Vísir - 05.05.1975, Blaðsíða 7

Vfsir. Mánudagur 5. mai 1975.
7
cTVIenningarmál
Á að qefg út tímarit?
TtMARIT MALS OG MENN-
INGAR
35. árgangur
Ritstjórar: Jakob Benediktsson
og Sigfús Daöason
Mál og menning 1974. 272 bls.
í eftirmála 35ta
árgangs ræðir Sigfús
Daðason um ýmisleg
vandkvæði á útgáfu
tímarita um þessar
mundir. Af þeim hefur
Tímarit Máls og menn-
ingar ekki farið varhluta
eins og iesendur þess
mega vita. Uppdráttar-
sýki ritsins birtist þegar
af þvi að þessi síðasti
árgangur, allmikil bók að
vöxtum, prentuð i tveim-
ur hlutum, berst ekki
lesendum fyrr en komið
er fram á árið 1975.
Svipaður seinagangur
hefur verið á útgáfu
Tímaritsins mörg undan-
farin ár.
Nú má svo sem segja að litlu
skipti hvenær timarit komi út —
bara ef efni þess sé nógu gott
þegar það kemur. Rit sem ekki
kemur út nema þetta 2-3svar
sinnum á ári getur hvort sem er
ekki með neinu móti haldið til
jafns við stórvirkari fjölmiðlun,
blöðin og útvarpið, sem jafnan
gleypa allmikið efni sem á
fyrri tið hefði frekar fallið i hlut
timarita. Enda verður það ein-
att þrautaráð timarita i efnis-
hraki og uppdrætti aö sælast eft-
ir efni sem áður hefur birst,
t.a.m. i útvarpinu, eða verið
flutt opinberlega annars staðar,
oft efni sem jafnvel mundi henta
til birtingar i blöðum við núver-
andi útgáfusniði. Og svo er
raunar einnig um sitthvað efni
sem þó er samið handa timarit-
um og birt þar.
Tímarit og f jölmiðlar
En það er ekki þar með sagt
að vel rekið timarit með skyn-
samlegri stefnu hafi ekki eða
gæti haft hlutverki að gegna á
vettvangi dagsins, álengdar við
umræðu hinna stórvirkari fjöl-
miðla um dægurmálin. Og þá er
trúlegt að „skynsamleg stefna”
felist i senn i efnislegri sérhæf-
ingu og efnisvöndun: styrkur
timarits liggur þá i miklu ræki-
legri umfjöllun efnisins en unnt
er i dægurmiðlum, áður en
umræðuefnið sé þó útrætt i
þeim, og timarit getur sinnt
margvislegum efnum sem af
einhverjum ástæðum verða út-
undan hinum fjölmiðlunum.
Það þarf bara að velja sér verk-
svið og stunda það af festu.
Hætt er við að „timarit almenns
efnis” eins og áður tiðkuðust
eigi ekki mikið ráðrúm
nútildags. Hitt er mætaliklegt
að timarit um „bókmenntir,
listir og önnur menningarmál”
gæti vel dafnað ef það legði
raunverulega rækt við viðfangs-
efnið.
Af þvi tagi rita stendur nú
Timarit Máls og menningar eitt
uppi, að þvi leyti sem það enn
stendur, allténd I annan fótinn
— nema ef svo skyldi fara að
Eimreiðin kæmist til manns i
sinni nýju mynd. Um það spurs-
mál, hvernig unnt sé að halda
úti sliku riti svo vel fari, snúast
hugleiðingar ritstjórans i áður-
nefndri grein, með heldur svo
dauflegum niðurstöðum. En þar
er þó ekki vikið að þvi sem
mestu kann að skipta, fjárhags-
grundvelli útgáfunnar. Er unnt
að halda úti sliku riti með þeirri
útbreiðslu og áskriftargjöldum
að nægi til að kosta hæfileg
efnisföng og efnisvöndun? I öllu
tali um fjárhagsörðugleika út-
gáfustarfseminnar, ómældum
styrkjum af opinberu fé til út-
gáfu flokkspólitiskra blaða,
ýmislegum ráðagerðum um
fjárstyrki til bókaútgáfu, er
aldrei vikið einu orði að úrkost-
um timarita, hvort þarflegt eða
æskilegt væri að greiða fyrir út-
komu slikra rita en i öðrum
löndum eru „timaritastyrkir”
sums staðar farnir að tiðkast.
