Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1962, Blaðsíða 17

Magnússon þessa gamanvísu, sem þó
fylgir nokkur alvara:
Seyðisfjörður verður bráðum bær,
fallera.
byggð hans þegar vexti sínum nær,
fallera.
Þá er horfið allt hans stríð og eymd,
fallera.
og aldrei verður frægð hanfc síðar
gleymd, fallera.
' 1. etta er ort á blómaskeiði Seyð-
isfjarðar um aldamótin og enn heldur
staðurinn áfram að vaxa. Þar er gerð
vatnsveita, þangað kemur Landssíminn
1906 og þar er byggð rafveita 1913. En
fljótt tekur þó að brydda á stöðnun. —
Fólki fjölgar ekki mikið upp úr alda-
mótunum og á fyrstu árum þessarar
aldar má segja að fólksfjölgun stöðv-
ist þar alveg. Þessu var að kenna afla-
brestur, bæði á síld og þorskveiðum.
Ennfremur minnkandi verzlun við
Fljótsdalshérað, sem að miklu leyti
fluttist til Reyðarfjarðar, með tilkomu
Fagradalsbrautarinnar 1909.
Og nú má gera langa sögu stutta. Auð-
vitað tók Seyðisfjörður nokkurn fjör-
kipp á stríðsárunum síðari eins og flest
önnur byggðarlög á landi hér, en ekki
þá hvað sízt fyrir það hve Seyðisfjarð-
arhöfn er frábærlega góð. Þá voru enn
gerðar nokkrar tilraunir til að bæta at-
hafnalíf Seyðfirðinga, togari er keypt-
ur, frystihús reist og fleira unnið staðn-
um til hagsbóta. En þetta nægði þó ekki
til að verulegur fjörkippur kæmi í at-
hafnalíf á Seyðisfirði.
VI.
Nú fyrir nokkrum árum, er hins
vegar að færast nýtt líf í Seyðisfjörð.
Kemur þetta fyrst og fremst til af því
að sildin, Norðurlandssíldin okkar svo-
nefnda, hefur fært sig austur fyrir
landið, og hefur sl. 2—3 ár veiðst að
miklum mun meira magni fyrir austan
Langanes en áður var. Nú er svo kom-
ið að reknar voru sl. sumar 7 síldar-
söltunarstöðvar á Seyðisfirði. Og a.m.k.
S þeirra voru reistar sl. vor og reknar
í fyrsta skipti sl. sumar.
f ið skulum til fróðleiks hitta
yngsta síldarsaltandann á staðnum og
biðja hann að segja okkur örlítið frá
sinni tilvist þar í firðinum. Við hittum
Vilhjálm Ingvarsson, framkvæmdastjóra
söltunarstöðvarinnar Sunnuver. Söltun-
arstöð hans hefur risið á ótrúlega
skömmum tíma í hlíðinni undir fjallinu
Bjólfi. f fyrravor komu fjórir menn hinn
14. apríl og hófu byggingu þessarar
stöðvar. Þá var ekkert undirlendi þarna,
aðeins brött brekkan í sjó fram. Byrjað
var þegar að grafa og ýta fram landi.
Síðan var hafizt handa um byggingu
tveggja húsa, annað var íveruhús, mötu-
neyti og skrifstofur. Er það hús 440
ferm. á einni hæð. Hitt húsið er 300
ferm. vinnsluhús, byggt úr strengja-
steypu og mun vera fyrsta húsið af
þeirri gerð, sem reist er á Austurlandi.
í íbúðarhúsinu eru vistarverur fyrir 85
•—90 manns. Þessi söltunarstöð byggði í
sumar fyrst og fremst á aðkomufólki. Á
planinu sjálfu voru bjóð fyrir 60—70
stúlkur og hægurinn hjá var að bæta
við. Bryggjan er 600 ferm. að stærð.
Fyrri hluta sumars hafði Vilhjálmur 7
—8 smiði í vinnu hjá sér og það tók
ekki nema rúman mánuð að byggja
stærra húsið ofan á plötuna og innrétta
fyrir íbúðir. Strengjasteypuhúsið var
reist á einum degi og steypuverkið við
það tók eina viku. í upphafi var áætl-
•ð að allar byggingar á þessari síldar-
söltunarstöð yrðu úr strengjasteypu en
frá því ráði var horfið, þar sem flutn-
ingar á efninu höfðu reynzt geysidýrir,
•vo og að ekki voru tæki til á Seyðis-
firði til að taka á móti hinum þungu
stykkjum, sem til strengjasteypuhús-
anna þarf. Þyngsta stykkið sem notað
var í vinnsluhúsið á planinu er hvorki
meira né minna en 3,8 tonn.
