Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1962, Blaðsíða 9

,ý' - •
-

Við Smolensk 18. ágiíst 1813.
hundruð þúsund manna þjóð, sem hann
réði yfir og gæti látið af hendi án þess
að virðingu hans væri misboðið. En
allir hlutar hertogadæmisins eru byggð-
ir fólki af sama uppruna, sömu þjóð.
Þó að henni hafi verið skipt, hefur hún
full réttindi. Þessi réttindi vill Napódeon
ekki fótum troða.“ Utanríkisráðherrann
segir enn fremur: „Þessi vdðbót við yfir-
ráðasvæði Rússa myndi færa landamæri
lands þeirra til Oder og Slésvíkur, og
þetta ríki, sem þegar nær langt út fyrir
hin eðlilegu landamæri sín, gæti beitt á-
hrifum sínum inni í miðju Þýzkalandi.
Þetta væri röskun á valdahlutfallinu í
Evrópu, og því hefur Napóleon tekið á-
kvörðun. Hans hátign hefur ákveðið að
verja með vopnum hertogadæmið Var-
sjá. Hagsmunir Frakklands, Þýzkalands
og Evrópu krefjast þess.“
Síðar sagði hertoginn af Bassano, að
raunverulega hefði viðskiptastefnan
ráðið úrslitum og komið styrjöldinni af
stað. Það var hafnbannið og viðskipta-
hagsmunirnir, sem skiptu meetu máli
bæði fyrir Frakka og Rússa.
Zarinn vísaði eindregið á bug full-
yrðingum Napóleons um, að hann hyggð
ist taka hluta af Póllandi. En af við-
raeðum þeim, sem fram fóru eftir þetta
var augljóst, að samkomulag var óhugs-
andi.
★ ★ ★
Styrjaldarundirbúningurinn hófst.
Napóleon þröngvaði Prússum til banda-
lags við sig, óg létu þeir af hendi við
hann '20 þús. hermenn. Tengdafaðir
Napóleons, Austurríkiskeisari, lofaði
honum 30 þús. mönnum. Á laun vott-
uðu þó bæði Prússar og Austurríkis-
rhenrt '’Zarnum vináttu sína og kváðust
ekki háfa gengið í lið með Napóleoni
nema tilneyddir. Bentu þeir á, að
fall Napóleons yrði skammt undan, ef
tækist að lokka hann inn í hjarta Rúss-
lands.
Það voru herir vestan frá Pyrenea-
fjöllum austur til Karpatöfjalla og sunn
an frá Napólí norður til Köningsbergs,
sem stóðu að baki Napóleoni, er hann
hóf innrásina í Rússland. Honum tókst
ekki að fá Svía til bandalags við sig.
Krónprins Svía, Karl Johan Bernadotte,
fyrrv. marskálkur Naþóleons, .sstti hon-
iþn skilyrði, sem hann gat ekki gengið
að. Skömmu síðar gerði Bernadotte
bandalag við zarinn. Napódeon ætlaði
einnig að fá Tyrki til bandalags við
sig. Þeir áttu í stríði • við Rússa, en 28.
marz 1812 var friður saminn og hinir
s.tríðandi aðilar gerðu með sér banda-
lag.
f lok maímánaðar 1812 var hinn mikli
her Napóleons keisara, sem átti að
sigra Rússland, saman kominn við ána
Weiehel. Herínn skipuðu rúmlega 600
þús. menn, þar af um 300 þús. Frakkar
og 300 þús. af öðrum þjóðernum. Flestir
Voru af þýzku þjóðerni, um 200 þús.
imenn. Fsestir Þjóðverjanna fylgdu
Napóleoni nauðugir. Fannst flestum mik
ið til þess koma að fá tækifærj til að
þerjast undir stjórn hins mikla herfor-
ingja, sem talinn var ósigrandi.
