annars eru barnabækur þaö
markaössvæöi bókmennta, sem
hvaö minnst er vitaö um, enda litt
viö þaö fengizt þar sem fjallaö er
um bókmenntir. Vera má aö þetta
sé aö breytast. 1 seinni tiö er i
vaxandi mæli fariö aö tala um
barna-menningu, aögreinilega
frá menningarstarff fulloröins
fólks, og þá eru bókmenntir
barnanna væntanlega mikils-
eftir
Ólof Jónsson
háttar partur hennar. Þetta við-
horf kom t.a.m. glöggt fram á
þingi norrænna barna- og
unglingabókahöfunda, sem haldiö
var I Reykjavik i fyrravor. 1 aðal-
ályktun fundarins var athygli
vakin á þvi, aö alvarlegar, list-
rænar og leitandi bókmenntir
handa börnum og unglingum ættu
nú I vök að verjast. Forlögin
skera þessa útgáfu niöur, en hrein
og bein gróöravara flæöir yfir
markaðinn I staðinn. Meö þessu
móti er norrænni barnamenningu
ógnaö — og þegar til lengdar
lætur öllu menningarstarfi á
norrænu málsvæöi, segir þar.
Þaö er nú mátulega mikiö mark
takandi á fundamælsku af þessu
tagi. En aö visu þarf ekki nema
lauslegt yfirlit yfir bókamarkað
barnanna ein jól eöa svo til aö sjá
hversu mikiö er til i þessari gagn-
rýni: aðeins hlutfall erlendra
bóka á viö inniendar sýnir þaö
hversu eindregin verziunar-
sjónarmið ráöa á þessum
markaöi t.a.m. hér á landi. En
það sem úr sker er auövitaö bóka-
valið, svo óvandað sem þaö einatt
er, mikill hluti árlegrar útgáfu
hreinir og beinir reyfarar fyrir
börn og unglinga, bókageröin
sjálf oft mjög óvönduö. Þar á
móti kemur i seinni tið vaxandi
útgáfa á myndabókum prentuö-
um erlendis, ýmiskonar alþjóö-
legu litprenti, sem oft eru snotrar
bækur — ef þess er nógu vel gætt
aö Islenzki textinn sé vandaður til
móts viö myndir og prentun. A
þvi verður nú stundum mis-
brestur.
Þessa bókaútgáfu má að sjálf-
sögðu greina nánar sundur eftir
efni bókanna og tilætluðum
lesendahópum. En það hygg ég að
barnabækurnar eigi sammerkt
við aðra bókagerð hér á landi að
þær eru tiltölulega mjög
fábreyttar, útgáfan i mjög svo
föstum skorðum: alveg bundin
við jólamarkað, en hitt kemur
alls ekki fyrir að barnabók komi
út i aöra tima árs. Aö frátöldum
myndabókum og öðrum bókum
fyrir byrjendur i lestri er meiri-
hluti þessara bóka skáldsögur
fyrir börn og unglinga, frum-
samdar og þýddar, sem i rauninni
eralveg sérstök bókmenntagrein.
Hlutfall innlendra bóka i þessari
útgáfu mun vera nokkuö breyti-
legt. En þótt vel láti hygg ég að
það verði ekki nema svo sem
þriöjungur af allri útgáfunni,
miklu minna þegar lakast lætur,
sjálfsagt fjarska misjafnt efni að
allri gerð og verðleikum. Þaö eru
vitanlega þessar bækur sem at-
hyglin beinist að ef á að meta hlut
barnabóka og útgáfu i bók-
menningunni.
Sjáifsagt er stundum mjótt á
mununum hvað telja eigi mynda-
bók, ævintýri, byrjendabók i
lestri og hvaö reglulegar skáld-
sögur fyrir börn og unglinga. Það
hlýtur aö velta á aðferö og til-
ætlun höfundarins i hverju falli,
persónusköpun, atburöarás, stils-
hætti i hverri tiltekinni sögu. En
meö þessum fyrirvara viröist
mér að af 90-100 barnabókum sem
út komu áriö 1971 sé aö minnsta
kosti helmingurinn réttnefndar
skáldsögur, 30-40 þeirra
þýddar, margt af þvi alls
ómerkir reyfarar þótt vissulega
séu betri bækur meö, en 10-15 inn-
lendar skáldsögur. Ariö 1971 held
ég aö innlend barnabókaútgáfa
hafi verið með minnsta móti. En
ætla má að flest ár komi út svo
sem 10-20 innlendar barna- og
unglingasögur, en frumsamdar
skáldsögur á markaö fullorðinna
munu vera um það bil helmingi
fleiri. Þessi sagnagrein er þar
með umtalsverður þáttur i árlegu
bókmenntastarfi.