ri eldri, og lítið eitt innar í firð-
inum, að vestan er söltunarstöðin Haf-
aldan, stórt og glæsilegt fyrirtæki, sem
Sveinn Benediktsson reisti frá grunni
á mjög skömmum tíma. Austan megin
fjarðarins er stærsta söltunarstöðin,
Ströndin, sem er hlutafélag, eign nokk-
urra Seyðfirðinga. Þá hefur og Valtýr
Þorsteinsson, útgerðarmaður á Akur-
eyri, söltunarstöð þar og Einar Guð-
finnsson, útgerðarmaður í Bolungarvík,
er nýlega búinn að reisa sér söltunar-
stöð. Ennfremur rak fyrirtækið Borgir
h.f. söltunarstöð á Seyðisfirði í sumar,
svo og Baldur Guðmundsson, útgerðar-
maður í Reykjavík o. fl. söltunarstöð-
ina Sókn. Allar söltunarstöðvarn-
ar, að undanskilinni Ströndinni h.f., eru
þarna nýjar af nálinni, sú elzta tveggja
ára en hinar allar reistar í sumar.
Allt bendir til að ný síldaralda sé að
rísa yfir Seyðisfjörð. Vonandi er að í
kjölfar hennar.fylgi blómlegt athafna-
og menningarlíf, svo sem var fyrir síð-
ustu aldamót. Ógetið er í þessu sam-
bandi að endurbyggð var síldarverk-
smiðjan á Seyðisfirði sl. sumar og veitti
ekki af.
Af fyrirtækjum þeim, sem rekin eru á
Seyðisfirði, má nefna Vélsmiðju Seyð-
isfjarðar, sem frá því um aldamót hefir
verið rekin með miklum myndarbrag og
annaðist hún lengi um allar skipavið-
gerðir á Austfjörðum og rak dráttar-
braut á staðnum.
Vélsmiðjan Stál er tiltölulega ungt
fyrirtæki en rekið af miklum krafti og
nýtur trausts viða um land, enda tekur
það að sér stórverkefni utan Seyðis-
fjarðar.
Skipasmíðastöð Austfjarða er gamalt
og gróið fyrirtæki. Fiskiðjuver er ný-
legt fyrirtæki, sem bundnar eru vonir
við, ef útgerð nær að blómgast þar
eystra með auk.inni fiskigengd. Ekki er
að efa að í kjölfar fjölgunar fyrirtækja
og aukinnar velgengni á Seyðisfjörður
vissulega góða framtíð fyrir sér.
Einn galli er þó samfara þessum miklu
framkvæmdum. Bæjarfélagið sjálft er á
eftir með framkvæmdir sem þurfa að
Framihald á bls. 46
ELLIÐAÁRNAR
Framhald af bls. 38
gáf u ýmsum veiðistöðum við árnar
nöfn, og sumir hyljirnir voru skírðir eft-
ir þeim, enda þeir fyrstir til að koma
auga á þá sem sérstaka veiðistaði.
Siðasta sumarið, sem Crossfield dvald-
ist hér, var hann hér aðeins fram í júlí-
mánuð, en hvarf svo heim. Þá kom hing-
að bróðir hans, Crossfield eldri. Hann
mun hafa verið einkar laginn veiðimað-
ur, og það var hann, sem náði einu sinni
40 laxa dagveiði, og stóð það met fram
til ársins 1919. Þá laxa dró hann alla á
mjög stuttu svæði í ánni, eða frá efri
veiðihúsunum og niður að stað, sem þá
gekk undir nafninu „Sky-Pilot“, en heit-
ir nú Svuntufóss.
E nglendingarnir veiddu aðallega
á efra veiðisvæðinu, og á svæðinu frá
efra veiðihúsinu niður undir Svuntu-
foss. Síðan kom svæði, þar sem þeir
renndu sjaldan, þ.e.a.s. frá Svuntufossi
niður undir „The Pot“ eða Skáfossa.
Þar fyrir neðan voru aðalveiðistaðirnir
„Ratholes", þ.e. Hólmahlein, „Island
Pool“, rétt fyrir ofan spennistöð Sogs-
virkjunarinnar (honum mun ekki hafa
verið gefið ísl. nafn), og „Sauce Pan“,
þ.e. Kerið. „Corner Foss", þ.e. Ullarfoss,
og „Pete’s Pool“ sem nú er Efri- og Neðri
Móhylur. Þá veiddu þeir einnig í „Sea
Foss“, Sjávarfossi, en sjaldan þar fyrir
neðan, nema sjóbirting á haustin í
„Kitchen Pool“, Eldhúshyl.