Áður en Napóleon leiddi hinn mikla
her sinn yfir ána Njemen, á landamær-
um Rússlands, hafði hann viðdvöl í
Dresden, og þangað kallaði hann hirð
sína og bandamenn. Enski rithöfundur-
inn Harold Nicholson hefur, eftir sam-
tíma heimildum, lýst hinni opinberu
veizlu í Dresden á þennan hátt: „Hirð-
mienn keisarans voru samankomnir í
hásætissalnum, og við innganginn stóðu
tveir kammerherrar, sem áttu að kynna
gestina með nöfnum og titlum. Napó-
leon hafði sjálfur undirbúið inngöngu
gestanna í salinn af mikil'li kostgæfni
til þess að hún yrði sem allra áhrifa-
mest. Fyrst gengu inn ráðherrar og
sendiherrar, sem allir voru kynntir hátt
og skýrt. Síðan komu hinir áhrifaminni
hertogar. Hertoginn af Weimar,
hertoginn af Koburg og hertoginn af
Mecklenburg. Þá var stutt hlé og síðan
var drottningin af Westfalen kynnt.
Næst hrópuðu kammerherrarnir „Há-
tignirnar konungurinn og drottningin
af Saxlandi“, og Friðrik Ágúst gekk inn
í salinn við hlið hinnar hógværu, vin-
gjarnlegu drottningar sinnar, Maríu.
„Hans hátign Prússakonungur" oig hæg-
um skrefum gekk hinn óhamingjusami
Friðrik Vilhjálmur III inn í salinn.
Hann var þá ekkjumaður og líktist mest
hershöfðingja, sem orðið hafði viðskila
við herdeild sína. „Hinar keisaralegú
og postullegu hátignir, keisarinn og keis
aradrottningin af Aústurríki, konungur
og drottning Ungverjalands" og tengda-
faðir Napóleons, Franz I, gekk í salinn
með hina veiklulegu konu sína sér við
hlið. „Hennar keisaralega hátign, keis-
aradrottning Frakka, drottning Italíú“,
og María Lovísa, ung stúlka, bláðin gulli
og gimsteinum gekk hægt inn í salinn
í. fylgd með hirðmeyjum sínum. Síðan
varð grafarþögn í salnum. Var hún
skyndilega rofin af háu og hvellu hrópí:
,(Keisarinn“, og Napóleon gekk einn inn
í salinn.“
★ ★ ★
Þegar her Napóleons var kominn að
Njemen, sendi keisarinn öllum herdeild-
um svohljóðandi tilkyiiningu: „Her-
menn ! önnur pólska styrjöldin er haf-
in. Hinni fyrstu lauk, er friður var sam-
inn í Tilsit. í Tilsit hétu Rússar Frökik-
um ævarandi bandalagi og liðsinni í
stríðinú við Englendinga. Þeir hafa rof-
ið eiða sína og þeir neita að gefa skýr-
ingu á svikunum nema franskar her-
sveitir hörfi vestur yfir Rín, en þá yrðu
bandamenn vorir á þeirra valdi. Vorum
það ekki við, sem sigruðum við Auster-
• litz? Þeir bjóða okkur að velja milli
vansæmdar og styrjaldar. Það getur
enginn vafi léikið á því, hvorn kostinn
yið veljum og þess vegna; áfram gakk!
Við höldum yfir Njemen og heyjum
styrjöld á rússneskri grund. önnur
pólska styrjöldin verður hinum franska
her til jafn mikils sóma og hin fyrsta,
en sá friður, sem við semjum, mun
tryggja,, að þundinn .verðj end_i á þann
hroka, sem Rússar hafa sýnt í afskipt-
um sínum af mialefnum Evrópu.“
Engin formleg stríðsyfirlýsing var
afhent fjandmönnunum, en þessi til-
kynning keisarans átti að koma í stað
hennar. 24. júní 1812 hélt her Napóleons
yfir Njemen Við Kövno. Rússlandsmeg-
in árinnar mættu honum engir mennskir
fjandmenn. Rússar höfðu 250 þús. menn
til varnar við vesturlandamæriii undir
stjórn hershöfðingjanna Barclay de
Tolley og Bagration. Þeir voru hvor á
sínum stað með heri sína og hörfuðu
báðir í austur til þess • að reyna að sam-
einast áður en kæmi til orustu við
Napóleon. Þetta reyndi Napóleon að
hindra og fór því hraðar yfir, en venja
var, en kom fyrir ekki. Flutninigatæki
voru af skornum skammti og vegirnir
slæmir. Birgðavagnarnir voru þungir í
vöfum, hestarnir gáfust upp af erfiðinu,
margir þeirra sýktust af óhollu fóðri o>g
drápust. Matarskortur fór brátt að gera
vart við sig meðal hermannanna, þvi
að matvælaflutningarnir gengu afar
tregt. Hermennirnir reyndu að afla sér
viðurværis með ránum, en það dugði
ekki til. Þeir fjandmenn, sem Napóleon
átti í höggi við í upphafi Rússlandisferð-
arinnar voru hiti, rigningar, slæmir veg
ir og matarskortur. Á leiðinni frá Njem
en til Vilna missti herinn 10 þús. hesta.