En svo mikið er vist að eigi
timarit að halda tiltrú iesenda
og þar með eðlilegri útbreiðslu
og afkomuvon verður að hafa
reglu á útkomu þess. Það skiptir
jafnvel enn meira máli en
reglufesta i efnisvali. Og raunar
trúlegast að hvort tveggja fari
jafnan saman, efnisvöndun og
ástundum útgáfunnar.
Best að hætta við?
Sigfús Daðason reifar i eftir-
mála sinum tvo kosti við tima-
ritsgerð, einbeitingar og efnis-
festu á aðra hönd, en frjálslegr-
ar útgáfu á hina, rits sem eink-
um sé „óformlegur samkomu-
staður höfunda” ýmislegs efnis.
Það sýnist mér að honum sé
seinni kosturinn meira að skapi.
Og jafnfrámt kvartar hann und-
an þvi að hér á landi þar sem
allir kraftar einbeitist að „hinu
ekonómiska”, sé nú lltill kostur
dugandi höfunda að semja slik
rit. A hinn bóginn veltur ágæti
timarita jafnan á ágæti þeirra
höfunda sem i það rita, eins og
Sigfús segir — rit verður aldrei
„betra” en sem svarar meðal-
tali efnisins hverju sinni, árang-
ur þess helgast af ástundun , og
ástriðu einstakra höfunda þess.
Það má sjálfsagt spyrja sem
svo: á nokkuð að vera að gefa út
timaritlengur, erekki hlutverki
TÍMARIT
eftir
Ólaf Jónsson
þeirra aflokið sem áður var, og
best að hætta við? Satt best að
segja er fátt efni i 35ta árgangi
af Timariti Máls og menningar
þesslegt að það sýni fram á
neina nauðsyn þess að gefa ritið
út til að birta það þar með þess-
um hætti. En til hvers er þá rit-
ið: kemur það bara út af vana?
Eigi að gefa út timarit verður
þrátt fyrir allt að tjalda þvi sem
til er. Það vinnst ekkert við að
trega efni sem af einhverjum
ástæðum ekki fæst. Og það hygg
ég að styrkur Timarits Máls og
menningar fyrr á tið hafi
sumpart falist i pólitiskri
stefnumótun og stefnufestu
þess, þótt hún væri nógu rúmgóð
fyrir nokkurt frjálslyndi i efnis-
vali, og sumpart af þvi að i
trausti stefnunnar safnaðist
hópur prýðilegra rithöfunda um
timaritið. Agæti ritsins var
þeirra ágæti — en veitti Tima-
ritið þeim ekkí lika tækifæri til
að sinna verkum sem ef til vill
hefðu oröið útundan ellegar?
Vel rekið timarit er ekki bara
„samkomustaður” tilfallandi
efnis. Það er lika aðili sem laðar
að sér efni, gott eða vont, sem
væri ekki samið án vettvangs til
birtingar.
En örlög Timaritsins hafa þvi
miður orðið að eldast með þeim
hópi höfunda sem léðu þvi
brautargengi framan af, án
þess upp kæmu nýir menn, ný
kynslóö i staðinn þeirra. Fyrir
nokkrum árum var tilraun gerð
til að stækka og efla ritiö, og
birti þá Sigfús ritstjóri sjálfur
eftirtektarverðar ritgerðir og
harðmúlaðar pólitiskar forustu-
greinar. En þessi tilraun til að
endurvekja i ritinu „heimspeki
og teoriu” fjaraði brátt út, og
tilfallandi þýðingar erlendrar
marxólógiu sem stundum sjást,
i þessum árgangi grein um
„hlutdrægni visinda” eftir
Ernst Bloch, duga ekki i staðinn
fyrir frumsamið efni, jafnvel
þótt efnisval og þýðing takist
sem raunar er sjaldgæ.ft.