1914 var tekið fyrir laxveiðar Eng-
lendinganna. Þá skall styrjöldin á, og
árinu eftir að henni lauk, var fullákveð-
ið að reisa rafmagnsstöðina. Stangaveið-
ar héldu þó áfram í ánum, en ekki var
þó um jafn góða veiði að ræða eftir að
framkvæmdir við hana hófust, og verið
hafði áratugina á undan.
Ein fyrsta framkvæmd vegna raf-
magnsstöðvarir.nar var stíflugerð, sem
leiða átti í ljós, hvort hraunbotninn í
ánni héldi uppistöðuvatni. Við það þorn-
aði neðri hluti ánna. Var það 1919, og
þá mátti tína laxinn í þurrum farvegin-
um. Var það fyrsta truflunin, sem af
virkjuninni hlauzt.
\ næstu tveimur árum var stíflan
hjá Árbæ gerð. í fyrstu náði hún ekki
þvert yfir, og komst laxinn enn um sinn
hjálparlaust upp á efra svæðið. Hins
vegar hlauzt þó truflun á laxagöngum
af þeirri stíflugerð.
1929 var stíflugerðinni lokið að fullu,
og farveginum þar með lokað fyrir laxa-
göngum. Á því stigi málsins var rætt
um að koma upp laxastiga, þótt ekki
yrði af því. Þá var horfið að því ráði, að
taka göngulaxinn í kistur og flytja hann
landleiðina í vatnskössum á efra svæð-
ið, þar sem honum var hleypt lausum.
Var laxinum einkum sleppt á horn-
inu við Fjárhúshyl og í Neðri-Sporðhyl.
Þótt lítill vafi leiki á því, að reynt hafi
verið eftir fremsta megni að fara eins
vel með laxinn og hægt var, þá skadd-
aðist þó margur fiskurinn í þessum
flutningum. Var ekki óalgengt að sjá
hálfroðfletta laxa á grunnvatni, sérstak-
lega neðst í Fjárhúshyl, þar sem efra
veiðisvæðinu var lokað með rimlagirð-
ingu, til að koma í veg fyrir, að laxinn
hrektist niður í lónið fyrir ofan stífl-
una. Þá kom það einnig fyrir, að fiskar
drápust eftir flutningana og rak upp á
eyrina, sem kvíslar hylnum neðst.
S ú breyting hefur nú orðið á, að
hætt er að flytja laxinn, eins og gert
var áður. Gengur hann nú af sjálfsdáð-
um upp árnar. Hins vegar fer hann um
teljara á leið sinni, og hefur þannig ver-
ið hægt að fyigjast með laxagöngunni,
þótt flutningunum hafi verið hætt.
Af þeim skýrslum, sem fyrir liggja,
og birtar eru í Sögu Rafmagnsveitu
Reykjavíkur, sést, að veiðinni hrakaði
mjög eftir að stíflan var fullgerð. Árin
1926 og 1927 er veiðin á 18. hundrað
laxa hvort árið, en 1931 er hún komin
niður í 765 laxa, og fór enn minnkandi
á næstu árum, þótt áraskipti væru að
henni. Þannig veiddust aðeins tæpir 400
laxar hvort árið 1937 og 1938.
Það, sem bjargaði þó laxastofninum í
Elliðaánum, var klakið. 1925 fól bæjar-
stjórn Rafveitunni alla yfirumsjón með
laxveiðinni. Þá þótti það orðið sýnt, að
laxastofninum í ánum myndi hætta bú-
in, ef ekki yrði gert eitthvað til að
vernda hann. Þá var horfið að því ráði
að kaupa árlega 100 þús. seyði og sleppa
þeim í árnar. 1932 lét Rafveitan sjálf
reisa klakhús við efra veiðisvæðið. Hef-
ur klak verið rekið þar síðan. Meiri
hluti seyðanna hefur verið seldur, en
um 150—500 þús. seyðum verið sleppt í
Elliðaárnar á hverju vori.
Fyrstu árin voru menn hræddir
um, að klakið ætlaði ekki að nægja.
