Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1964, Blaðsíða 1
Steingnmur J. Þorsteinsson:
Fyrir rúmum túttugu árum, eða 1945,
lilutum víð nýja sálmabók, eða réttara
sagt tillögu að sálmabók, sem síðan hef-
ur verið notuð, margendurprentuð, og er
uú í endaniegum undirbúningi. Einn
aðalkostur þessarar núverandi bráða-
birgðasálmabókar okkar er sá, að
minnsta kosti frá bókmenntalegu sjónar-
miði, að þar er til verulegra muna réttur
hlutur tveggja mestu sálmaskálöa okkar,
séra Hallgríms og séra Matthíasar, svó
að þeir skaga þarna upp í það að vera
hálídrættingar á við séra Helga (og
hefur hann þó 28 sálmum betur en þeir
báðir samanlagt). En til að gæta allar
sanngirni skulum við gera okkur það
ljóst, að við val í sálma'bók eru önnur
aðalsjónarmið ríkjandi en skáldsikapar-
, eða bókmenntagiiu.
/
' Fyrir framan mig liggur lítill tvíblöð-
ungur. Fyrirsögn er „Jólasönigvar. (Eptir
IMatthías Joehumsson)." Það er því eitt
af fjölmörgu smáprenti, sem til er með
Ujóðum eftir séra Matthías, Það er prent-
eð í Reykjavík, hjá Einari Þórðarsyni,
érið 1876, en þá var séra Matthías rit-
etjóri blaðsins Þjoðoifs. Þessir „jóla-
eöngvar" eru fjórir talsins, en aðeins
tveir hinir fyrstu frumortir jólasálm-
ar: Blessuð jól, bjartari sól og Ég vil
með þér, Jesu, fæðastj hinn þriðji er
reyndar nýárssöngur: Aftur að sólunni
eveigir nú heimskautið kalda, og hinn
eíðasti, Fögur er foldin, sniðinn eftir
dönskum sálmi eftir Ingemann (Dejlig
er Jorden).
Um einn þessara sálma verður fjallað
uokkuð hér á eftir. En fyrst skal hugað
iítillega að afdrifum og örlögum sálm-
anna fjöigurra i Ijóðasöfnum skáldsins
og sálmabókum okkar.
Fyrsta kvæðasafn sitt (Ljóðmæli) gaf
séra Matthías ekki út fyrr en 1884, þá
kominn hátt á fimmtugs aldur. Skáld
voru yfirleitt miklu seinni til að gefa út
ljóðabækur eftir sig á 19. öld en nú,
enda var þá erfiðara um vik að fá út-
gefendur að bókum, t.d. var Steingrím-
ur Thorsteinsson orðinn fimmtugur, þeg
ar Ljóðmæli hans voru fyrst prentuð,
— en báðir voru þeir Matthías þá
löngu orðnir þjóðkunnir, bæði af þýð-
ingum sínum og frumsömdum skáld-
skap, meira að segja þegar orðnir þjóð-
skáld. En upp í Ljóðmæli sín tekur
Matthías aðeins tvo þessara sálma, nýárs-
sönginn og Ég vil með þér, Jesús, fæðast,
(þá breytt í það horf), sem ber nú fyrir-
sögnina Jólasálmur.
Réttum áratug eftir að blaðið litla var
Matthías Jochumsson.
prentað, eða árið 1886, hlutu íslendingar
nýja sálmabók, sem þjóðkirkjan notaði
síðan óbreytta, í endurprentunum, nær-
fellt sextíu ár. Hún var auðvitað undir-
búin af mikils háttar nefnd (skipuð
1878), og átti séra Matthías sæti í henni.
En hann var orðinn prestur austur í
Odda, þegar nefndin lauk störfum, og
gerði lítið að því að halda þarna fram
sálmum sínum, en þeir hafa þá verið
miðlungi eftirsóttir af forystumönnum
•kirkjunnar vegna frjálslyndis — og að
því er sumum fannst stefnuleysis —
Matthíasar í trúarefnum. Hann hefur þvi
líklega ekki haft mikil afskipti af sálma-
bókargerðinni. En þeim mun ötulli starfs-
maður var þar formaður sálmabókar-
nefndarinnar, séra Helgi Hálfdanarson,
eins og ljóst er m.a. af því, að frá hendi
hans eru þarna, þýddir og frumortir, 211
sálmar, eða nærri sex sinnum fleiri en
eftir séra Hallgrím Pétursson (30) og
átta sinnum fieiri en frá hendi séra
Matthíasar (26). Þótt séra Helgi væri að
mörgu leyti gott og smekkvíst og
sérstaklega kunnáttusamlegt og dugandi
sálmaskáld — og gildi skálda verði
aldrei metið og mælt með hlutfallareikn-
ingi, þá hefur samt ýmsum þótt sem
þarna hefði mátt komast nær sanni í
þeim efnum.