Kjörin á
markaðnum
Höfundar barna og unglinga-
bóka eru einatt aö kvarta um sin
kjör, ónóga eftirtekt, uppörvun og
viöurkenningu sem verk þeirra
veki, ónóga gagnrýni og umræðu
um þau. Þaö er svo sem satt: þaö
er ekki mikið rætt um barna- og
unglingabókmenntir á við bók-
menntir fulloröinna. Og það sem
verra er — oft viröist þaö aldeilis
á huldu hvaöa kröfur eigi eöa
megi með sanni gera til barna- og
unglingabóka, listrænar og bók-
menntalegar, eða uppeldis- og
siðferöislegar. Þetta er vitanlega
fyrsta vandamál gagnrýni sem
vill fjalla af sanngirni um bók-
menntir barna og unglinga, að
gera sér grein fyrir þvi hvaöa
verðleika megi mælast til af
þeim. Ætli þær kröfur séu i
verunni mjög ólikar þeim sem við
gerum til annarra bókmennta?
Skáldsaga handa börnum — á hún
ekki að gera heimi barns,
bernskunni skil með viðlika
skáldlegum hætti og lifi fullvaxta
fólks, er lýst i öðrum skáldsög-
um? Velað merkja: gera heimin-
um skil með þeim hætti að höfði
til barnsins sjálfs, lesanda
bókarinnar, veiti honum af-
þreyingu, geri honum ef til vill
kleift að skilja lifið og
menninguna ögn betur en ella
væri, og veiti um leið eitthvað
meira, hvaö sem þaö nú er sem
skáldskapur einn getur gefiö i
aðra hönd.
En hvað sem liöur ónógri gagn-
rýni, umræöu, áhuga, sem aö
barnabókum beinist er ekki hinu
aö neita að eftirtektarleysið veitir
lika allgott skjól á markaðnum.
Sé fátt um þaö talað sem i raun og
veru tekst vel i bókmenntum
barnanna er þó enn færra sagt um
þaö sem öldungis mistekst, alla
þá hégómlegu verzlunarvöru sem
þar er i boði undir yfirskini bók-
mennta. Og þvi er ekki vert aö
gleyma aö höfundar barna- og
unglingabóka skrifa fyrir dauð-
tryggan, einkar þakklátan
markað, sem aukin heldur er i
stööugri endurnýjun, skiptir um
alla lesendur á fárra ára fresti.
Um lestrarvenjur og bóksölu á
meðal barna er álika fátt vitaö og
meöal fulloröinna lesenda. Vist
væri áreiöanleg vitneskja fróðleg
um meöal-upplag og sölu barna-
bóka, tiöni endurprentana, sem
áreiöanlega eru tiltölulega mjög
tiöar á þessum markaöi, og um
fjárhagskjör útgáfunnar að ööru
leyti. En svo mikiö er vist að hið
háa hlutfall barnabóka i út-
gáfunni, vaxandi útgáfa barna-
bóka á síðustu árum bendir ekki
til neinnar kreppu á markaðnum.
Börn, bækur,
samfélag
1 seinni tiö beinist eins og áöur
sagði vaxandi áhugi að barna-
menningu almennt og þar meö
bókmenntum barna og unglinga.
Eitt dæmi þessa áhuga er norræn
ráðstefna um „börn og fjöl-
miðla”, sem nýlega var haldin i
Danmörku og frá hefur verið sagt
i fréttum. Niðurstöður hennar
munu siðar meir væntanlegar i
bók eins og fyrri ráðstefnu um
„börn og menningu” sem haldin
var á vegum norrænu
menningarmálanefndarinnar
fyrir nokkrum árum.
