Lesbók Morgunblaðsins - 31.12.1961, Blaðsíða 8

636
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
arðaginn fyrir gangdag hloðu
varða le............. og ruddu.
MCXXXV“.
Gangdagurinn er 25. apríl. Menn
hafa véfengt skilning Rasks á rydu
og að sex seinustu táknin eigi
að merkja ártalið 1135. Seinast
hefir sú tilgáta verið kveðin nið-
ur með þeirri röksemd, að menn
á Norðurlöndum hafi þá ekki
kunnað að tákna tímatal þannig.
Finnur Jónsson las þannig úr
rúnunum (á dönsku): Erling Sig-
hvatsön og Bjarne Tordssön og
Enride Oddssön oppförte lördag-
en för gangdag denne (disse)
varde(r) og .....“
Finnur Jónsson taldi, eins og
þeir Rask og Finnur Magnússon
höfðu áður talið, að fyrstu táknin
í fyrstu og annari línu væri að-
eins skrauttákn og hefðu enga
sérstaka merkingu. Finnur Magn-
ússon taldi ólíklegt að sex sein-
ustu tákn áletrunarinnar gæti ver-
ið ártal með rómverskum stöf-
um, en bæði hann og Finnur Jóns-
son gáfust upp við að finna þýð-
ingu þessara tákna.
Fritz Láffler komst að þeirri
niðurstöðu að þetta væri launrún-
ir og hann helt að þær þýddu íss
(ís). Hann fellst á skýringu Rasks
á rydu og taldi að rúnameistar-
inn ætti við að þeir hefðu rutt
ísi.
Finnur Jónsson og Magnus 01-
sen hafa báðir andmælt þýðing-
unni ruddu, bæði af málfræði-
ástæðum og eins vegna þess, að
annars staðar á steininum eru
alls staðar tvöfaldir samhljóðend-
ur.
Prófessor Magnus Olsen þýðir
rúnimar þannig: ellikr. sikuaþs:
son: r. ok. baanne: tortarson: ok:
enriþi. osson: laukardak. in: fyrir.
gakndag hloþu. uardate. okrydu:
^ í samræmi við það að n er
sleppt í Ellikr (í staðinn fyrir Ell-
ingr, þýddi M. Olsen rydu sem
rýndu þ. e. skráðu rúnum. 'Sex
seinustu táknin taldi hann laun-
rúnir og þýddi þær með il. Hann
benti á að í rúnunum væri fyrsta
staf orðs sleppt, ef næsta orð á
undan endaði á sama staf. Og því
las hann þannig úr þriðju 'rúna-
línunni:
hloðu varða þessa ok rýndu vel.
Við þesau hefir ekki verið hrófl-
að síðan.
Af málfari áletrunarinnar að
dæma telur Magnus Olsen að
rúnirnar muni hafa verið ristar
árið 1300 eða eitthvað seinna. Er
það mjög nærri því sem Finnur
Jónsson sagði, að þær myndu hafa
verið ristar um 1300 eða nokkru
fyr.
Þótt Magnus Ólsen teldi að
fyrstu táknin í fyrstu og annari
línu væri til skrauts, áleit hann
þó að þau hefði sérstaka merk-
ingu. Og eftir Run-Lára Liljegrens
birtir hann svo páskatöfluna, ei-
lífðaralmanak miðaldanna, byggða
á hinum 16 bókstöfum yngra rúna-
letursins og 3 nýum stöfum.
Skástrykin 3 í fremsta tákni í
fyrstu línu og skástrykin 4 í
fremsta tákni í annari línu væri
almanakstölur 3 og 4. Ef þetta
merkti þá að þriðji stafur í rúna-
stafrofinu. Þ táknaði sunnudags-
bókstaf og fjórði stafurinn O tákn-
aði gyllinital, þá gæti verið um
að ræða ártölin 1143, 1238 og 1333.
Af ýmsum ástæðum, sem hann
gerir grein fyrir, geta tvö fyrri
ártölin ekki komið til greina.
Hann komst því að þeirri niður-
stöðu að vörðurnar hefði verið
hlaðnar laugardaginn 24. apríl
1333.
W. Thalbitzer er ekki sannfærð-
ur um að ártalið sé rétt, og ekki
heldur reiknings aðferðin. En
þessi forteikn vekja undrun hans.
Og hann spyr sjálfan sig hvort
þau geti nú ekki samt sem áður
merkt ártal og segist freistast til
að halda að fortáknið í fyrstu
línu merki 13 og fortáknið í ann-
ari línu merki 14 og þar með sé
fengið ártalið 1314. En útlistan
hans á þessu gat ekki átt við
þann tíma.
Margir hafa brotið heilan um
Kingigtorsuaq-steininn á þeim 137
árum sem liðin eru síðan hann
fannst. Og þess verður sjálfsagt
langt að bíða að menn þykist hafa
ráðið rúnir hans til hlítar.
Áletrunin er að mörgu leyti ein-
kennileg. Fyrst rekur maður aug-
un í punktuðu e-rúnina í Ellikr.
Þar eru tveir punktar innan í
hringnum, sinn hvoru megin við
stafinn sem gengur í gegn um
hringinn. Það er eins og rúna-
meistarinn hafi viljað vekja at-
hygli á að sérstök merking fylgi
þessari e-rún — eða máske öllum
e-rúnunum?
í rúnum frá dómkirkjunni í
Stafangri er þessi e-rún látin
tákna ey. Og eins er það í rúna-
letri steinsins á Maeshove í Orkn-
eyum (sjá „Norges innskrifter med
de yngre runer“ III. bls. 241. —
Oslo 1954).
Er ætlast til þess að e-rúnin á
grænlenzka steininum geti bæði
þýtt e og ey? Og hefir þá þessi
ey-rún borizt með Rygjum lengra
vestur en til Orkneya?
Þegar litið er á nafnið enriþi
gæti verið að e-rúnin þar ætti að
merkja ey og þar ætti að lesa
eynriþi, en venjulega var nafnið
skrifað einriþi og eindriþi.
Merkilegast er það við áletrun-