Lesbók Morgunblaðsins - 16.07.1969, Qupperneq 16

NASA
Ævintýrið kostar 25,6 milljarða dollara
Þotuhreyfla-rannsaknastofnun-
ininii í KaMfornn'iu. Þar er>u í
hópi miairgir vísiinidaimiemn, sem
eftir eiga að homa mikið við
Sögu NASA.
Forstjóri þessarar nýju stofn-
umar er ákiipaður Dr. T. Kei'tlh
Gleninain, forsðti stjómniar Casie
Xnstitiute otf Tedhirnoliogy í Clevie-
lanid í Ohio-ríki. Hamin faer til
yfinumsjónar hverja á fætur
annarri hinar ýmsu vísinda- og
tæknirannsóknastöðvar, sem
fyrir eru staxfiaindi á vegum
Bandaríkjiastjiómar. Stöðin í
Hunitsiviille í Alabama, þar sem
von Braum og Starfsiið 'hians
hafa haldið uppi rannsóknum á
eldflaugum og tilraunum þar
að lútandi á vegum Bandarí'kja
hers, kemur undir yfirráð
Glennans í júlimánuði 1960.
Fyrstu þrjú árin eru NASA
ár meinhæðm 'Umhieimisiins og
eigin misitalka. ELdflaugarnar
brenna upp, gervihnettirnir
toomast ekki á tilætlaiðar braut-
ir. Árin 1058 og 1959 eru svörtu
árin í sögu bamdaríslkra geim-
rannsókna. Bilið mMiLi ásikior-
andans bandaríska og kommún
ískia risamis, sam þeigar hér er
komiið sögu hefiur tekið myndir
af þeinri hlið tunglsins, sem frá
j'örðu snýr, er emniþá geysimiik-
ið.
En þagar kemiur fram á sjötta
tug aldarinniair fer allt að gamga
beltur. Eldflaugasteoitin verða
miarkvissaxi og hmettinnir rata á
réttar brautir. En NASA berst
í böiklkium með fjárveitimgu, sem
enn er skorin við nögi. Forset-
inin unigi, sem nýtekinin er við
völdum og setztur að í Hváta
hiúsimu í Washiimgbon, Johin F.
Kenineidiy, tilkymnir 11,8% hætek
un á fjiárveitimgu til gedmranin-
sókna. Þedr sem við þassar
raninisókniir stanfa brosa við. Það
sem þeir haÆa úr að mioða er
(hrvorki fugl né fisteur. Ef
B'amdaríkiin eiga að geta toomizt
frarn úr feeppinaut sínum í
geimferðak'aipplhlaupinu mikla
þamf NASA ekki miiilljónir daila,
heldur miilljarða.
Og eirnu sinmi enin verðiur at-
vik utan úr kuMianum til þess
að umitumia vaTfærimni fjár-
málaáæitluin ráð'amianina í Was-
hiragton. Vorið 1961, 12. april,
dkýzt mafn eitt mieð leiftur-
hraða upp á himin samtíðarsögu
og festist í miimni manma, rússn-
eskt nafn: Yuri Gagairin. í
Bamdarikjumum bætist svart-
sýnd oÆan á mieinlhæðní miamina
og vantrú á að Bamdaríkja-
miömnum takiist notekru simni að
Skáka Sovétríkjunum.
En Banidaríkjamönnum lætur
iffla að bíða ósigur. Kömraun
geimsins er ekki aðeiras vísimda-
ævintýri. Hún er úr þessu
óhjákvæmiilega raáteragid þjóðar-
metnaði þeirra einnig. Geim-
ferðakapphlaupið dregur dám
af pólitískri keppni stórveld-
anma. Álitshnetekir sá sem
Bandarikin hafa orðið fyrir
snertir alla bandarísku þjóðina,
og úti um heim skerðir hann
áhrifavald kapítalismans.
