Lesbók Morgunblaðsins - 06.12.1953, Blaðsíða 17

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
751
ráðsson og Jóhann Sigurjónsson
stuðlað manna mest. Og svo er
frægð hans mikil sem útilegu-
manns, að við búið er að enginn
láti nú sannfærast um að hann hafi
aldrei útilegumaður verið. Það má
jafnvel búast við því, að þeir, sem
séð hafa leikritið „Fjalla-Evvind“,
geti ekki sætt sig við þá tilhugsun,
að það sé í algjöru heimildarlevsi
og þvert ofan í staðreyndir, að Ar-
nes er gerður að einni höfuðper-
sónu þess harmleiks.
— ★ —
Arnes hafði lag á því að koma
sér vel við fangaverðina og ráðs-
menn tugthússins, og eftir tillögu
fangavarðar er hann skipaður varð
-maður hússins 1. apríl 1786, „sem
hinn dyggasti og heppilegasti sem
völ sé á“. Jafnframt er hann þá
levstur frá allri annarri vinnu, og
fangelsisstjórnin segir að hann
megi eiga von á gjöf fyrir starf sitt
þegar árið sé liðið, ef hann ræki
það vel.
Svo er að sjá, sem Arnes hafi
ekki þolað þessa upphefð, og gerzt
ærið valdsmannlegur yfir sam-
föngum sínum, því að hinn 21. okt.
1787 senda þeir Levetzow stiftamt-
manni alvarlega kæru á hendur
Arnesi. Er hún undirskrifuð af 11
föngum, bæði konum og körlum.
Segjast þau aldrei vera óhrædd um
líf sitt fyrir Arnesi, hvorki nótt né
dag, þar sem hann hafi lyklavöld
og sé með hníf á sér. Segjast þau
óttast, að þegar hann opni á morgn-
ana muni hann „með voðann koma
og drepa nokkur af oss, ef ekki allt
í hrúgu niður“. Segja þau síðan
frá mörgum illyrðum hans og hót-
unum um að drepa þau. Hafi hann
og sýnt sig í því að vilja bana fólki,
því að Jóni Þorsteinssyni hafi hann
einu sinni ætlað að steypa útbyrð-
is, er þeir voru á báti saman, en
barið Jón Árnason og Einar Eiríks-
son til óbóta. „Þar með aldrei að
vera rólegur við oss, sem hann kall-
ar djöfuls pakk með mörgum hræði
-legum orðum og atvikum“.
Levetzow skipaði ráðsmanni
tugthússins þegar að rannsaka
þetta mál raékilega og láta hýða
Arnes ærlega, ef hann reyndist
sannur að sök og svifta hann stöð-
unni. Hef ég ekki getað fundið
hvernig því lauk, en varðmanns-
starfi sínu helt Arnes þrátt fyrir
þetta.
Þetta sama vor hafði Arnes sótt
um lausn úr tugthúsinu „eftir 21
árs þjónustu“, eins og hann kemst
að orði. En hann fekk ekki lausn
að því sinni og getur Hannes Þor-
steinsson þess til að skap hans hafi
harðnað við þau vonbrigði.
í júlí 1791 strauk einn fanginn,
Jón Þorsteinsson að nafni, um nótt
úr fangahúsinu. Skipaði stjórn
hússins þá fangaverði og ráðs-
manni að rannsaka hvort Arnes
varðmaður hefði átt nokkra sök á
því og tilkynna það þá þegar. Sást
á því að þá hefur Arnes enn haft
þetta starf með höndum.
— ★ —
Með konungsúrskurði 27. janúar
1792 fekk Arnes svo lausn úr fang-
elsinu, eftir að hafa setið þar í 26
ár. Hefur hann þá verið orðinn 73
ára og ófær til allrar erfiðisvinnu,
enda mun hann hafa átt fremur illa
ævi í tugthúsinu, hafi líkt gengið
yfir hann þar og aðra, því á þess-
um árum dóu þar fleiri og færri
úr hungri og illri meðferð á hverju
ári. Þess er getið um einn fanga
þar, Þorstein Þorsteinsson að í
febrúar 1787 hafi hann sótt um
lausn úr tugthúsinu, vegna þess að
þá sé flestir fangarnir veikir af
skyrbjúg, en sumir dauðir úr hor
og hungri. Segir Þorsteinn, að ef
hann fái ekki lausn úr þessum
kvölum, þá óski hann að líf sitt
verði sem fljótast af tekið, þó ær-
lega en ei með drætti löngum í hor
og hungri.
Mikilli hörku var beitt við þá
fanga, er eitthvað brutu af sér. —
Þannig var fangaverði fyrirskiþað
að setja Jón Þorsteinsson í dróma
þegar hann náðist aftur. í gerða-
bók tugthússtjórnarinnar er þess
svo getið árið eftir að hann sé orð-
inn aumingi af illri meðferð, og
var þetta þó ungur og hraustur
maður. Fleiri dæmi af þessu tagi
þarf ekki að taka hér, þau nægja
til að sýna hvernig ástandið var í
fangnhúsinu meðan Arnes var þar.
Og hann var þar lengst allra Sinna
samfanga. En vera má að hann hafi
sloppið betur en þeir, því að hann
vann löngum hjá stiftamtmanni á
Bessastöðum, og svo befur hann
fengið meira að eta en aðrir fangar
eftir að hann varð umsjónarmaður
eða varðmaður í tugthúsinu.
Ekki verður séð hvert Arnes hef-
ur farið þegar hann var laus úr
hegningarhúsinu. Ilann er ekki
talinn í sálnaregistri Revkjavíkur
árið 1793. Og síðan kemur stór
gloppa í sálnaregistrið og vantar
algjörlega í árin 1794—1796.
En árið 1797 er Arnes heimilis-
fastur í Grjóta og talinn húsmaður
þar og eins árið eftir. Hann er svo
heimilisfastur í Grjóta fram til
1804 og er þau árin ýmist talinn
örvasa, ómagi og niðurseta. Þess
er getið í húsvitjunum að hann
hafi aldrei verið fermdur og sé
ólæs. Hann mun svo hafa venð
fluttur út í Engey vorið 1804 og
er þar til dauðadags 7. september
1805. Hann er grafinn 11. septem-
ber í gamla kirkjugarði Reykjavík-
ur við Aðalstræti.
Ekkert er um það vitað hvort
Arnes var nokkuru sinni við kven-
mann kenndur, áður en hann fór í
tugthúsið. En á meðan hann var
þar eignaðist hann tvö börn með
fanganum Arndísi Jónsdóttur, sem
seinna átti heima í Skálholtskoti í
Reykjavík. Er talið að ættir sé frá
þeim komnar. Lýkur svo hér þess-
ari sögu Arnesar. Á. Ó.