Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1962, Blaðsíða 13

Hleinartagl. 27) Kerið (Kastarhola).
28) Kúavað. 29) Kálfhylur. 30) Ull-
arfoss (Þvottaklöpp). 31) Efri Mó-
hylur. 32) Móhylsstrengur. 33) Neðri
Móhylur. 34) Hornið (Kistubrot).
35) Sjávarfoss. 36) Fosskvörn. 37)
Miðkvörn. 38) Brúarkvörn. 39) Efri-
breiða. 40) Jónshola. 41) Breiðan. 42)
Holan. 43) Við steininn. 44) Oln-
bogahylur (Eldhúsið).
Sama sagan gildir hér og um efra
svæðið, nöfn þau, sem Englendingar
gáfu veiðisvæðunum voru mun færri,
enda fór veiði þeirra að mestu fram
ofar með ánni (sjá nánar um veiði-
venjur þeirra í sjálfri greininni). Hér
fara ensku nöfnin á eftir, skv. upp-
lýsingum Péturs Gunniaugssonar:
6)—7) kölluðu Englendingar einu
nafni Dogstone 8) (rétt fyrir neðan)
Lower Ford Pool. 9) Upper Sheep
Herd Pool. 10) Lower Sheep Herd
Pool. 11) Svæðið frá 11 (Hálsinn) og
niður að stíflu köliuðu þeir einu
nafni Skyline. 14) Skypilot. 24) The
Pot. 25) Ratholes (Skýringin er sú,
að þar fékkst á víð og dreif bak við
steina einn og einn lax). 27) Sauce
Pan (nokkru fyrir ofan hann, við
eyjuna, nefndu þeir Island Pool. —
Ekkert nafn mun yfir þann stað á ís-
lenzku). 30) Corner Pool. 31)—33)
Pete's Pool (Móhyljir einu nafni). 35)
Sea Foss. 44) Kitchen Poc.l.
í Viðey fengið nokkurn hluta veiðirétt-
indanna í Elliðaánum.
Veiðiaðferðin þá mun hafa verið sú,
að dregið var við árósana og út með
voginum beggja vegna, eða kvíslar ánna
stíflaðar til skiptis, og laxinn tekinn á
þurru landi.
Við siðaskiptin komust Elliðaárnar
í eign konungs, og var svo fram til 1853.
Allan þann tíma mun veiðiaðferðin hafa
verið hin sama, nema hvað síðari árin
bættust við laxakistur.
Laxveiðin í ánum þótti löngum góð
hlunnindi, enda varð hún tilefni mála-
ferla á síðari hluta aldarinnar, sem leið.
Voru það hin svonefndu „Elliðaármál".*
Heimildir frá 13. öld nefna þær veiði-
aðferðir, sem leyfilegar voru. Hefur
þeirra beggja verið getið hér að framan,
þ.e. að draga á við ósana, sem ekki mátti
þó gera nema með fjöru eða útfalli, eða
stífla árnar og taka laxinn á þurru.
Eins og fyrr segir, þá voru Elliðaárn-
ar í konungseign frá 1550. Næstu tvær
aldir, eða fram til 1757, var veiðin rekin
fyrir hans reikning. Þá var hins vegar
ákveðið að selja veiðiréttinn á leigu, og
liggja fyrir nokkrir leigumálar frá síð-
ari hluta 18. aldar.
Skömmu eftir miðja öldina, þ.e. 1852,
segir Harrebow frá því í riti sínu, að
farið sé að nota einhvers konar laxa-
kistur, og þar með er komin til sögunn-
ar sú veiðiaðferð, sem mestum deilum
átti eftir að valda rúmri öld síðar.
ú mikla laxamergð, sem gekk í
árnar á þessum tíma, mun hafa valdið
því, að fæstum hefur þótt hlýða að
hugsa um viðhald laxastofnsins. Veiðin
var líka gífurleg, en frábærlega góð
hrygningar- og uppeldisskilyrði hafa
valdið því, að veiðin gekk þó eigi til
þurrðar.
Til dæmis um það, hve gegndarlaust
var veitt, má nefna frásagnir frá því
skömmu eftir aldamótin 1800. Þá segir í
ferðafrásögu, að teknir hafi verið í
Elliðaánum 2200 laxar á einum degi.
önnur dæmi eru til, og segir frá 900
laxa dagsveiði 1810. Á þeim árum „var
gert í ár“ ákveðna daga, og var það ein
helzta skemmtun Reykvíkinga að fylgj-
ast með þeim aðgerðum.
Er kom fram yfir aldamótin 1800 fór
konungur að selja klausturjarðirnar og
fylgdi veiðirétturinn með í kaupunum.
1848 er D. Thomsen þannig orðinn
eigandi að Ártúnum, og taldi hann sér
heimilt að veiða fyrir landi jarðarinnar.
Málaferli risu vegna þess, og lauk þeim
þannig, að Thomsen var boðinn veiði-
rétturinn til kaups fyrir verð, er svar-
aði til 25 ára leigu. Gerðist það 1853.
i
* Sjá „Fortíð
Árna Óla, 1951.
Reykjavíkur", bók
afsalsbréfinu er tekið fram, að
„hann geti gert sér veiðarnar eins arð-
bærar og hann framast kann, samkvæmt
fiskveiðalöggjöf landsins, eða þeim regl-
um, sem settar kunna að verða".
