Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Blaðsíða 9

Ég greng niður auð'a götuna. Ég Iæðist meðfram
veggjum húsanna.
Eltir mig einhver? Læðist einhver á eftir mér
meðfram veggjunum. Lútandi höfði eins og
ég sjálfur.
Ég þori ekfei að líta við.
Það er niðdimmt. Hjartað byrjar að hamast.
Ég heyri hvíslað:
— Maður.
Ég finn klæðafald konunnar strjúkast við mig.
Ég lit ekki upp og þó veit ég að liann er svartur.
Og ég veit að hún er hrein mey og ég veit að
brjóst hennar Iyftast.
Hún grípur hönd mína. Hönd hennar skelfur.
En hún þrýstir sér að mér, upp að mér og hvíslar:
— Maður.
Við klifrum yfir timburhlaða, við förum upp
tröppur, við þrengjum okkur undir þakglugga.
Hún tekur af sér slörið. Ég sé stór undarleg augu.
Hún lyftir upp faldinum, liendur hennar skjálfa.
— Sjáðu, segir hún. Er þetta fallegt?
Og hún þrýstir sér að mér og hún strýkur eftir
andli ti minu, hálsi mínum, brjósti mínu, öllum
líkama mínum.
Með mjúkum, hikandi höndum.
Og þessar hendur hvísla:
— Blind. —
Nina Björk Árnadóttir,
þýddi.
Sigbjörn Qbstfelder
Margir hefðu getað tekið undir
með Karli Kraus um að Vín
væri „tilraunastöð“ hnignandi
heims. Kraus var ritstjóri Die
Fáckel, sem var dagblað stofn-
sett 1899 og helgaði sig rann-
sóknum á hrörnun keisara-
veldisins. Atlögur voru gerðar
að hræsni og skinhelgi mi'lli-
stéttarinnar úr öllum áttum og
Kraus sá með beiskju að lost-
inn hafði tekið sæti ástarinnar
og réttvísin hafði vikið fyrir
spillingu.
Viðhafnarsýningar keisara-
borgarinnar megnuðu nú ekki
lengur að dylja hinar grimmi-
legu staðreyndir. í sameiningu
urðu þrjár þeirra Habsborgar-
veldinu til falls: fátækt fjöld-
ans, kröfur nýrrar iðnmenning
ar og vaxandi þungi þjóðern-
isstefnunnar. Þrátt fyrir
vopnaglam sitt og ytra skraut
var austuríska keisaraveldið
lítið annað en „þjóðafange'lsi".
Lífið í keisaraborginni bar á
ótal vegu vott um átökin milli
hins forna skipulags ættar-
valdsins og hinna nýju frels-
is- og framfaraafla, sem losn-
að höfðu úr læðingi á átjándu
öldinni. Þessi átök voru aug-
ljós í öllum löndum Evrópu á
þessu timabili — að minnsta
kosti þegar litið er aftur.
En vegna gerfimennsku keis-
araborgarinnar varð þessi tog-
streita meira áberandi þar en
víða annarsstaðar. Það heyrir
ti'l þverstæðna, að sumar hinna
nýtízkulegustu stefna í ev-
rópskri list og hugsun sáu fyrst
dagsins ljós á máluðu leik-
tjaldasviði Vínarborgar Franz
Josefs. Skýringin kann jafnvel
að liggja í tilgerð borgarinnar.
Eins og málarinn Oskar Kok-
oschka heldur fram enn þann
dag í dag, þá hafi hið forna
keisaraveldi verið nógu stór-
kostlega áþreifanlegt til að rísa
gegn.
Ferill hans er prýði'legt dæmi
um þetta: hann var rekinn frá
lista- og handíðaskólanum í
Vínarborg eftir hneykslið, sem
fyrsta listsýningin árið 1908
olli. Verk Kokoschka voru ekki
einungis andsvar við útþvældri
stofulist málara á borð við
Hans Makart. Hún var jafn-
framt andsvar við Art Nouve-
au skreytingalist Gustavs
Klimt (en hann var einmitt
skólastjóri lista- og handíða-
skólans) Hin safaríka og íburð
armikla mynd Klimts „Koss-
inn“ sýnir glöggt í hverjar ó-
göngur listin í Vinarborg hafði
ratað við upphaf tuttugustu ald-
arinnar.
Kokoschka var fæddur árið
1886 og var af tékknesku og
austurrísku foreldri. Hann
hafði orðið fyrir nokkrum á-
hrifum af frönsku impression-
istunum, sem héldu sýningu á
verkum sínum í Vín í fyrsta
skipti um aldamótin. Eins og
þeir vildi Kokoschka leggja á-
herzlu á skyldleika listarinnar
við hversdagslífið og samband
hennar við raunveruleika þess.
Svo virðist einnig, sem Kok-
oschka hafi viljað „hrista upp í
karlfauskunum". Og það var
nákvæmlega það, sem hann
gerði með auglýsingunni, sem
hann teiknaði fyrir sýninguna
1908: hún var með trúarlegum
blæ, grófgerð Pietá (mynd af
Maríu guðsmóður með barnið)
og sýndi konu „rauða eins og
blóðsugu með náhvitan Kok-
oschka í kjöltunni.“
Arkitektinn Adolf Loos
keypti leirhöfuð, sem Kok-
oschka hafði gert fyrir sýning-
una. Það var þakið æðum og
tauganeti og harla lítið geðfellt
í dekoratívum skilningi. En
Loos sá í Kokoschka tjáningu
nýs timabils. Hinn ungi málari
varð alþekktur á augabragði,
blöðin voru andvíg verkum
hans og mil'listéttin leit á hann
sem lifandi dæmi um ábyrgðar-
leysi nútimalistar.
En í borg þar sem slen og
offágun höfðu orsakað stöðnun,
(„Ekkert gerist hér, alls ekk-
ert“, sagði Hermann Bahr) leit
Kokoscbka með lifandi bjart-
sýni til tuttugustu aldarinnar. f
borg hinnar skrautkökulegu
formfestu vann Kokoschka með
offorsi að því að útrýma öll-
um hefðbundnum formum. „Við
ættum að brjóta hvert bein í
hans skrokk,“ sagði Franz Fer-
dinand erkihertogi einhverju
sinnL
Mikil bylting var í uppsigl-
Framhald á bls. 60
23. des- 1968____________________________________________________________LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 41