Franskur hershöfðingi, sem með var
í förinni sagði, að her Napóleons hefði
verið líkari her á flótta, en innrásarher,
þegar hann kom til borgarinnar, en þá
hafði enn ekki komið til orustu milli
hans og Rússa.
Napóleon á'leit, að það myndi taka
tvo mánuði, að brjóta Rússa á bak aftur
og knýja zarinn til þess að semja frið.
Almennt var talið í Evrópu, að her
Alexanders stæðist her Napóleons ekki
snúning, enda höfðu herferðir hins síð-
arnefnda verið nær óslitin sigurganga.
Napóleon vildi berjast við Rússa, en
þeir hörfuðu og gáfu ekki færi á orustu.
Þetta undanhald rússnesku herjanna
mæltist ekki vel fyrir i Rússlandi og
menn vildu, að herinn sýndi til hvers
hann dygði. Hershöfðingjarnir vissu,
að “ekþi var kominn tími til þéss" að
láta til skarar skríða. Þeir létu heri'
sína eyða byggðinni, sem þeir fóru um
og koma öllu matarkyns fyrir kattar-
nef, sýo að herjuni Napóleons mætti
það að engu gagrii koma. Fyrstu dag-
ana í ágúst sameinuðust herir de Tolley
og Bagrátión í Smolensk, en 28. júlí
hafði Napóleon komið til Vitebsk með
her sinn. Jafnvel áður en kuldinn tók
að höggva skörð í raðir hermannanna,
og áður en hildarleikur , vígvallanna
hófst, hafði Napóleon misst 124 þúsund
menn, sem flestir höfðu orðið sjúkdóm
um og næringarskorti að bráð. Af 150
þús. hestum, sem herinn hafði til um-
ráða í upphafi voru aðeins 75 þús.
eftir, þegar til Vitebsk kom. En nú var
gott útlit fyrir, að Napóleoni yrði að ósk
sinni. Rússar bjuggust til árásar frá
Smolensk. De Tolley hafði borizt bréf
frá zarnum, þar sem hann lýsir sig sam
þykkan undanhaldi hersins, en segir þó,
að hann hafi orðið mjög sorgbitinn,
þegar hann frétti, að herinn væri kom-
inn til Smolensk og biði með eftirvænt-
ingu eftir fregnum af því að Barclay
hefði lagt til orustu. 7. ágúst hófu
Rússar sókn gegn herjum Napóleons og
8; ágúst kom til orustu milli riddara-
liðssveitanna. Napóleon hóf nú undir-
búning gagnsóknar. Hann fór suður yfir
Dnjepr, og að morgni hins 16. ágúst var
hann við múra Smolensk borgar. Ef
hann hefði komizt aftur yfir ána með
her sinn, hefði hann komið aftan að her
fjandmannanna, en Napóleon hafði efek
ert landahréf, sem sýndi hvar vað var
á ánni. Hann komst því ekki yfir ána,
en lét í stað þess hefja sprengjuárás á
borgina. Nær öll hús hennar eyðilögðust
í árásinni og 12 þús. rússneskir her-
menn féllu. Talið er, að Napóleon hafi
tapað enn fleiri mönnum í orustunni.
Þolinmæði Napóleons var nú á þrot-
um. Eftir orustuna við Smolensk héldu
Napóleon i Kreml. Þa'ðan horfði hann á Moskvu brenna.
33. tölublað 1962
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 33