Thomsen fór strax að koma fyrir
laxakistum, og munu þær hafa verið
fjórar talsins. Þetta gekk svo í mörg ár,
Framhald á bls. 38
63 laxar á flugu í Ell -
iðaánum á einum degi
Mesfa daýsveiði á eina stöng, fyrr og síðar
Elliðaámar voru fyrr tald-
ar beztu veiðiár á Norð-
urlöndum, og e.t.V. í allri Evrópu.
Það er því ekki að furða, þótt þar
hafi verið dregnir á land fleiri
laxar á eina stöng á einum degi,
en sögur fara af um aðrar ár á land
inu. —
_ Þriðjudaginn 8. júlf 1919 voru þeir
Ásgeir G. Gunnlaugsson, kaupmaður, og
Kristinn Sveinsson, húsgagnameistari,
við veiðar í Elliðaánum, og voru sam-
an um stöng. Þann dag settu þeir met,
sem enn hefur ekki verið slegið, og litl-
ar líikur eru til að verði slegið á næstu
árum. Þeir fengu alls 63 laxa á þessa
einu stöng yfir daginn. Veiðitími var þá
samfelldur allan daginn, frá kl. 6 að
morgni fram til kl. 9 að kvöldi. Enn at-
hyiglisverðari verður þessi mikla veiði,
þegar tekið er tillit til þess, að allir
laxarnir voru veiddir á flugu, enda veiði
mennirnir báðir þekktir fyrir að vilja
sem minnst hafa með önnur veiðitæki.
Ásgeir er nú látinn fyrir nokkrum ár-
um, en Kristinn, sem er við beztu
heilsu, og mun enn stunda laxveiði af
kappi, segir svo frá þessum veiðidegi,
fyrir meira en 40 árum, í viðtali, sem
'birtist við hann í „Veiðimanninum",
aeptemberihefti í fyrra. Heitir kaflinn:
„STÓRVEIÐIN í ELLIÐAÁNUM"
ar segir Krislinn svo frá: —
Veiðin var oft mikil í Elliðaánum, og
frá mörgum ánægjulegum dögum þar
mætti segja. En minnistæðastur er mér
þó Mklega þriðjudagurinn 8. júli 1919,
þegar við Ásgeir heitinn Gunnlaugsson
fengum miklu veiðina. Ég held ág verði
að segja svoMtið frá þeim degi, þótt Ás-
geir gerði það að nokkru einu sinni í
viðtali, sem birt var í „Veiðimanninum“
(11. hefti — ath.semd Lesb.).
Við Ásigeir vorum veiðifélagar lengi.
Hann hafði þriðjudaginn, en ég föstu-
daginn*.
Þennan dag var dum'bungsveður og
*) þeir voru saman um stöng, þessa tvo daga
vikunnar.
Ásgcii' G. Gunnlaugsson
mátulegur flugukaldi á suðvestan. Við
byrjuðum neðst í ánum, en vorum konm
ir upp að Hundasteinum um kl. 10 og
höfðum þá fengið 3 laxa. >á bjó Sveinn
heitinn Hjartarson í efri veiðimannahús-
unum. Þegar við vorum nýkomnir þarna
uppeftir segir Ásgeir við mig, að hann
ætli að fara inn til Sveins að fá sér morg
unkaffi, en ég skuli fara með stöngina
eitthvað uppeftir, t.d. upp í Nr- 1, sem
nú er kallaður Neðri-Sporðhylur. Ás-
geir kom til mín eftir hálftíma eða þrjá
stundarfjórðunga, og var ég þá að landa
sjöunda laxinum. Ég fékk þá alla á
flugu, enda höfðum við ekki maðk með
okkur. Alls fengum við 13 laxa úr þess-
um hyl .Við færðum okkur svo upp í
Efri-Sporðhyl, en.urðum ekki varir þar.
Héldum þá upp í Two-Stone, eða Bugðu
hyl, sem sumir kalla nú, og fengum ekk
ert þar heldur. Fórum þá upp í Kisturn
ar og tókum þar 21 í beit, eða svo til, og
kl. 4 höfðum við dregið 40 laxa úr þess-
um tveimur hyljum (mesta veiði á ein-
um degi fram til þessa mun hafa verið
40 laxar, og þá veiði fékk skozkur mað-
ur, Crossfield, alknörgum árum áður,
innskot Lesb.). Þetta var í fyrsta sinn á
sumrinu, sem nokkur hafði farið upp
fyrir efri húsin.
Af þessum löxum fengum við 21
á sömu fluguna. Ég held það hafi verið
Crossfield. Við keyptum hana hjá Sturlu
Jónssyni og kölluðum hana fröken
Sturlu. EÆtir því, sem löxunum fjölgaði,
rýrnuðu vængir flugunnar og undir lok-
in var ekkert eftir nema búkurinn. Ás-
geir hafði þá orð á því, hvort við ættum
ekki að skipta um flugu, en ég kvað
það ástæðulaust meðan laxinn tæki
þessa. Ásgeir geymdi svo þessa flugu
sem minjagrip, kastaði henni, að ég held
aldrei, eftir þetta, því að hann vildi ekki
eiga á hættu að missa hana. Mig minn-
ir, að þetta værd lítið tvíkrækja, en vil-
þó ekki fullyrða það.
Þegar við höfðum fengið þessa 40
Framhald á bls. 38
33. tölublað 1962
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 37