Lesbók Morgunblaðsins - 31.12.1961, Blaðsíða 9

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
637
ina, að þar skuli lögð áherzla á að
nefna daginn, þegar vörðurnar
voru hlaðnar, en ekki ártalið. Að
minnsta kosti hefir engum tekizt
að benda þar á ártal svo full-
víst sé.
En sé hægt að finna ártalið gef-
ur það steininum margfalt sögu-
legt gildi.
Af táknunum sex, sem letrið
endar á, eru 1, 2 og 6 eins. Þetta
gæti verið bandrúnir og í hverri
þeirra stafirnir M, S (eða C) og
Y ef talið er ofan frá. Fyrsta og
önnur rún virðast þó svolítið frá-
brugðnar sjöttu rún, þannig að í
þeim geti leynzt einn stafur enn.
í s-rúninni gengur efri leggur dá-
lítið lengra niður, svo að skástryk
verður á milli hans og neðra
leggs, þannig að þar gæti komið
fram T-rún.
Það er freistandi að leita eftir
ártali í þessum rúnum. Og þá
verður manni það eðlilega fyrst
fyrir að telja að m-rúnin þýði
rómversku töluna M (1000), og að
s-rúnin geti alveg eins merkt
rómverskt C (100). Þrífóturinn á
y-rúninni gæti merkt 3. En ártalið
1103 gæti alls ekki verið rétt.
Rúnirnar eru ágæta vel ristar,
svo að frábreytnin í s-rúninni
(lengri leggur að ofan) er ekki
af klaufsku, heldur gerð af ásettu
ráði, og ætlast til að þar komi
fram t-rún. Gæti hugsast að skilja
mætti hana sem skammstöfun fyr-
ir 10? En það væri lítið gagn að
því. Ártalið 1113 er litlu nær en
hitt ársetningu Finns Jónssonar
og Magnúsar Olsens, sem er um
1300. Og þótt gert sé ráð fyrir
því að þrír fætur y-rúnarinnar
eigi að Vera margföldun á 10, þá
er þó ekki komið lengra en að
árinu 1130 — og þá var tíma-
reikningur kristninnar ekki kom-
inn á Norðurlönd.
En ef maður liti nú á þrjár
greinar m-rúnarinnar sem tölu og
fer svo að á sama hátt, þá geta
komið fram ártölin 1303, 1313 og
1330.
En sú lausn er engan veginn
fullnægjandi þegar þarf að velja
um — og einkum þegar svo litlu
skakkar á ártölunum.
Þegar fyrsta tákn áletrunarinn-
ar er borið saman við bandrún-
ina to í tortarson, þá er sýnilegur
svipur með þeim. Jafnframt rifj-
ast upp fyrir manni forna h-rún-
in, sem mest líktist N. Ef o-rúnin
ætti að bindast hinni fornu h-rún,
sýnist eðlilegast að eina skástryk-
ið í N yrði að laga sig eftir tveim-
ur kvistum o-rúnarinnar og hall-
ast eins og þeir. Og þá er komið
þetta tákn, sem rúnarnar byrja á.
Það er ástæða til að ætla að
tvöfalda táknið fremst í annari
línu sé launrún. Lausi stafurinn
til vinstri gæti táknað fyrstu ætt
rúnastafrofsins: fuþork. Á næsta
staf eru fjórir kvistir. En þar
sem þeir snúa öfugt, þ.e.a.s. upp
á móti, þá ætti að byrja að telja
aftan frá í fyrstu ætt — og kom-
um vér þá að Þ-rúninni.
Sýnilegt er að þar sem þessi
launrún er sérstök og eigi í text-
anum, þá er hún sett þarna af
ásettu ráði. Og eigi hún að merkja
tímatal, þá verður það annað
hvort sunnudagsbókstafurinn Þ,
eða gyllinital Þ. Nú stendur þessi
launrún rétt yfir h-rúninni sem er
fyrst í þriðju línu og hefir feng-
ið þar sérstakt sæti vegna þess
að hún er einangruð frá því orði,
sem hún á að fylgja. Hér hlýtur
að vera samband á milli. Og þessi
rún ætti þá að þýða annað hvort
sunnudagsbókstaf H, eða gyllini-
tal H.
Sé nú þetta athugað, kemur í
ljós að sunnudagsbókstafur Þ og
gyllinital H eiga við árin 1J65,
1260, 1412, 1479 og 1602.
En sé þessu nú snúið við, þá
eiga gyllinital Þ og sunnudags-
bókstafur H við ártölin 1218, 1313,
1408, 1560 og 1655. Og það er
ástæða til að festa augun við
þetta, því að hér kemur ártal, sem
vér höfum rekizt á áður: 1313.
Til þess að ákveða ártal sam-
kvæmt páskatöflunni, var ekki
nóg að vita hver var sunnudags-
bókstafur og gyllinital, heldur
einnig í hvaða röð gyllinitalið var
að finna.
Vér þykjumst nú hafa fundið
að fremstu táknin í 2. og 3. línu á
grænlenzka rúnasteininum, eigi að
merkja gyllinital og sunnudags-
bókstaf, og þá er sennilegt að
röðin sé ákveðin með fremsta
tákni í 1. línu.
Vér höfum áður ályktað að
þetta tákn sé H, en það er sjö-
•undi stafurinn í rúnastafrófinu.
í sjöundu röð páskatöflunnar
er ekki að finna gyllinital H á
undan sunnudagsbókstaf Þ. En þar
er aftur á móti gyllinital Þ á und-
an sunnudagsbókstaf H.
Og þetta á við árið 1313 og ekk-
ert ár annað.
Vegna þess að rúnirnar hefjast
með tákni, sem lesa má úr há, og
að þar er notuð hin gamla H-
rún, er það undarlegt að ekkert
greinarmerki skuli vera þar á
milli og fyrsta orðsins. Greinar-
merkin eru líka einkennileg. —
Stundum er það einn punktur og
stundum tvídepill, og virðist engri
reglu fylgt um hvernig þeir eru
settir. Fyrsta lína endar t. d. á
tvídepli, sem ekki þurfti að vera
þar, enda enginn tvídepill á eftir
annari og þriðju línu. í þriðju
línunni vantar alveg greinarmerki
milli „varda te“ og „ok rydu“.
í fljótu bragði virðist þetta
hroðvirkni að kenna, en það er