Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1962, Blaðsíða 14

EFRA VEIÐISVÆÐIÐ: Kortið hér að
ofan sýnir efra veiðisvæði Elliða-
ánna. Merktir eru þeir veiðistaðir og
örnefni, íslenzk, sem Einar Guð-
brandsson safnaði í febrúar 1961:
1) Gjávaðshylur (Höfuðhylur). 2)
Ármót. 3) Fljótið. 4) Hornið, — 2),
3) og 4) hafa verið nefnd einu nafni
Krókahyljir. 5) Heyvað (Litli Foss).
6) Heyvaðshylur. 7) Efri Mjóddir.
8) Neðri Mjóddir. 9) Langhylur. 10)
Grófartunga. 11) Snókhólmi. 12)
Merkjastrengur? 13) Grófarkvörn.
14) Hólsstraumur. 15) Hólfshylur.
16) Efri Kista. 17) Neðri Kista. —
14), 15), 16) og 17) nefnast einu
nafni Stararhyljir. 18) Baugishylur.
(Bræðrungur, Bugðuhylur). 19) Efri
Sporðhylur. 20) Neðri Sporðhylur.
21) Símastrengur.
Eins og skýrt er frá hér í grein-
inni, þá hétu veiðistaðir enskum
nöfnum áður fyrr. Þar sem sýnt er,
að þau nöfn eru óðum að hverfa í
gleymsku, hefur Lesb. leitað íil Pét-
urs Gunnlaugssonar, er lengi var leið-
sögumaður Englendinga fyrir hálfri
öld, og beðið hann að rifja upp nöfn
þeirra staða, sem Englendingar
skýrðu. Fara þau hér á eftir, merkt
á sama hátt og að ofan. Englending-
arnir gáfu þó mun færri stöðum
nöfn, en síðar var gert.
3) Top Pool hét fyrir neðan beygj-
una á Fljótinu. Nokkru neðar á svæð-
inu tók við Top Flat, sem náði alveg
niður að nr. 5, sem hét Ford Pool. —
Þetta voru yfirleitt efstu veiðistaðir
Englendinganna, efri stöðum gáfu
þeir engin nöfn. 6) að 9). Þetta svæði
var einu nafni kallað Long Pool. 9)
Crossfield Pool, kenndur við einn
Englendinganna. 13) Þetta var næsti
hylur, sem þeir gáfu nafn, hann hét
Corner Pool. 14) Payne‘s Stream,
sömuleiðis kenndur við enskan veiði-
mann. 15) Payne’s Pool. 16)—17)
Coffin. (Kisturnar, mörkin óljós).
18) Two-Stone. 19) Nurnber Two.
20) Number One.
5eias
Efra ve/ð/svæð/ð
Eiliba-
vatn
Í2ndn9nr)

ELLIÐAÁRNAR
Framhald af bls. 37
að Thomsen mokaði upp laxinum, án
nokkurra mótmæla, að ráði. Mun þeim,
er veiðirétt áttu ofar með ánni, hafa
þótt allhart, hvernig Thomsen fór að
við veiðarnar, því að lítið mun hafa
veiðzt þar efra, eftir að kisturnar voru
settar upp. Mun Thonísen hafa talið, að
fordæmi væri fyrir þessari veiðiaðferð,
sbr. frásögnina frá 1752.
Fátt sögulegt gerðist svo, fyrr en um
1870, að Benedikt Sveinsson, síðar sýslu-
maður, eignaðist Elliðavatn. Hann gerði
áveitu á Elliðavatnsengjar, og stíflaði
árnar í því skyni. Urðu árnar við þetta
vatnslitlar og gekk lítill lax í þær, með-
an stíflað var, en þegar vatninu var
hleypt af, fóru kisturnar í kaf og laxinn
yfir þær. Thomsen líkaði þetta illa og
fór í mál við Benedikt. Er það upphaf
„Elliðaármála". Að vísu tapaði Bene-
dikt málinu, en athygli almennings á
rányrkjunni var vakin.
1876 voru staðfest ný veiðilög af kon-
ungi, og var þar kveðið á um veiðivél-
ar. Skyldi bil milli rimla í þeim vera
svo breitt, að 9 þuml. gildur lax gæti
smogið milli. Þá var svo kveðið á, að
bannað skyldi að leggja net, garða eða
fastar veiðivélar lengra en út í miðja á,
og skyldi allur smálax geta komizt í
gegn.
Thomsen vildi ekki hlýða lögun-
um og fór sinu fram við veiðarnar, eftir
sem áður.
Á næstu árum gekk á ýmsu. Kistur
Thomsens voru margoft rifnar upp og
eyðilagðar. Náðust sumir, er þau verk
unnu, og voru dæmdir í sektir.
Málið kom loks til kasta þingsins 1881,
og var kosin nefnd „til að rannsaka að-
gerðir og framkvæmdir landsstjórnar-
innar viðvíkjandi þvergirðingum“.
Ekki skulu „Elliðaármál" rakin nánar
hér. Endanleg afskipti opinberra aðila
af málinu komu 1883, er hæstiréttur
dæmdi Thomsen i sekt, mjög lága að
vísu, fyrir ólöglegar þvergirðingar.
Arið áður höfðu Elliðaárnar verið
brúaðar. Voru brýrnar gerðar rétt fyrir
neðan kistur Thomsens. Brúargerðin, á-
samt dómnum, sem fylgdi í kjölfar erf-
iðlei'ka Thomsens og málaferla, er
staðið höfðu í 13 ár, virðast hafa þreytt
hann það mikið, að hann ákvað að selja
árnar.
