Lesbók Morgunblaðsins - 23.12.1968, Blaðsíða 25

sem heimslistin hefur eign azt.
Loka vil ég nefna Bandaríkja-
manninn James Whisitler, sem
lézt 1903. Hann var mjög mik-
ilis rnetinn af samtíð sinni, og
átti eftir að hafa veruleg áhrif
á hinn komandi ensfea skóla,
sem svo er nefndur, og fæddi
af sér listamenn, eins og Sey-
mor Haden og Frank Short.
.— Og þá er komið að litó-
igrafíunni. Hvenær kom hún til
sögunnar?
— Um aldamótin 1800, og
hana megum við þakfca manni
að nafni Alois Senfelder.
Hann var leifeari og rithöfund-
ur í Múnchen, og þurfti að
finna sér aðferð til að þrykkja
sjálfur leikrit sín, þar sem
hiann fékk engan útgefandaað
þeim. Hann fann hentugia fealk-
steinstegund í námunda við
heimabyggð sína Solnhofen í
Bæjaralandi, og var óþreytandi
við að gera tilnaunir með hana
unz hin liangþráða stund rann
upp 1798, að hann gat lyft af-
þrykki af steini. Og þannig hef-
ur hann skrifað nafn sitt óaf-
máanlega í sögu grafíklistarinn
ar, enda þóft hann hefði vart
lifað sína eigin kynslóð sem
rithöfundur.
Ef við víkjum frefear að að-
ferðinni, þá getum við sagt, að
hún byggist í stórum dráttum
á því, að fita og vatn skilji
sig frá hvoru öðru. Myndin
er teiknuð eða máluð á stein-
inn með sérstökum krítum,
pennum og bleki. Eftir mjög
flókna meðhöndlun á steinflet-
inum er myndin völsuð inn með
þrykklit. Festist þá liturinn
aðeins á þeim flötum, sem fita
ietr á, þ.e.a.s. á teiknuðu og
máluðu flötunum.
Goya kemur einnig mikið við
sögu þessarar yngstu greinar
igrafíklistarinnar, því að hann
var í hópi hinna fyrstu sem
tók litógrafíuna upp á arma
aér. Síðan koma fleiri frægir
málarar til sögunnar, Frakkarn
ir Delacroix, Cérioault og Dau-
nier, en myndir þess síðast
natoda eru enn þann dag í dag
eitt hið ferskasta og marg-
. slungnasta í sögu grafíklistar-
innar. Enn síðar kemur svo
lit-litógrafían til sögunnar, og
hjá mönnum eins og Lautrecs,
Munchs og Bonnards varð hún
aðferð hinna ótakmörkuðu
möguleikia.
hessu naest víkjum við talinu
að frágangi grafíklistamannsins
á myndum sínum, og spyrjum
Einar, hvort listamaðurinn áriti
öll eintökin eða þrykkin, þótt
upplagið kunni að vera mjög
stórt.
— Já, nú orðið gera þeir það.
Áritunin er þó tiltölulega nýtt
fyrirbrigði. Fyrr á öldum árit-
aði listamaðurinn í mesta lagi
á sjálfa plötuna, og þrykkjiar-
inn þá oft einnig. En það mun
hafa verið Saymor Haden, sem
fyrr er nefndur, er datt það
snjallræði í hug að árita graf-
ískar myndir sem einskonar
staðfestingu á því, að hann
væri ánægður nreð verk sitt,
Að númera þrykkin kemur svo
enn síðar til sögunnar.
Þegar listamaðurinn hefur
sett áritun sína á þrykkið, hefur
hann þar með lýst yfir bless-
un sinni með myndina, númerið
sýnir svo hvar í upplaginu við-
komandi mynd er. Þetta hvort
tveggja segir okkur líka, að hér
sé „original" eða upphaifleg graf
íkmynid á ferðinni.
Ég hef orðið var við, að ýms-
ir halda að grafík sé ekkert
annað en massaframleiðsla á
myndum, og vildi ég hér reyna
,að leiðrétta þann misskilning.