25. miaí, 1961, tæpium fimmtíu
dögum eÆtiir hið söguifræga
ferðalag Yuri Gagaríns, ávarpar
Jolhn F. Kemnedy Bandarikja-
þinig.
— Nú er upp runinin stund
nýs bandarístes ævintýris, segir
hann. Ég 'held að þjóð vorri
muni takast að senda mann til
tunglsáns og heimita hiarnn heil-
an á húfi hieiim fyrir lok þessa
áratugair.
GaimanteitenaTair og atviminu-
trúðar hienda óspart 'gamian að
þesisu söguiega fyrirhieiti. Áðiur
en fyrstd Ba'ndaríkj'amiaðurinn
stígur fæti á stjörnu mætburimn-
ar, sögðu þeir, verður Krúsjeiff
búinn að teama fyrsbu tungl-
uppdkeiruinni af maís í búr.
En þetta fífldjiarfa fyrirhieit
sem virtisit vera, gerði barada-
rískum geimriannsótoniaimöninium
samt kleiift að ná aiftur andain-
um og sæfcj a í sig veðirið. Geim-
ferðakaippöi'laup'ið breytti um
svip; takmiarteið, sem að var
keppt, var orðið fjarlægara, svo
fjiarlægt eftir orð Kennedys, að
fólká fóx að finnasit sem siá að-
linn, sem á umdan var í keppn-
inni, befði kannski farið niokik-
uð geyst af stað og myndi eiga
á hættu að þreytast, er mær
drægi miaTkiniu.
Kennedy hafði 'að sjélfsögðu
haft samnráð við visiimdaróðu
nauta sína óður en hann steor-
aðd þannig á Sovétrókin. Por-
ráðamenn geimraninisiókinia vest-
anfhafs hötfðu saranifært hamn um
að mjög líMegt væri, að tateasit
maðtti að teoma mianirai til
tunigllsins oig heim atftur ef
Biandarikin væru þess reiðufoú-
in að kosta ti'l geimrannsókna
og geimlferða jafnimiMu fé og
Sovétríkin.
EldtflaugaT eru aðeins spurn-
intg um stærð og þar af leiðandi
um tilkostnað. Garagur himin-
tumglanna er ó'umforeyitanlegur
og hamn hafa roeran þekkt í
þrjár alldiir. Úf í geimimn liggja
óendanliega margar og tfjöl-
breyti/liegar leiðdr. Taeknáiþróun
nútímans býður svo mönnum
æviratýraiegan úrvimnsiulhr'að'a
rafreikraamnia, sem leysit igeta á
dteaimmri stumd tflótonustu reiton-
ingsdæmá. Án þeirra hefðu
mennimir ekki einu sinni getað
látið sig í alvöru dreyma um að
yfiirgefa plánetu sína. En nú er
svo komiið að ferð till tumgilsdins
er orðin að leiraföldlu xeilkniings-
dæmii með þekkitum stærðum:
efni, mannatfla, timia.
Um þetta leyti hefiur NASA
á að slkipa 75 þúsurad mianraa
starfsliði og stotfnunin er að
byrja að sjá árangur starfs síns.
En hún hefuir lítea orðið fyrir
barðiinu á aigeragasba kvi'lla, sem
á ríkisstofnanir leggst — hún er
að kafraa í ákýrslu- og skj aia-
tflóðii sjiálfrar sín. Gildi upplýs-
imganina verður að enigiu í þeim
hafsjó þeirra sem yfir flæðir.
'Þessa geragur enginin dluilinn,
hvar sem hann er í sveit settur,
inraan stofnumarinnar eða uban.
Óratímá fer í að lesa steýrsLur
og greinargerðir en tfram-
kvæmidir siltja á hatoairaum. —
Þetta liömiumarfyrÍTbæri er skínt
„the raoise1 eða 'há'vaðinn. Áður
en 'Orð er fundiið yfir fyrirbærið
he'íuir NASA látið írá s'ér tfara
3i00 þúsund smálestir pnenitaðs
Apollo 11 á ferð. Hér er verið að mjaka eldflauginni að skotpall-
inum (efst t.v.). Flaugin er 110 m á lengd. Það tók 6 klst. að flytja
hana þessa 5 km.
