Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Blaðsíða 8

Eftirleikur styrjaldarinnar: fátæklingarnir, sem verio naia vítni að hruni keisaraveldisins, sækja
sér eldivið í Vinarskóga.
eftir að hafa fyrst skotið til
bana sextán ára gamla ástkonu
sína, Marie von Vetsera barón-
essu, í veiðiskála sínum að
Mayerling nálægt Vínarborg.
Við fyrstu athugun hafði þessi
atburður — ef frá eru talin
hin sorglegu endálok hans —
til að bera ÖU þau málsatvik
er finna mætti í söngleik eftir
Lehár. Þarna var glæsilegur
prins og yndisleg barónessa
— „sérkennilega fögur stúlka
og vel vaxin“ að sögn brezks
liðsforingja, sem þekkti hana.
Ástarævintýrið átti sér stað í
efsta þrepi þjóðfélagsstigans
með valsa, einkennisbúninga og
tryl'lta ungverska tónlist á bak
sviðinu. Rúsínan í pylsuend-
anum var svo skrautlegur
veiðiskálinn langt inni í Vín-
arskóginum, þar sem elskend-
urnir hittust í hinzta sin.n. Það
var allt svo dapurt og óend-
anlega rómantískt, að þetta
unga fólk skyldi hafa dáið
vegna ástar sinnar. Sögnin um
Mayerling er svo sem nógu auð
skilin.
En atburðurinn var, eins og
þjóðfélagið, sem hann átti sér
stað í, aðeins geðfelldur á yf-
irborðinu. Hann var vægast
sagt ógeð^legur og í hann óf-
ust sterkir þættir geðveiklun-
ar. Þeir sem næstir stóðu harm-
leiknum þegar hann var upp-
göijvaður, skynjuðu þetta og
nokkur tilraun var gerð til að
breiða yfir sanmleikann. Lík
stúlkunnar var flutt á brott í
vagni, fullklætt og látið sitja
upprétt á milli tveggja frænda
hennar. Eftir ofsalega ökuferð í
rigningunni var það grafið í
skyndi hjá gömlu klaustri
í Heiligenkrauz.
Ástæðan fyrir verknaði Ru-
dolfs átti mjög lítið skylt við
ást, eða við Mariu Vetsera.
Hún stóð þó vissulega í sam-
bandi við kynlíf og öllu meira
í sambandi við hina einkenni-
lega samsettu manngerð, sem
hann var. Rudolf var undar-
legur, þjáður og öryggislaus
ungur maður, vansæll í hlut-
verki sínu sem erfingi Habs-
borgarkrúnunnar. Gagnstætt
föður sínum var hann (þó það
hljómi kynlega) gjörhyglismað-
ur, sem fann að hann var kom-
inn í úlfakreppu milli tveggja
heima. Annarsvegar lifði hann
í gleðileikjum keisaraborg-
arinnar, sleppti sér lausum með
bóhemum og ungum aðalsmönn
um og flögraði, eins og Anatol
Schnitzlers, frá einu ástarher-
fanginu til annars. Á hinn bóg-
inn átti þessi ungi maður í sí-
felidri leit að einhverju til að
réttlæta hina einskisnýtu til-
veru sína. Hann lagði lag sitt
við framsóknarsinnaða Vínar-
búa og blandaði sér í ungversk
ar stjórnmálaflækjur og sýndi
á margan hátt óánægju sína
með afturhaldskeiminn í stjórn
föður síns. Eitt sinn skrifaði
hann reyndar mjög opinskátt
bréf til vinar síns, sem var rit-
stjóri Neue Wiener Tagblatt.
Þetta bréf innihélt athyglis-
verða spá um framtíðina. „Það
hlýtur að koma mikill og vold-
ugur afturkippur", skrifaði
hann, „þjóðfélagsleg bylting,
sem ný Evrópa mun rísa og
blómigasit úr, eirus og eftir lang-
vinnt veikindatimabil".