Sérstaklega óttuðust menn það 1937
(sjá hér að framan). Það ár mátti ein-
mitt búast við árangri af fyrsta klak-
inu, sem keypt hafði verið. Klakið, sem
keypt var, kom frá Alviðru, og virðist,
sem það hafi ekki blessazt. Árangurs
því var að vænta á árunum 1929—1936,
en þá fór veiðin lengst niður á við. 1939
fór að gæta áhrifa af heimaklakinu, og
þá brá til hins betra og stofninum
þar með bjargað. — Sá ótti reynd-
ist þó ástæðulaus og flest síðari ár
hefur veiðin verið á annað þús. laxar á
hverju sumri, þótt einstaka ár hafi veið-
in verið talsvert lakari, sbr. veiðina í áir
og í fyrra.
Eins og áður segir, þá getur nú laxinn
gengið á efra veiðisvæði Elliðaánna
hjálparlaust. Breytingin var gerð 1960.
Gengur laxinn nú um suðurbotnsrás
Árbæjarstíflunnar og upp fyrir Árbæj-
arlón, eins og var fyrstu árin eftir að
rafmangsstöðin var tekin í notkun, og
áður en tíflan var stækkuð 1929.
Þótt lónið sé nú aðeins í norðurkvísl-
inni, er hægt að starfrækja stöðina að
nokkru leyti jafnframt, meðan heildar-
vatnsrennsli leyfir, að nóg vatn verði
til göngunnar.
x kafla um Elliðaárnar í áður-
nefndu riti Rafmagnsveitunnar, segir
meðal annars:
„Atvinnudeild Háskólans rannsakaði
laxagöngur undir stjórn Árna Friðriks-
sonar, fiskifræðings, á árunum 1937—39
og gaf út skýrslu um þær rannsóknir
1940. Er þar komizt að þeirri niður-
stöðu, að klakið í Elliðaánum hafi við-
haldið stofninum í ánum, sem ella hefði
mátt búast við að myndi hverfa með
vaxandi orkuvinnslu11.
Þá segir ennfremur: „Allt vatnsrennsli
í Elliðaánum i 4 sumarmánuði svarar að
meðaltali til 2.8 millj. kwst. Væri hægt
að gera ráð fyrir að nýta mætti helming
þess, eða 1.4 millj. kwst. væri það 280.-
000 kr. virði miðað við 20 aura verð á
kwst.-----Meðal laxaganga á ári hefur
verið 3234 laxar á árunum 1936—1952.
Sé meðalþungi þeirra talinn 2.45 kg.,
svarar það til 7923 kg. og reiknað á 40
kr. hvert kg., er verðmæti göngunnar
316.920 kr. Sé nýtt af þessari göngu
60%, nemur árlegt verðmæti hennar
um 200.000 kr. eða yfir 70% af því, sem
meðal orkuvinnsla gæti gefið.
Nú má gera ráð fyrir, að með eldis-
stöð við árnar megi auka gönguna að
miklum mun, og þar sem ekki er hægt
að hafa nema takmarkaða tölu af laxi
varanlega í ánum, verður að nýta aukna
laxagöngu mun betur en litla. Má því
gera ráð fyrir, að með auknu fiskeldi
megi hafa mun meiri tekjur af Elliða-
ánum 4 sumarmánuði til laxveiða, en
til orkuvinnslu. Orkuvinnsla á 8 vetrar-
mánuðum þarf ekki að valda laxinum
erfiðleikum, frekar en verið hefur. Þarf
aðeins að sjá um, að hann komist niður
til sjávar einhvern tíma að lokinni
hrygningu".
Þ ess er skylt að geta hér, að sá,
sem staðið hefur öðrum fremur að þeim
framkvæmdum, sem bjargað hafa laxa-
stofninum í Elliðaánum, er Steingrímur
Jónsson, rafmagnsstjóri. Hefur hann
sýnt mikinn skilning á þessum málum,
allt frá upphafi.
E ins og sjá má, þá hefur á
ýmsu gengið með Elliðaárnar, og
verður það í raun og veru að
teljast hrein furða að Elliðaárnar
skuli enn vera sú veiðiá, sem raun
ber vitni. Þær verða enn að teljast bezta
veiðiá landsins, sinnar stærðar. Ef til
vill kemur sá dagur aftur, að Elliðaár-
laxinn fær óhindraður að ganga um sín
fyrri hrygningarsvæði, í Elliðavatni og
ofar. Með auknu fiskeldi og skynsam-
legum veiðiaðferðum má jafnvel láta
sig dreyma um, að þær verði aftur ein
bezta veiðiá álfunnar, — á, sem Reyk-
víkingar og allir veiðimenn geta verið
stoltir af.
j Ásgeir Ingólfsson
\
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 41
33. tölublað 1962