Miklir peningar í spilinu
Árið 1961, þegar Kennedy forseti, setti Bandaríkjamönn-
um það takmark, að kom,ast til tunglsins, sá hann, að liinn
geypilegi kostnaður við þessa framkvæmd, mundi um leið
koma ýmsum til góða og Suðurríkin væru það svæði í
Bandaríkjunum, sem þörfnuðust þess mest. Kostnaður við
alla geimferðaáætlunina er gífurlegur: Mercury-áætlun-
in kost.aði ?.76,5 milljónir dollara, Gemini-áætlunin kostaði
1,3 milljarða og Apollo-áætlunin kostar hvorki meira né
minna en 24,1 milljarða dollara. Af þeim 25,6 milljörðum
dollara, sem Bandaríkjamenn hafa eytt í geimferðaáætlan-
ir sínar, hafa 21,4 milljarðar farið í rannsóknir og tilraunir,
1,6 milljarðar í ný mannvirki og 2,5 milljarðar í laun og
stjórnunarkostnað. Flestir unnu við Apollo-áætlunina í
febrúar 1966, samtals 300 þúsund manns.
Afleiðingin af þessu hefur orðið sú, að heil svæði liafa
blómstrað. Það á við um svæðið umhverfis Kennedyhöfða á
Floridaskaga og ekki sízt bómiullarborgina Huntsville á
bökkum Tennesee-árinnar. Þar urðu tím.amót árið 1950,
þegar Wernher von Braun og 118 öðrum þýzkum eldflauga-
sérfræðingum var komið þar fyrir til að vinna að áfram-
haldandi tilraunum og árið 1960 tók til starfa geimflug-
stöðin í Huntsville, sem kennd er við Marshall. íbúafjöldinn
í Huntsville hefur vgxið frá 30 þúsundum árið 1950 í 161
þúsund. í bili hefur vinna í Huntsville náð hámarki vegna
Apollo-áætlunarinnar, þar sem lokið hefur verið við 7 af
hinum áætlnðu 15 Saturnusar-eldflaugum.
miáls. Von Braiun getur ekfci
orða buindiizt og siagir:
— Með þessu áíramlh'ald'i
þuirtfuim viið ekki að smíða neiin-
ar eld'flaujgar. Við getuim bara
hlaðiiið upp síkjalaíbuintounuim
þangað till þeir ná alla leið til
tumjglsiiras.
Tuniglið, það er tatomarfcið
sem uimbuinnar öil'uim áætliuinuim.
Till þess að færia það raær þarf
roei'ri dkipuiliag'rai'nga, öðnu vísi
skipuilagninigu. Þá er það sem
J'ohn F. Keiniraedy kiallLair ti/1
mann einn, þéttan á velli og
þéttan í lund eins og þar stend-
uir, miann scm kujraraur er að ró-
lyradli og ákipuilagsgáfiuim, Jiamrnes
E. Welbfo. Welbfo er Tögfræðtoigiur
að imiennt og gegndi emlbættfi.
a'ðstoðarforaætisráðlhierra í rílk-
isstjór.n Truimians tforseta. Há'nm
'heifur startfiað við ýrrasa touirana
hiástoól'a fi Bandiairíkj'unuim og
setið í óital netfndiuim. Fjlárimála-
áhyggjlur hietfur haran ©ragar og
hann er ektei störtfuim hllað'inn
þessa strandina. Saimt Wkar
harara við. Hamn igeriir sér ifiuillLa
grein tfyrfir því hversu óstoap-
legt verte hann færist í fang
með því að talka að sér yfiir-
stjórn geiimtferð'a'stotfrauraariiran-
ar. Að átforimia tferð till tuimgls-
ins er eins og að leggja upp í
alls ómöguflieigit kapphiiaiup að
ótmöigullieigu iraartoi. Ekiki er
helLdair tryggt að mægilliegt fé sé
jafnan ifyrir hendi til fram-
tovæmdiarana. Wöblb veit að til
þess iað má tölkuim á verltoefnirau
verða 'haran og mieran hans að
tiLeiinlka sér dygigð sem íhieimuir-
inn þetekir eklki: tfuilllltoominiuin-
iraa.
