Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Blaðsíða 14

Neðan við Brúarfoss hafnaði margur bíllinn.
í miklum snjóum, að við rökt
um minkaspor, alveg ofan frá
Brúarfossi og í bakkama neðan
við Guðnafljót. Við vorum eins
og Indíánar á ferð. Gaman þótti
okkur að sjá, hvar minkurinn
hafði hvílzt undir ísskör, lík-
lega hefur byiurinni verið þá
fullsvartur. Síðan hurfu spor-
in í snjóholu við eystri bakk-
an. Settum við þar niður gildru
gilda, héldum heimleiðis og bið
um átekta næsta dags. Þá hafði
gert foraðsveður á norðaustan.
Komumst við við illan leik á
þessar slóðir, og var bæði þá
fennt yfir gildru og gat. Það
var föstudaginn langa, og minki
var borgið. Gildran var auk
heldur frosin föst.
★
Nú liggur leiðin ofan með
• ánni, þar sem hún sveiflar sér
sitt á hvað á grasgefnum bökk
um árdalsins, sem raunar, þótt
ekki komi það þessu máli við,
væru tilvaldir með tilbúnum lón
um til fiskiræktar. Hér eru ör
nefni á hverju strái. Hér er
Hólmasund, staðurinn sem ég
rnálaði mest við í gamla daga,
þegar það var mín tómstund-
iðja og bróður míns, að festa
olíulíti á léreft eða vatnsliti á
pappír. Hólmasund með útsýni
til Óshóla varð mér kært yrkis
efni þá. Það var nú það. Saga
sú er máski ekki með öllu lið-
in, og mikið hefur hún minnk-
að, en fyrir þetta finnst mér
ég alltaf finna til með málur-
unum, sem ég stimdum er að
heimsækja fyrir Mbl. og oftast
' að eiga viðtöl við. Þeir eru þá
allir orðnir þjáningabræður mín
ir, og það breytir viðhorfinu
sannarlega allmikið, og alla jafn
an til hins betra, vona ég.
★
Við höfum nú gengið með-
fram Torfumel, Arnarnefi og
Mjósundum. Þar er sandhrygg-
urinn lægstur. Enda brýtur áin
árlega mikið magn niður, svo
og frost og veðrun. Máske að
hún brjóti sér þar einhvern-
tíma síðar leið út í gegn? Þessu
hefur miðað hratt, en vafalaust
eiga hundruð ára eftir að líða
þar til allt er komið í kring,
og á þeim tíma kann margt að
hafa breytzt.
Svartibakki er í dag ekki
svipur hjá sjón. Þetta var einn
helzti veiðistaðurinn fyrr, og
þar þreytti maður leik við sæmi
lega sjóbirtinga. Fiskasteinn,
þar ofan við, þótti líka væn-
legur. Háibakki ber fallega
moldarliti, en við Skeljabaikka
rennur áin á harðri móhellu,
sem þakin er skeljasteingerf-
ingum. Rauðilækur hét lækur
einn, sem rann úr Móhvammi
og þar urpu stokkendur í eina
tíð. Minkurinn hefur séð fyrir
þeim. Rennur nú áin í norðaust
ur meðfram klettabelti, þar sem
sér á hraunlög, á milli er eld-
brunninn jarðvegur, sem vel
kynni í að firmast steingerfing-
ar, ef eftir væri leitað.
Við Helluvaðið snarbeygir
hún í austur, rennur á bergi,
þar til hún myndar Kerfoss.
Þar hefur margur fiskurinn
fengizt, bæði á stöng og í net.
Kerið er einhver fallegasti veiði
staðurinn í Kiðafellsá. Meira
að segja hefur hann_ yfir sér
hulinn leyndardóm. í berginu
eru skessukatlar og þar á
berginu er gott að kasta línu,
láta reka, finna kippinm, þegar
bitið er á. Næsta bergstand
höfum við kalliað Merarfall. Neð
an við er skemmtilegur hylur,
en nafngiftin Merarfall er til
komin af því, sem nú segir.
★
Eitt sinn var ung hryssa frá
næsta bæ við Kiðafell. Hún
hafði lent í „iástandinu“, verið
eilítið frí upp á lagið, og lagzit
til fylgilags við föngulegan
fola frá næsta bæ, og enduðu
þeirra samvistir með því að
hún varð fylfull a útmánuðum.
Þá þótti Rauði þeim fola hann
ekki þurfa að vera við eina
fjöl felidur, heldur lagði ástir sín
ar við hryssu á hinum bænum
hið næsta. Æ, það er alltaf þessi
eilífi þríhyrningur. Skyldi stærð
fræðingnum, sem í gamlia daga
fann upp regluna um þríhyrn-
inginn, ekki líða illa út af öllu
þessu þríhymingsstandi?