Atburðurinn í Mayerling átti
sér ekki rætur í ást, heldur ör-
vílnun — og taugaveiklun. Það
sýnir ljóslegar en mcirgt ann-
að hugarstríð og óvissu tíma-
bilsins, að upp úr þessum jarð-
vegi er Sigmund Exeud vaxinn.
I bréfi sem Freud skrifaði árið
1892 er setning, sem ve'l gæti
átt við harmleikinn í Mayer-
ling: „Taugaslen eða líkir
taugasjúkdómar eru engir til
sem ekki stafa af truflun á kyn-
lífinu.“
í starfi sínu sem prófessor í
taugasjúkdómafræði við háskól
ann í Vín í nærfellt fjörutíu ár,
hélt Freud áfram að leita und-
ir yfirborð tilverunnar og
finna þar óvissu og vansælu.
í skilgreiningum hans á sá'iar-
lífi hinna hrjáðu Frúa og Frök-
ena sem honum bárust til
læknisfræðilegrar athugunar,
mátti sjá upplausn og ágrein-
ing Vínarborgar eins og í
hnotuskurn. Að áliti Freuds
var yfirborð tilverunnar mark-
leysa ein, það sem lá hulið und-
ir því skipti öllu máli. Það er
vissulega engin tilviljun að
maðurinn sem uppgötvaði und-
irvitundina var Vínarbúi, því
hvar annarsstaðar í heiminum
duldist jafnmikið af skuggaleg-
um og óviðráðanlegum öflum
undir hinu glitrandi yfirborði?
Það var í Vínarborg, sem ör-
eiginn Hitler uppgötvaði
stjórnmálalega möguleika Gyð-
ingahatursins. Á síðari hluta
nítjándu aldarinnar var borgin
lífvænlegur griðarstaður fyrir
Gyðinga, sem sóttu hugsvölun
í vitundina um að yfirstéttln f
Vín leit með lítilsvirðingu á hið
ruddalega við Gyðingahatur.
Hinsvegar hafði Karl Luger,
sem var borgarstjóri í Vín frá
1897 til 1910, byggt vald sitt á
háværum and-Gyðinglegum á-
róðri, sem hann beindi til lægri
stéttanna — fólksins, sem er á
allt var litið, átti litla hlut-
deild í hin'U ljúfa lifi þeirrar
Vínarborgar, sem umheiminum
var sýnileg. Síðarmeir hrósaði
Hitler Luger fyrir „rétt mat á
hinum þjóðfélagslegu öflum“
og fyrir skilning hans á því að
„stjórnmálalegur baráttumáttur
yfirstéttarinnar er hverfandi
lítill“.
Hin óhrjálegu umbrot urðu
ekki bæld niðri til 'lengdar og
að lokum komu örvæntingin,
ráðþrotið og upplausnin fram á
sjónarsviðið í Vín. Lífsviljinn
var þorrinn og með honum
krafturinn til að stjórna. Þeg-
ar tuttugasta öldin rann upp
var Franz Jósef einfaldlega orð
inn otf gamail. Hann hafði orð-
ið að þola of margt: árið 1867
hafði bróðir hans Maximilian
verið tekinn af lífi í Mexico,
sonurinn Rudolf hafði framið
sjá'lfsmorð, níu árum síðar var
kona hans, Elizabeth myrt af
stjórnleysingja, og árið 1914
var frændi hans Franz Ferdi-
nand svo myrtur í Sarajevo.
sálgreiningarinnar, Freud, boð-
inn og búinn til að veita hjálp
sína fórnardýrum hins sjúka og
kynlífsspillta þjóðfélags.
„Guð“, sagði hinn aldni þjóð-
höfðingi, „hann hefur ekki
hlift mér við neinu“.
Gáfaðir menn tóku að gera
sér grein fyrir því, að ein-
hverju var senn að verða lokið
og að þeir gætu ekki lengur
lifað á frauði og tálmyndum.
Líkfylgd Franz Josefs gengur hægt út úr höllinni árið 1916. Líf mitt licfur engan ávöxt borið“,
sagði keisarinn sannspár er liin tortímandi heimsstyrjöld brauzt út, „ég liefi lifað til einskis“.
40 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
23. des. 1968