Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Blaðsíða 24

Björn Vignir rœðir við Einar Hákonarson
Ein þekktasta grafíkmynd Einars.
GRAFÍK eða svartlist er göm-
ul og rótgróin Iistgrein í flest-
um menningarlöndum veraldar,
en skammt er síðan íslenzkir
myndlistarmenn uppgötvuðu
hana, og það er reyndar fyrst
nú, að hún tekur að festa hér
rætur. En áhugi manna á
þessu tjáningarformi fer ört
vaxandi, og nú orðið
kunna flestir myndlistarunn-
endur nokkur skil á grafík.
Því þykir okkur ekki úr vegi
að rek.ja sögu grafík-listarinn-
ar í gegnum liðnar aldir, í von
um að einhverjir hafi af því
nokkra ánægju, enda þótt stikl-
að verði á stóru. Einar Hákon-
arson hefur verið einn helzti
talsmaður þessarar greinar
myndlistar hérlendis, og feng-
um við hann til að segja okkur
frá sögu grafíklistar.
Einar hélt nýlega sýningu á
grafíkmyndum í Unuhúsi við á-
gætar undirtektir, og flutti á
sama tíma fyrirlestur um graf-
ík. Þá hefur hann átt grafík-
myndir á ýmsum erlendum sam-
sýningum, og um þessar mund-
ir hanga til dæmis myndir eftir
hann á alþjóðlegri grafíksýn-
ingu í Buenos Aires í Argen-
tínu. Einnig hefur honum ný-
lega borizt boð um að sýna í
grafíksýningum, sem haldnar
verða í Júgósiaviu og Frakk-
landi á næsta ári.
En snúum okkur þá beint að
efninu. Grafík er samheiti tré-
ristunnar, kopargrafík og litó-
grafíu eða steinþrykks, eins og
hún hefur stundum verið
nefnd á íslenzku. Tréristan er
elzt þessara þriggja aðferða,
og um hana segir Ein-ar:
„Um uppruna tréristunnar er
allt á huldu, en sennilega hef-
ur hún orðið til af sjálfu sér
eins og vísan, einhvern tíma í
grárri forneskju. Við vitum, að
útskornar tréplötur h-afa verið
notaðar frá ómuna tíð til þrykk
ingar á vefnaði og klæðnaði, til
stimpilgerðar og í ýmsum öðr-
um tilgangi, þegar nota þurfti
sömu munstur á fleiri en einn
hlut. Og heimildir eru til um
það, að Kínverjar hafi strax á
tíundu öld þrykkt bækur, þar
sem öll bókarsíðan var skorin
út í tréstykki. Eru þær þvi á-
þekktar svokölluðum blokk-
bókum, sem notaðar voru fyrir
daga Gutenbergs, þannig að
tréristan er í þessu tilfelli ná-
skyld prentlistinni. Og það má
geta þess, að i British Museum
í London er til kínversk bók
frá árinu 868, „Diamond Sutra“
sem hefur að geyma eiztu tré-
ristuna, sem vitað er um. Þó
eru fyrir því heimiidir, að Jap-
anir hafi unnið að þessari list-
grein fyrir þann tíma.
— Hvenær kemur grafík svo
fram á sjónarsviðið í Evrópu?
— í kringum 1300, eða um
leið og pappír fer hér almennt
að komast í notkun. Fyrsta tré-
ristan og koparstungan koma
þá fram hér svo að segja sam-
tímis í formi spila og helgi-
mynda, og tel ég ósennilegt,
að nokkur önnur grein mynd-
listar hafi strax í upphafi þjón
að jafn ólíkum guðum.
— Nú höfum við rætt nær
eingöngu um tréristuna, en
hvað um kopargrafík?
— Hún kom til sögunnar
tveimur öldum síðar. Erfitt er
að segja til um það, hverjum
beri heiðurinn af því að verða
fyrstur til að taka þrykk af
„etsaðri" plötu, en vitað er um
áritaða „etsingu“ eða sýru-
brennda plötu eftir Albert Du-

íiÉmÆt
Þessi kopargrafia eftir Einar ber nafnið „Eitthvað um mann
Og konu“.
rer 1512. Þá eru og heimildir
til um úrsmið einn í Sviss, sem
ráfaði þar á milli borga og
„etsaði“ plötur, sem hafa ártal-
ið 1513.
En þessi aðferð varð brátt
mjög almenn, og listamemn í
ýmsum löndum þróuðu „etsing-
barst „etsingin" með Wenetzel
Hollar um miðja 17. öld, en
hann var gífurlegur afkasta-
maður og liggja eftir hann um
3000 plötur, aðallega landslags-
myndir. Öld síðar kemur þar
fram einn dáðasti grafíklista-
maður allra tíma, skáldið og
Einar Hákonarson við listsköpun sína.
una“ áfram frá koparstungunni,
sem byggist á því að grafið er
beint í málminn. Ef við víkjum
ofurlítið að einstökum lista-
mönnum, sem tóku grafíkina
upp á arma sér, þá ber fyrstan
að nefna Rembrandt (1606-
1669). Hann hefur stundum ver
ið nefndur meistari grafík-
listamanna, enda þótt ekki
tíðkist að veita meistaratign í
myndlist, og það eitt er víst,
að ævintýri er líkast að skoða
myndir hans. Til Englands
málarinn William Blake. Verk
hans voru aldrei metin að verð-
leikum af samtím-amönnum
hans, en grafíkmyndir hans
höfðu þó gífurlega þýðingu
fyrir þróunina, sérstaklega
hvað tæknilegu hliðina snerti.
Þá má ekki gleyma spænska
listamanninum Goya (1746—
1828), sem er þungur á metun-
um þegar menn líta á sögu
grafíkmyndlistarinnar. Víg-
vallamyndir hans eru til að
mynda í tölu þess dýrmætasta,
56 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
23. des. 1968