Nema það, að hryssan þessi
gerðist afbrýðissöm, fylltist hug
arvíli, sem vonlegt var, fann
engan útveg, enda hafa mæðra
laun, fæðingarstyrkir og fjöl-
skyldubætur aldrei viðgengizt
með hrossum enn, hvað sem síð
an verður, — svo að hún skokk-
aði niður Kerbarð, fram á
Merarfall, horfði dulúðgum
augum til vesturs, — sólarlag-
ið var hið fegursta, purpura-
rautt og fjólublátt með gulu
og grænu ívafi — og sagði við
sjálfa sig: „Ég umber þetta ekki
lengur. Hann hefur svikið mig“.
Stökk blessuð merin með það
sama út í hylinn, og lét þar
lífið fyrir einn kvennabósa í
folastétt.
Nú er að segja frá því, að
beinin fundust í hylnum, svo
skír, að létt var að vita, að
hún hafði verið fylfull, þegar
hún fórst. Seinna fannst svo
höfuðkúpan, hvít og skinin nið
ur í fjöru, fínpússuð af mar-
flóm, — og ég notaði hana síð-
an sem lampafót. í .berginu á
móti, niðurundan Kerhólnum er
mikið um stórar fj allköngulær.
Þar vefa þær sína vefi, sem
hvorki eru góbelínvefir né rögg
varfelldir, heldur miklu fremur
í ætt við síldarnætur og kraft-
blakkar enda fengsælar _á flug
ur og önnur skordýr. Ég hef
það fyrir satt, að köngulóavef-
ir séu eitt af mestu undrum
náttúrunnar, og erfitt sé þar
eftir að líkja. Það er líka sér-
lega skemmtileg iðja að fylgj-
ast með dagfari Fj allkönguló-
arinnar þarna í gljúfrunum á
sólheitum sumardegi. Menn læra
mikið á þeirri viðkynningu.
★
Nú tekur við hátt standberg
á hægri hönd, siem hefur í sér
fáséðan hlut fólgin, en það er
einstaklega skýr hringstuðull.
Hægt er að mynda hann hinu-
megin árinnar frá, enn í þetita
sinn tók ég nærmynd af hon-
um. Slíkir hringstuðlar eru ser-
ið sjaldgæfir, og þeirn mun bet
ur ber okkur að varðveita þá.
Víðihríslur prýða bergið, en of
anvert er eitt af jarðsöguundr-
unum, lóðréttur bergveggur með
jökulrispum, þar sem jökullinn
hefur ekið sér meðfram, en ekki
ofan á.
Þá er máski' komið niður að
skemmtilegasta hluta árinnar.
Tekur nú við Litla Ker, um
leið og áin sveigir í vestur.
Þar er eyja í ánni, sem okkur
hefur stundum dottið í hug að
tjalda á, til þess að sofna við
árniðinn. Við höfum undanfarið
gengið eftir hinum neðri gljúfr-
um árinnar og þau eru stórkost
legri og fallegri en hin efrL
'Á hægri hönd er blágresis-
brekka, sem til stendur að friða
og rækta tré innan um blá-
gresið á næstu árum. Allskon-
ar berglög er þarna um að
ræða, og isvo lendir þá áin
að lokum á hinum fræga jökul-
ruðningi við Herskipalægið, sem
okkur var tamt að nefna þann
fagra stað, vegna áhrifa frá
hernámi Breta og Bandaríkja-
manna í seinni heimsstyrjöld-
inni. Hið betra nafn, sem við
völdurn því, myndi verða Jökul
fljót með tilliti til hins skýra
jökulruðnings, sem þar er, og er
svo sannarlega þess verður, að
sé notuð sem kennslubók fyrir
nemendur í jarðfræði og vænti
ég þess að kennslan myndi bera
lífvænlegri og betri árangur en
ella. Óshóllinn, 60 metrar á hæð,
þegar við Samúel Eggertsson
vorum að kortleggja jörðina,
er líka eitt af náttúruundrun-
um þarna. Óshóllinn er að mestu
órannsakaður einnig ósbrekk-
urnar og melarnir. Þeir bíða
síns tima. Við JokulfTjót beygir
áin til norðurs í mjög krappri
beygju. Þar upp af má finna
margan fallegan jökulrispaðan
steininn, en svo beygir áin og
myndar nýjan hyl, sem við höf
um kallað Álasund, og er til
sú saga um þá nafngift, sem
nú segir:
★
Eitt sinn að kvöldlagi vor-
um við Kjartan, seinni maður-
inn hennar ömmu minnar, elsku
legrar, góður vinur minn og
gamall sjómaður, að koma frá
því að vitja um netið okkar í
Ósnum. Gengum við upp með
á að Álasundi. Segir þá Kjartan:
„Sérðu álinn?“ Ég svara því ját
andi, og af því að við vorum
veiðimenn þá, segir hann:
„Gríptu hann báðum höndum".
