Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1962, Blaðsíða 20

■

Ífiíí-S
■ :"- 'x:: .
jxjý.-XwvN-Xv*-------

ííS*Wx/-íx?
Fyrirsetlanir mSnar hoíSu tekið mörgum
breytingum. Skáldskaparáhuginn entist
mér það lengi að ég las verk eftir flest
þau skáld, sem ortu á enska tungu og
skáldverk á tveimur eða þremur öðrum
tungumálum. Ég orti meir að segja nokk-
ur kvaeði, sem birt voru í háskólatíma-
ritum.
Frá skáldskapnum beindist hugur hans
að líffræði og seinna að mannfræði.
Ákvað hann að stefna að því að stunda
mannfræði-rannsóknir í Afríku. í þessu
skyni hóf hann nám við guðfræðideild
Harvardháskóla veturinn 1903—4, og síð-
an framhaldsnám í mannfræði við Har-
vard til ársins 1906. Fékk hann styrk til
náms, en vann auk þess fyrir sér sem
blaðamaður.
I aðalstöðvum kanadíska leiðangursins veturinn 1913—14. Á myndinni eru, talið frá vinstri: John R. Cox, Kenn-
/ eth G. Chipman, Vilhjálmur Stefánsson og Daniel W. Blue.
Vilhjálmur Stefánsson,
landkönnuður
„CANDKONNUÐURINN og vísinda-
maðurinn Vilhjálmur Stefánsson lézt í
dag í Hanover, New Hampshire-ríki í
Bandaríkjunum“. Þannig hljóðaði frétta-
tilkynning, sem flestar fréttastofur heims
sendu frá sér sunnudaginn 26. ágúst sl,
Og skömmu seinna sama dag birtu frétta
stofurnar æviágrip þessa merka Vestur-
íslendings, sem um margra ára skeið
vann aö rannsóknum á Norður-heims-
skautssvæðinu, skrifaði fjölda bóka um
rannsóknir sínar, og safnaði mesta bóka
og minjasafni um heimsskautssvæðin,
sem til er.
Þótt einkennilegt megi virðast, kom
Vilhjálmur Stefánsson aldrei á sjálfan
Norðurpólinn á ferðum sínum. En ástæð
una fyrir þessu gaf hann sjálfur, ef ein-
hver spurði. „Nei,“ svaraði hann, „ég
er vísindamaður, ekki skemmtiferða-
maður“.
„FRÁBRU GÐINN
LANDKÖNNUÐUR“.
Þegar Vilhjálmur Stefánsson varð átt-
ræður, sagði stórblaðið The New York
Times í ritstjórnargrein um hann: —
Stefánsson var frábrugðinn landkönnuð-
ur . . . . Áhugi hans á þessum málum
(guðfræði og mannfræði) og öðrum
skyldum málum greindi starf hans frá
störfum annarra manna, sem aðeins leit-
uöust eftir að aka sleðum lengra norður
eða lengra suður en nokkur annar. Af-
leiðingin er sú að hann er ef til vill
þekktari fyrir það, sem hann hefur rit-
að um Norður heimsskautssvæðið, en
fyrir það, sem hann afrekaði þar. Hann
birtist sem vísindamaðurinn, umkringd-
ur af hinu mikla safni sínu af heims-
skautabókmenntum í Baker bókasafninu
við Dartmouth háskóla, og aðstoðar há-
skólann við að senda frá sér ýmsa af
beztu, ungu heimsskautasérfræðingum
landsins“.
Fregnin um lát Vilhjálms Stefánssonar
var forsíðuefni blaða um Bandarikin, og
kepptust vísindamenn, stjórnmálamenn
og prófessorar um að lofa minningu hans,
og rekja sögu hans allt frá fæðingu, árið
1879, til síðustu 15 áranna, þegar hann
starfaði sem ráðgjafi og forstöðumaður
við safn það, er ber nafn hans, „Stefans-
son Collection on the Polar Regions“ við
Dartmouth háskóla.
KÚREKI f „VILTA VESTRINU“.
Vilhjálmur fæddist í Arnes (Árnesi),
Manitobaríki í Kanada 3. nóvember 1.879,
sonur hjónanna Jóhanns Stefánssonar og
Ingibjörgu Jóhannesdóttur, sem flutzt
höfðu til Kanada frá íslandi. Átján
mánuðum seinna fluttist fjölskylda hans
til Bandaríkjanna, og settist að á ný-