Fyrst bauð hann þær bæjarstjórn
1885 fyrir 12 þús. krónur. Tilboðinu var
hafnað. Fimm árum síðar átti bæjar-
stjórn aftur kost á að kaupa Elliðaárn-
ar, en það fór á sama veg. Þá seldi
Thomsen þær enskum manni, Payne,
fyrir 3000 sterlingspund, eða um 54 þús.
ísl. krónur.
Frá þeim tíma, eða allt þar til fyrri
heimsstyrjöldin hófst, 1914, voru það
einkum og aðallega Englendingar, sem
í ánum veiddu.
Þá mun fyrst hafa farið að bera á
áhuga manna hér á landi á stangaveiði.
Englendingarnir voru fyrst og fremst
„sportveiðimenn“, og veiðiaðferðir þeirra
báru engan keim af rányrkju fyrri tíma.
Það má með fullum sanni segja, að
þeir hafi lagt grundvöllinn að íslenzkri
stangaveiði. Það leið heldur ekki á
löngu, þar til veiði fór batnandi í Elliða-
ánum, og nokkru eftir aldamótin voru
árnar enn á nýjan leik fullar af laxi.
au ár, sem Englendingarnir
dvöldust hér við veiðar, höfðu þeir sinn
veiðivörð og leiðsögumann. Það var
Gunnlaugur Pétursson. Þrír synir Gunn-
laugs, Ásgeir og Þórður, síðar kaup-
menn, og Pétur, skipasmíðameistari,
voru einnig flest sumur við árnar. Pét-
ur er nú einn lifandi þeirra bræðra.
Mun hann manna kunnugastur því,
hvernig veiðiskapurinn gekk til í Elliða-
ánum á þessum árum. Hann er einn af ör
fáum, ef ekki eini maðurinn, sem þekk-
ir nöfn veiðistaða í Elliðaánum, eins og
Englendingar skirðu þá. Héldust mörg
þessara nafna um alllangt árabil, þótt
þau séu nú almennt fallin í gleymsku.
Lesbókin ræddi við Pétur fyrir
skömmu, og bað hann að rifja upp þessi
nöfn, og fylgja þau kortunum með þess-
ari grein. Þar getur einnig að líta ís-
lenzk örnefni, sem Einar Guðbrands-
son hefur safnað, og eru mun fleiri,
enda flest eða öll frá síðari tíma.
Pétur skýrði svo frá, að strax eftir, að
Englendingarnir tóku við ánum, hefði
mjög brugðið til hins betra. Einna mest-
ur lax hefði verið í ánum um 1910. Þá
hefði veiði verið svo góð, að nær sama
hefði verið, hvar gripið var niður á efra
veiðisvæðinu, þar hefði mátt fá 10—20
laxa á tveimur til þremur tímum.
Fyrsti Englendingurinn, sem Pét-
ur man eftir, en hann var þá 11 ára, hét
Dewitt og kom frá Cardiff, skömmu
fyrir aldamótin. í förinni með honum
var annar ungur maður.
Hins vegar var það Payne, sá sem
keypti Elliðaárnar af Thomsen, sem lét
byggja veiðihús við þær. Mun Payne
hafa verið hér 3 sumur í röð, og var þá
venjulega með honum annar góður
veiðimaður, Crossfield að nafni.
Sagðist Pétur lengst af hafa verið
með Crossfield, og mun það hafa verið
árin 1901—1903. Báðir þessir veiðimenn
Framhald á bls. 41
63 LAXAR
Framhald af bls. 37
laxa þarna upp frá, auk þeirra þriggja,
sem við höfðum veitt áður, segir Ás-
geir: — Heldurðu, að það sé ekki bezt
að hætta, Kristinn? Við fáum varla
meira, og svo er þetta nú orðið meira
en gott.
— Við fáum alltaf 20 í viðbðt, segi
ég .Við eigum alveg eftir að prófa hér
fyrir ofan.
að fór líka svo, að á svæðinu frá
Kiistunum og upp í Langadrátt fengum
við 20 laxa, og var þá veiðin orðin 63
laxar, og er það mesta dagsveiði á eina
stöng, sem mér er kunnugt um fyrr og
síðar.“
Því má bæta hér við, til að sýna, hve
mikil veiðin var í Elliðaánum á þessum
árum, að á hina stöngina munu hafa
fengizt 45 laxar þennan dag, þannig að
heildardagsveiðin var 108 laxar.
Þá er einnig rétt að geta þess hér, að
Kristinn Sveinsson á ekki aðeins þátt í
mestu dagsveiði á eina stöng, sem um
getur, heldur á hann einnig heiðurinn
af að hafa dregið stærsta lax, sem veiðzt
hefur á landinu (sbr. frásögn i „Veiði-
manninum" des. hefti 1961). Dró Krist-
inn þann lax austur á Iðu 13. júní k-46.
Var laxinn veginn hálfum öðrum sólar-
hring eftir að hann veiddist, og reynd-
ist þá 38% pund. Laxinn var dreginn á
spón, og var viðureignin stutt, þar eð
spónninn var fastur í báðum skioltum
og lokaði kjafti fisksins. — Telur Víg-
lundur Möller, ritstjóri, sennilegt, að
laxinn hafi vegið 39-40 pund, er hann
var dxeginn.
38 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
33. tölublað 1962