Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1962, Blaðsíða 16

grípur mann, þegar maSur virðir fyrir
sér þennan eyðilega stað. Gamall nóta-
bátur húkir uppi á sjávarbakkanum og
ber éinpig vott um horfinn tíma, þótt
ekki sé hann jafnlangt undan og veldis-
tími Vestdalseyrar. Við kveðjum Guðna,
þar sem hann situr á hverfisteininum og
hvetur ljáinn sinn. A ný hvörflum við
upp í brekkuinar undir Strandartindi.
ÍJ tar með firðinum að vestan er
forn kirkjustaður, sem Dvergasteinn er
nefndur. f þjóðsögum segir að prests-
setrið i Seyðisfirði hafi í fyrndinni stað-
ið austan fjarðar. Ekki er getið nafns
þess, en í grennd við það stóð steinn og
héldu menn almennt og trúðu að dverg-
ar byggju þar og var hann kallaður
Dvergasteinn. Síðar var kirkjan flutt
vestur yfir fjörðinn. Þegar kirkjubygg-
ingunni á hinum nýja stað var að mestu
lokið varð mönnum er við hana unnu,
starsýnt út á fjörðinn, en þeir sáu hús
koma siglandi handan yfir og stefndi það
þangað sem kirkjan stóð. Hélt húsið
áfram þar til það kennir grunns í fjör-
unni. Verða menn þess þá vísari að þar
er kominn Dvergasteinn sem áður hafði
staðið við kirkjustaðinn austan fjarðar-
ins. Munu dvergarnir ekki hafa kunnað
við sig er kirkjan hafði verið flutt frá
þeim og drógu sig á eftir henni. Prests-
setrið var því nefnt Dvergasteinn. Síð-
ar var kirkjan flutt, sem fyrr segir, inn
á Vestdalseyri og nú stendur hún inn í
fjarðarbotni. Ekki hafa dvergarnir þó
séð ástæðu til þess að flytja bústað sinn
enn á ný, og stendur Dvergasteinn þar
sem hann kom á sínum tíma, siglandi
austan yfir fjörðinn.
E n þar sem við erum farnir að
rifja upp þjóðsögur, er ekki úr vegi að
minnast á fleiri sögur sem gerzt hafa
við Seyðisfjörð. Um sannleiksgildi þeirra
skal ósagt látið en til nokkurs fróðleiks
og skemmtunar mættu þær kannski
vera. Allkunn er sagan um Bjarna Þor-
géirsson og systur hans, Þórdísi, sem
lögðu á Fjarðarheiði og ætluðu niður á
Seyðisfjörð af Héraði. Þórdís þótti tild-
ursöm og apaði klæðaburð eftir dönskr
um konum. Var hún illa búin. Þetta var
á fyrri hluta Þorra og því allra veðra
von. Leizt Bjarna ófært að taka systur
sína með sér í þetta ferðalag jafn illa
og hún var búin. Enda var hún klædd
fremur til stáss en skjóls. Ekki varð Dísu
þó þokáð og krafðist hún að fylgja eftir
bróður sínum. Munu þau hafa verið að
jagast og rífast um þetta meðan þau
kjöguðu upp á Fjarðarheiði að vestan.
Veður fór versnandi og þar kom að þau
vissu ekkert hvert þau fóru. Tók Bjarhi
til að grafa þau í fönn. Er hann var að
ljúka því verki virtist honum rofa til svo
að hann sæi í melbarð og ætlaði hann
að fara þangað og vita hvort hann áttaði
sig ekki á hvar þau væru stödd. En Dísa
var þá svo mædd, bæði af kulda og
þreytu að hún gat sig ekki hreyft. Bað
hún Bjarna að fara ekki frá sér. Hann
fór eigi að síður og skall þá saman veðr-
ið, svo hann fann hvorki melbarðið né
Dísu aftur. Eftir hrakning og erfiði
komst Bjarni þó að Firði í Seyðisfirði
og hitti þar bóndann Þorvald Ögmunds-
son sem þótti maður mikill fyrir sér,
rammur að afli og hinn hugrakkasti.