Tjalda sem
til er
A seinni árum er oft eins og
tilviljun hafi hóað saman efni
Timaritsins, bara til að koma út
riti. Vera má að slðasti árgang-
ur sé með allra dauflegasta
móti — en ekki er það greinan-
leg neitt sem stefna má heita i
efnisvali eða efnistökum. Þetta
er svo sem ekki sagt t til að lasta
t.a.m. greinar sr. Rögnvaldar
Finnbogasonar um helgimyndir
og myndbrjóta, Sigurlaugs
Brynleifssonar um galdra, þótt
ógerningur sé að sjá nauðsyn
þess að endurprenta útvarps-
viötöl, Nyrðra, syðra, vestra,
viötal Haralds Jóhannssonar
við Ingólf Jónsson i þetta sinn,
né þá hver verði hverju nær um
heimspeki Brynjólfs Bjarna-
sonar af grein ólafs Tryggva-
sonar um það efni. En oft virðist
læsilegasta efnið samið til ann-
arra nota en Timaritsins og
hefði sjálfsagt fullvel komist af
án þess. Þær frumsömdu, eða
þýddu, veigamiklu greinar, sem
megnuðu að veita minniháttar
efnum skjól — þær vantar i ritiö.
Timarit Máls og menningar
má heita eina timaritið sem i
seinni tið birtir að staðaldri
frumsaminn skáldskap. Af þvi-
tagi er sitthvað i þessum
árgangi, fátt ef nokkurt efni,
sem ástæða sé að amast við, en
ekki margt heldur sem hrifur
hugina. Og þó: eftirtektarverð
smásaga eftir nýjan höfund,
Krjstján Jónsson, i fyrra
heftinu: Ertu nú ánægð kerling,
dálitil hrollvekja úr borgara-
legu hversdagslifi i stíl við
Svövu Jakobsdóttur og Villy
Sörensen. Og gaman er að sjá i
Timaritinu, og nýlegri Sam-
vinnu, dæmi þess að Ólafur Jóh.
Sigurðsson er ekki hættur að
yrkja og birta ljóð, sem hann
hótaði i eftirmála ljóðabókar
sinnar i haust.
En tilfallandi skáldskapar-
efni, hefti fyrir hefti og ár fyrir
ár, hrökkva skammt til að helga
útgáfu Timaritsins sem bók-
menntarrits — þótt enn mundu
þrengjast útgáfukostir ungra
höfunda ef það væri úr sögunni.
Er virkilega ekki meiri verk að
vinna á vettvangi
bókmenntanna, gjarnan nýrra
og róttækra bókmennta? eða
pólitiskrar hugmyndafræði? is-
lenskrar vinstristefnu? rót-
tækrar gagnrýni þjóðmála og
menningarmála? eða á hverju
þvi efnissviði, sem ritstjórn
kann að vera hugleikið? Ó jú,
það er bara að herða sig upp til
þess, að tjalda þvi sem til er.
A þá að öðrum kosti að leggja
niður Timarit Máls og
menningar? Það hygg ég að
mörgum tryggum lesanda
þess þætti ill tiðindi — þótt bágt
sé að sjá ritið dragast upp af
nenningarleysi, eða því öðru
sem að þvi amar. Eiginlega
mega aðstandendur og forsjár-
menn Timaritsins til með að
gera fyrr en siðar upp hug sinn,
að hætta annaðhvort við út-
gáfuna við svo búið, eða þá
móta nti sinu stefnu, ætla þvi
verk að vinna að nýju. Er þá
ekki augljóst mál hvorn kostinn
velja ber?
Dregiö i Ulokki kl. 5.30 á morgun.
Miöar, sem losnaö hafa, til sölu í aöalumboöinu
Vesturveri.

v7