Ég læddist út á bergið vestan-
vert og hugðist nú góma fisk-
inn, sem Kjartan sagði gómsæt
an til átu. Lagði ég mig allan
fram, miðaði á álinn, sem lá
við bakkann, henti mér yfir
hann, — og viti menn, ég hafn
aði í hylnum holdblautur, greip
í tómt, enginn varð állinn milli
handa minna, og lá ég á mag-
anum í ánni. Síðan nefndi ég
hylinn Álasund, og er réttnefni
samkvæmt Náttúrunafnakenn-
ingunni. Er þá næstum komið
niður í Ós. Er aðeins eftir Sjáv
arhylur, þar sem ég hef veitt
lax, en einnig séð gráðugan sel
synda fram og aftur, að iauki
böðum við okkur þar stundum.
★
Um ósinn myndi ég sjálfsagt
yrkja dýrðarljóð væri ég ljóð-
skáld. Hann ætti það margfalt
skilið. Ósinn hefur um langan
tíma ævi minnar, verið mér
annar heimur, griðastaður, para
dís á jörð. Mér finnst ég vera
honum nátengdur. Eins og all-
ar leiðir í gamla daga lágu til
Rómar, liggja flestar leiðir okk
lar, sem þarna eigum okkar
annað heimili, niður í Ós, og við
þreytumst aldrei á þeim ferða-
lögum.
Ósinn var í gamla daga nefnd
ur Báshvammur, þar var upp-
sátur og útræði og stutt að róa
á fiskimiðin. Enn sér þar á
rústir af naustinu hans lang-
afa míns. Á sléttu flötinni inn
an við kambinn, væri hægt að
útbúa ágætis leiksvæði fyrir
allskyns knattspil. Úti við sjó-
inn, sunnanmegin, eru skemmti
legir klettar. Þar er hægt að
renna fyrir ufsa í flóði. Úti
fyrir er oft gaman að sjá lax-
ana stökkva á kyrrum kvöldum
í seilingarfæri. En hann er treg
ur að bíta á, sá silfraði, enda
bara á leið inn í Laxá, rétt
svona að lykta af ánni, vita
hvort það kynni að vera hún,
sem hann var uppalinn í. Er-
um við þá komin að leiðarlok-
um. Við tekur sjórinn, ekki síð
ur iskemmtilegur, fjaran alltaf
jafn dulúðug og heillandi.
Aðeins er eins hlutar ógetið,
og það er að segja frá því,
þegar við bræðurnir, Björn og
ég, létum verða af því einin
sólardag í breyskjuhita, að
kanna ána á nýjan hátt, með
því að sigla niður hana á
tveim vindsængum.
Er þar þá fyrst til að taka,
að við blésum vindsængur okk
ar upp fyrir neðan Foss. Þýð-
ingarlauist var að hætta liífi sánu
þar fyrir ofan. Okkur bar sæmi
lega yfir. Við ýttum okkur frá
grjóti og sandeyrum, létum svo
ekkert á okkur fá, þótt eilitlir
hávaðar mynduðust, jafnvel
„penir“ fossar. Að vísu vöknuð-
um við ögn, en hvað er að fást
um það í þvílíkum vísindaleið-
angri.
Meira að segja gekk okkur
allsæmilega niður, Kerfoss, og
síðan átti leiðin að vera greið
fær. O'kkur bar framlhjá Litla-
keri, köllúðumst á, sigldum oft
samsíðis, — við vorum raunar
ákaflega samrýmdir — og við
þóttumst himin höndum hafa
tekið að mega fyrstir manna
láta okkur reka niður eftir
alhi á. Jökulfljót eða Herskipa
lægi var brátt að baki, og við
komum brátt í lygnuna í hyln
um í Álasundi, og áttum ekki
eftir nema steinsnar niður í
Ós, og sannast sagna leið okk
ur eins og landkönnuðum, að
kanna ný lönd og nýjar leiðir.
. Þá skyndilega, rétt á móts
við minkaholumar við Ósinn,
— gerðist óhappið. Vindsæng-
urnar okkar bar í sama mund
á oddhvassa steina, og með það
var é augabragði lo-ftið úr þeim
og við bræðurnir lágum eftir á
köldum árbotninum. í fyrstu
brá okkur, síðan hlógum við,
og sjálfsagt höfum við sagt með
sjálfum okkar:
„Svona eru þessir erfiðu vís-
indaleiðangrar, ýmist skin eða
skúrir“. Við hughreystum okk-
ur við það gamla spakmæli, er
segir: „Enginn verður verri,
þótt hann vökni ögn.“.
Og þar með líkur þessari jóla
grein minni um gönguna með-
fram ánni. Ég gæti sagt helm-
ingi rneira, en læt samt hér
staðar numið að sinni. Að lok-
um: Gleðileg jól, mínir ástkæru
lesendur og þolinmóðu. —
Kerfoss. Neðan við til hægri handar er Merarfall.
46 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
23. des. 1968