Jolhin Kennediy miá 'hiatfa siig
allan við tifl. þess að 'tóljia Jam'es
Wefofo á að taika að sér yHn>
stjórn þessaTar stotfnunar, sem
hietfur og vier'ðiuir að hafia á að
skipa starfsfóllki sem er í senn
samivizitouisaimir emfoættismienm
og frumlh'erjar á sírau sviðli.
Startfsmianraaker'fii NASA er
tekið itiifl gagnigerrar endlurstooð-
uinar. Nokkrir starfsmienin ’Sitofm
uiraairimm'ar taka sdlg þá itill oig
semja sjáltfir steipulagskerifi fyx
ir ihana, í ©aimni þó, Þar er
Drattinn 'alimiáttuigur efstur á
folaðd, toratftaiveirtoaskrifsltio'fan
hoinium á bsagrfi bönd, en síðam
bver af annarri, umiferðar-
dieild enigfianna, ifojáHparslkritf-
sitofa þeirra sem tfaflllið foatfa í
ónáð, góðvierk'adieiflidim oig písfl-
arvat'tasfcritfsboifan. Eiranig em
lögð drögin að búna'ði geimitfar-
anna, þeim er úthlutað geisla-
bauig, 'döguraarihj’úp og vseragjum
og að sjáifsög'ðiu e.r þe'iim^gert
að leradia á skýjium. Það miá bú-
aist við fflestu >af sboifniura, s©m
getur 'gerit sivona góðiiátlegt gys
að s'jálfirii sér. Jamies Wefofo telk-
ur við eimfoætti í mia'knlánuðli
1'9'61, og þar með foefst eiitt
m'esta 'aifreks'tímiábilið í söigiu
mannkynsins tfil þesisa.
NASA verður að skipuleggja
oig samræmia viranu tfóiks seim
kemiur úx öflilum áttum og öll-
ram stétituim. Á hiemraar veguim
startfa að geiimraransókniuim og
geim'fierðamiáflium vertofræöiirag-
ar, 'eðli'isifiræðimgar, stærðfræð-
inigar, stjö'rnufræðingar, fjár-
miálasérfræðdragar, foagfræðinig-
ar, lögfræðiinigiar, sálfræði'ragar,
lséknar, iðnreikendur, stjórnun-
arfræiðinigar, flluigroeran og óflial
margir aðrir foæði úr foó'pi
fouigsiulða oig framtevæmidia-
mianraa.
UNDIB FOBUSTU JAMES
WEBB NÁÐI NASA
HÁTINDINUM
ÁLflur sá rndlMLi miaranaiffli, sem
settuir var til þess -að vinna að
tferð'irani t'ill tuinigisiras var eteki
teteiran fxá öðrum verfketfraiuim.
Andistaatt þvi sem beppiinaiuit-
arnir í Sovétríkjiumiuim gerðu
ákváðu Bandaríkljamienn að
vinma að fjöldia áætLana í einiu,
ýmsum gerðium efldlfflaiuiga, fjöl-
foreyttu úrvalii .gedmifara og
fcertfisbundunuim rannsólknum
bæði á sviðii foreirana vísinda og
'tæfcniviísdindia.
Welbfo átti átta ór fnamiuin'dian
tfil þess að kiomia Bandaríkja-
Tmarainii til tuinglsdras. Haran
kynmAi sér mátevæiml'aga Man-
Framhald á fols. 31.
16 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
16. júlí 1969