Veður hélzt ófært með frosti og dimm-
viðri og komust þeir ekki til að leita
Dísu fyrr en á 5. dægri. Þeir fundu Dísu
og segir svo um þetta í þjóðsögum Jóns
Árnasonar:
Xr hún þá ei sem hann mundi
vænta dauðrar manneskju, liggjandi,
heldur er hún því líkast sem menn eru
á setum sínum. Léreftskjóllinn var í
göndli um mittið á henni gaddfrosinn og
hún-ber fyrir.neðan og berhöfðuð, snjó-
húsið burt fokið, svo aðeins sást botn-
brúni folinn úldinn og rotinn. Ekki þorði
Jón að glettast við Þorleif þennan upp
frá því.“ ..
Það sér á, að nokkuð hefur lifað af
forneskju þeirri, er Loðmundur sá er
Loðmundarfjörð nam, átti til, en hann
flutti síðar, sem kunnugt er, suður undir
Eyjafjöll og bjó að Sólheimum við Jök-
ulsá og muna menn glettur hans það-
an. Loðmundur var fóstbróðir Bjólfs er
nema Seyðisfjörð.
E n hverfum nú frá fornum sög-
um til síðari tíma. 1843 er fengið leyfi
til verzlunar á Seyðisfirði og byrjar hún
þá inni í fjarðarbotni. Áður hafði hún,
líklega um hálfrar aldar skeið, verið
rekin í óleyfi á Hánefsstöðum, sem eru
út með firðinum að austan. Tæpum
tveim áratugum eftir að verzlunarleyfi
er gefið á Seyðisfirði eru tvær verzl-
anir komnar þar inni á svonefndri
Öldu, sem er í fjarðarbotninum vestan
Fjarðarár. Kölluðust verzlanir þessar
„Neðri búðin“ og „Glasgow." Um þær
mundir höfðu amerískir hvalveiðimenn
byggt á Vestdalseyri. Á sjöunda tug síð-
ustu aldar kom Otto Wathne, norskur
timburspekúlant, fyrstur Norðmanna til
Seyðisfjarðar og byggði þar. Hann varð
umsvifamikill verzlunarmaður, svo og
útgerðarmaður. Laust fyrir aldamótin
reka Norðmenn svo viðamiklar síldveið-
ar frá Seyðisfirði og byggist hann þá upp
og má sjá þess merki enn þann dag í
dag að þar hafi verið reistar á sínum
tíma myndarlegar og glæsilegar bygg-
ingar, sem bera vott um mikið og
grózkufullt athafnalíf. Á þessum árum
fjölgar verzlunum í Seyðisfirði, spari-
sjóður er stofnaður 1891 og handverks-
menn setjast þar að. Má þar nefna að
bæði var opnað úrsmíðavinnustofa,
saumastofa og ljósmyndastofa, allt fyrir
aldamótin. Barnaskóli hófst 1885 og
unglingaskóli um aldamót. Á þessum ár-
um koma fram á sjónarsviðið ýmsir
menningarfrömuðir á Seyðisfirði, skáld,
rithöfundar og tónlistarmenn. Framfarir
eru því á öllum sviðum og Seyðisfjörð-
ur ber með réttu nafnið „höfuðstaður
Austurlands", þá þegar á síðasta tug
liðinnar aldar. Þá kveður Guðmundur
A ður við kveðjum þjóðsögurnar er
skemmtilegt að minnast Þorleifs nokk-
urs bónda er bjó í Austdal. Hann átti að
kunningja Jón gráa, bónda á Dalhúsum
í Eiðaþinghá. Þorleifur átti hest brún-
an, sem Jón girntist en Þorleifur synj-
aði. Svo segir í þjóðsögunni:
„Einn vetur fór Jón að finna Þorleif
og kom seint um kvöld að Austdal, beidd
ist gistingar, og tók bóndi við honum
vel og ræddu margt saman. Þar kom
tali þeirra að Jón spyr hann um hest
hans hinn brúna og segist Þorleifur hafa
tekið hann til eldis að vanda. Jón vildi
sjá hestinn og leyfði Þorleifur það
gjarnan. Fóru þeir út í hús og tekur Jón
að strjúka hestinn og hæla vænleik hans
og sagði: „Hann verður ekki á horleggj-
unum í vor.“ Þorleifur játti því og fóru
þeir heim.