Grafísk listaverk eru þrykkt á
pappír frá þrykkplö'tu, sem
listamaðurinn hefur sjálfur
unnið í myndina að ýmsum
hætti eftir eiginleikum plötunn-
ar eða steinsins. Það er raun-
ar augljóst, að því færri sem
eintökin eru, þeim mun verð-
mætari veo-ða þau. En
myndir fraegra myndlistar-
manna þrykkjaist oft í hundr-
uðum eintaka, og dreifast síð-
an um 5 heimsálfur og til imi
100 þjóðlanda, þannig að hvert
eintak getur orðið fágætt í
hverju landi. Nú, og svo eru
auðvitað einstaka seríur aðeins
þrykktar í 10-20 eintökum, og
verða þannig margfalt verð-
mætari hinum.
— Vegna þeirrar þróunar,
sem orðið hefur í nútíma mynd-
list á síðustu árum, heldur Ein-
,ar áfram, — að verkin hafa
breytt um svip og eiga e.t.v.
ekki heima á heimilum almenn-
ings, eins og áður var og geta
þar af leiðaindi ekki orðið lista-
mönnunum sú tekjulind, sem áð
ur hafa margir frægir nútíma-
listamenn lagt grafík fyrir sig
og aflað sér tekna á þann hátt.
Nú á dögum eru haldnar geysi-
stói'cir grafíksýningiar víða um
heim, þar sem þessum lista-
mönnum gefst kostur á að
kyinna myndir sínar. Má þar
inefna Tokyo-biennalinn og Bi-
ennalinn í júgóslavnesku borg-
inni Lgubliana. Nágrannar
okkar á Norðurlöndum eiga
mjög góða grafíklistamemn, er
hafa kynnt myndlist landa
sinina víða um heim með þess-
um hætti, en það er einmitt
einn af mestu kostum grafík-
myndanna, hve auðvelt og ó-
dýrt er að senda þær milli
landa og koma þexm þannig á
framfæri á þessum alþjóðlegu
sýningum.
Að síðustu vikjum við stutt-
lega að grafík á íslandi, og um
hana segir Einar: — Hér hefur
verið reynt að koma á lifandi
grafik, en í fyrstu ná&u þær tii-
raunir ékíki nægilegri fótfestu,
enda þótt mér virðist viðlhorfið
vera mjög að breytast nú. Jón
Engilberts og Bragi As-geirsson
eru þeir myndlistarmenn, sem
mest hafa reynt að ryðja grafík
braut á íslandi og koma henni
á framfæri, og nú síðar hafa
fleiri bætzt í hópinn, til að
mynda eru sumir af okkar
þekktustu málurum farnir að
kynna sér þær aðtferðir, sem
notaðar eru í grafík. Þess vegna
er það von mín, að grafísk list
nái n,ú loks fram að iganga á
íislandi.
Tæknin, sem notuð er við gerð þessarar myndar, nefnist kopargrafik.
Sigríður Björnsdóttir
Söknuður
Þú getur bæði gefið — þegið,
glaðst og hryggst á sama degi.
En verra er að vakna —
og sakna —
sinna drauma.
Sjá þá kannski fölna — hníga. —
Síga. —
Eins og lítið laufblað
lágt i moldu móðurjarðar.
Sjá það leggjast ljúft að mosa,
líta upp og jafnvel brosa.
Horfa stjörfum augum á það
eilífð taka, — aldrei fá það.
G/eð/n
á v/ð öllu svör
Sefa, —
sefa, —
sorgir þagga, —
setja bros á barnsins vör
gefa —
gefa —
gevma, vagga:
gleðin á við öllu svör.
Hanna Kristjónsdóttir
Nef Dubceks
Þetta glaða nef
hefur speglað frelsisþrá
heillar þjóðar,
steypiregn komu ofan
og stormar blésu
og buldu á því nefi,
en það féll ekki
því það hafði í sér sannleika.
Nú hefur nefið glatað gleði sinni
það er ekki til lengur
þeir klipptu það af í KremL
Richard Beck
Ljóð jólanna
Jólanna ljóð er ljóssins óður;
ljómar oss, húms að baki, fagur,
vorbjartur nýrra vona dagur.
Megi það ljóðið kærleik kveikja
köldum í hjörtum manna barna,
hefja þeim sjón til himins stjarna.
Jólanna ljóss — og lífsins óður
láti í ösku hatrið brenna,
friðarins dag af djúpi renna!
23. des. 1968
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 57