En það er að skilja að á ráö-
stefnum þessum hafi gagnrýni
beinzt ekki aðeins að vanrækslu
og tómlæti um barnamenningu af
opinberri hálfu hvarvetna á
Norðurlöndum, rikjandi
v e r z 1 u n a r v i ð h o r f u m á
menningarmarkaði barnanna,
heldur einnig og ekki siður að hin-
um uppeldislegu viðhorfum,
vitaðri og óvitaðri innrætingu
af hálfu samfélagsins og hinna
fullorðnu i hvers konar
menningarstarfi fyrir börn.
Börnin eiga lýðræðislegan rétt á
að’ fá raunhæfar upplýsingar á
máli sem þau skilja, til að fjallað
sé i alvöru um þeirra mál i fjöl-
miðlunum: þau eiga kröfu til að
fá að kynnast og skilja sam-
félagið þar sem þau búa. Sjónar-
mið sem þetta hygg ég að sé
öldungis nýtt i umræðum um
þessi og þvilik mál hér á landi. En
hvernig skyldu barnabækur
okkar standa sig að þessu leyti:
hvað vitneskju veita þær
lesandanum um heiminn, sam-
tiöina, samféiagið þar sem hann
lifir? Einnig það er verkefni bók-
mennta.
Menn með
mönnum
Ég hef að undanförnu veriö aö
lesa mér til gamans einar 10-12
skáidsögur handa börnum og
unglingum, sem út komu i haust,
sumpart nýjar bækur, en sum-
part nýjar útgáfur af eldri sögum.
Ætlunin er aö huga ofurlitið nánar
að þessum bókum, sem tilviljun
hefur valiö saman, ef verða mætti
til marks um stööu barnabók-
menntanna um þessar mundir, út
frá þvi sjónarmiði einu að þar sé
um að ræða bækur á meðal
annarra bókmennta eins og
börnin eru menn með mönnum:
skáldskaparstarf, sem ætli sér aö
rækja bæði listræn og uppeldisleg
erindi við lesanda sinn. Þetta
tvennt verður áreiðanlega ekki
sundurgreint svo mikið er vist, en
að þvi efni gefst trúlega tóm til að
vikja nánar siðar.
Viðlagasjóður auglýsir
Auglýsing nr. 4 frá Viðlagasjóði um
bráðabirgðalán til fyrirtækja.
1 29. grein reglugerðar nr. 62, 27. marz
1973 um Viðlagasjóð segir:
,,Nú skortir atvinnufyrirtæki, sem starf-
rækt var i Vestmannaeyjum 22. janúar
1973, en hefur orðið að hætta starfsemi
sinni þar, fé til að standa við greiðsluskuld-
bindingar sinar eða skortir fé til að hefja
starfsemi sina aftur i landi, og er sjóðnum
þá heimilt að veita þvi bráðabirgðalán
vegna þessa, enda séu rök að þvi leidd,
sem stjórn sjóðsins metur gild, að fjár-
skorturinn sé afleiðing náttúruham-
faranna i Vestmannaeyjum.
Umsóknir um lán þessi skulu vera i þvi
formi og studd þeim gögnum, sem stjórn
sjóðsins ákveður. Auglýst skal i blöðum
um lán þessi.”
Lán þessi verða veitt til allt að eins árs,
enda gert ráð fyrir að þau verði gerð upp
með bótum sem lántaki kann að fá úr
sjóðnum, en ella verður samið um þau sið-
ar.
Hér með er auglýst eftir umsóknum um
lán skv. framan greindu. í umsókninni
skal gerð grein fyrir þeim ástæðum sem
til fjárskortsins liggja og taldar upp þær
greiðslur, sem verja skal lánsfénu til.
Umsókninni skal fylgja afrit af skattfram-
tölum 1972 og 1973 (tekjuárin 1971 og 1972)
og greiðsluáætlun fyrir árið 1973.
Umsóknum skal skilað til skrifstofu
Viðlagasjóðs, Tollstöðinni við Tryggva-
götu i Reykjavik.
Stjórn Viðlagasjóðs.