Um morguninn er Jón árla á fótum og
býst brbtt. Þegar hann er farinn
gengur Þorleifur að hirða Brún. En er
hann kom í hús til hans sér hann hest-
— varp móti honuiu fýlu mikilli. Sér hann þá að þar Iiggur brúni folinn
úidinn og rotinn.
inn. Talaði þá Þorvaidur tii félaga
sinna að þeir skyldu ganga nær og
hjálpa sér að búa um líkið á húð er
hann hafði með sér til akfæra, dröttuðu
þeir þá til hans. Sagði hann þá Bjarna
að skera frostgarðinn utan af henni, því
hann vildi færa hana í buxur sem hann
hafði með sér, svo hún væri ekki nakin
í flutningnum. Því hlýddi Bjarni, þótt
hræddur væri. Síðan tók Þorvaldur hana
upp í fang sér og ætlaði að færa hana
í buxurnar, en í því rak hún upp svo
mikið orghljóð að fram úr hófi keyrði.
inn dauðan. Hann lét ekki á bera og
var honum það hægt, því fátt var fólk
á bænum. Þó sagði .hann.það konu sinni
og vildi hún láta byrkja hestinn en hann
vildi eigi.
Leið svo veturinn. Vorið kom og snjór
losnaði. Þá var það eitt sinn að brúni
folinn stóð á hlaðinu í Austdal, fyrir
bæjardurum og var bundinn. Þá spyr
konan Þorleif hvert hann ætlaði að ríða,
en hann kvaðst mundi í Hérað. Ríður
hann brott og kemur ekki að bæjum,
fyrr en Dalhúsum. Jón fagnar honum
— rak hún upp svo mikið orghljóð að fram úr hófi keyrði.
Hefur Þorvaldur svo sagt að það hafi
sér þótt óskiljanlega sterkt og mikið.
Hrukku þeir félagar hans frá dauð-
hræddir en Þorvaldi brá svo við að hann
skaut Dísu hart niður og mælti heldur
fljótlega: „Ónýtt er þér Dísa, að sýna
mér þessa hnykki, því þá hræðist ég
alls ekki. Og haldirðu þeim fram skaltu
vita að ég skal tæta þig taug fyrir taug
og kasta svo hræi þínu fyrir varga. En
þar á mót verðir þú oss venjulega dæl
í flutningi og okkur áhankast ekkert
með þig ofan skal ég gjöra kistu um
þig og koma þér í kristinna manna reit,
þó mér ímyndist að þú sért þess eigi
verðug.“ Eftir það tók hann hana,
klæddi og bjó um á húðinni. Kallaði á
félaga sína og hélt heimleiðis. Er ekki
að orðlengja það að eftir hrakninga
nokkra tókst þeim að komast með Dísu
niður í Seyðisfjörð. Gistu þeir í Fjarðar-
seli, en eigi varð. þeim svefnsamt, því
Dísa þótti ekki liggja kyrr. Þorvaldur
efndi heit sitt og kom Dísu til greftrun-
ar að Dvergasteini en illa gekk að halda
aftur gröf hennar og tók'st ekki fyrr en
prestur gekk sjálfur frá henni. Dísa sótti
síðar fast að Bjarna bróður sínum, en
ekki varð hún honum að meini. Hins
vegar átti Bjarni 13 börn, sem öll dóu
ung og bráðlega og var Dísu kennt um.
vel og segir er hann sér Brún: „Og
fallegur er hann núna.“ „Já“, segir Þor-
leifur, „ég hefi alið hann vel í vetur.“
„Það sér á“, segir Jón, „og viltu nú
ekki selja mér hann?“ — „Ekki hef ég
ætlað mér það,“ segir Þorleifur, „en þó
mun svo verða að vera, ef ég fæ kú á
móti.“ „Ég mun fá þér kú fyrir hann,“
segir Jón, „hverja er þú kýst þér af
mínum kúm“ Þessu keyptu þeir og fór
Þorleifur heim með kúna en Jón með
Brún í hesthús. Og er hann ætlaði í
annað sinn að koma til hans þangað og
hann opnar húsdyrnar varp móti honum
fýlu mikilli. Sér hann þá að þar liggur

40 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
33. tölublað 1902