býli í Dakota. Þar bjó Vilhjálmur þar
til hann var um fermingu, en þá lézt
faðir hans og jörðin var seld. Næstu
fjögur árin vann Vilhjálmur sem kúreki
í „Vilta vestrinu“, en 18 ára stofnaði
hann ásamt fjórum jafnöldrum sínum,
eigin búgarð. Þegar sú tilraun mistókst,
ákvað Vilhjálmur að afla sér frekari
menntunar. Hann lagði af stað til ríkis-
háskólans í Norður Dakota, og ferðaðist
í fyrsta skipti á ævinni með járnbraut-
arlest. „Ég átti 53 dollara, gekk í sjö
dollara fötum, og efaðist ekki um mögu-
leika mína á því að vinna fyrir mér mað
skólanum“, sagði hann.
REKINN ÚR SKÓLA.
Vilhjálmur Stefánsson fór fyrst í und-
irbúningsdeild háskólans, en hóf síðan
háskólanám með það fyrir augum að
Ijúka prófi 1903. Hann varð sér úti um
ýmis tómstundastörí til að kosta sig við
nám, en einhvernveginn fékk hann ó-
verðskuldað á sig það orð að vera for-
sprakkinn að ýmsum strákapörum, sem
yngri skótasveinarnir höfðu í frammi.
Leiddi þetta til þess að Vilhjálmi var
vísað úr skóla í marz 1902, því skóla-
stjórnin óttaðist frekari óeirðir stúdenta
og taldi að hann væri líklegastur til að
standa þar fremstur í fylkingu.
Ekki lét Vilhjálmur brottvísunina mik-
ið á sig fá, heldur gerðist hann nú
blaðamaður og tók meira að segja nokk-
urn þátt í stjórnmálum. En hann vildi
ljúka námi og skrifaði flestum háskól-
um Bandaríkjanna og fór þess á leit
að hann fengi að setjast á skólabekk sem
nýstúdent, en taka öll próf jafnóðum og
hann teldi sig færan til að ljúka þeim.
Ríkisháskólinn í Iowa tók við Vilhjálmi
á þessum grundvelli. Hann settist í skól-
ann haustið 1902 og tók BA próf í júní
1903.
Um skólaárin segir Vilhjálmur m.a.:
FYRSTA íSLANDSFERÐIN.
Til íslands kom Vilhjálmur fyrst árið
1904, og vann þá að rannsóknum á fjár-
búskap íslendinga á vegum bandaríska
utanríkisráðuneytisins, og árið eftir kom
hann hingað á vegum Peabody safnsins
við Harvardháskóla til að vinna að forn-
fræðirannsóknum. í heimalandi hans,
Bandaríkjunum, er yfirleitt talið að
þessar ferðir til íslands hafi verið upp-
haf rannsókna hans á norðurslóðum, og
eftir þær hafi hann ekki lengur haft
áhuga á Afríku.
Fyrstu ferðina til heimsskautssvæðis-
ins fór Vilhjálmur á árunum 1906—7 á
vegum Harvard háskóla og háskólans I
Toronto, Kanada. Vann hann þá að þjóð
fræðirannsóknum við ósa Mackenzie-
fljótsins í Norður-Alaska. Dvaldist hann
þann vetur meðal Eskimóa, kynnti sér
tungu þeirra og siði, og tók upp klæða-
burð þeirra meðan hann dvaldist þar.
Árið 1908 lagði Vilhjálmur upp í lang-
ferð til Norður heimskautssvæðanna á-
samt dr. Rudolph M. Anderson og fleiri
vísindamönnum. Starfaði leiðangur þessi
að rannsóknum hjá Parryhöfða, Coron-
ationflóa og Viktoríueyju í fjögur ár
samfleytt, og var farinn á vegum Kanada
stjórnar og bandaríska Náttúrusögusafns
ins. í þessum leiðangri fann Vilhjálmur
Eskimóaættflokk á Viktoríueyju, sem var
ljóshærður. Vakti þessi fundur hans
mikla athygli og nokkra vantrú þar til
seinni leiðangrar staðfestu hann. Viður-
kenndasta skýringin á þessum ljóshærðu
Eskimóum er sú að þeir séu afkomendur
fornra íslendinga, er settust að á Græn-
landi.
Með nemendum við Dartmouth háskóla.
44 LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
33. tölublað 1962