Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1970, Side 6

!!!IiÍ!iiP*:
Óskar Aðalsteinn
Hvert
sandkorn
og strá
heldur mér
á þessari strönd
Rætt við Jóhann
B. Loftsson á Eyrarbakka
Jóhann B. I.oftsson.
Háeyri á
Eyrarbakka
Síðustu áratugina hefur það
mjög færzt í vöxt, að ýmsir
mætir menn hafa á ævi-
kvöldi sínu, skrifað endurminn
ingar sínar, eða kallað til þjóð-
kunna rithöfunda, að skrá ævi-
sögu sína í einu eða tveim
þykkum bindum. En til eru
þeir menn, sem lifað hafa langa
og viðburðarika ævi, en eru
þannig gerðir, að þeim er eigin
legast að búa sem mest ejnir
að minningum sínum. Þannig er
þpim manni farið, sem sagt er
frá á þessum blöðum, Jóhanni
B. Loftssyni. Þegar þetta er
ritað, á heimili hans, Háeyri á
Eyrarbakka, í júlí árið 1970,
skortir hann tvö ár í áttrætt,
og er orðinn einbúi í húsi sínu.
Tal okkar hefur um stund
borizt að þeim árum, þegar
Jóhann hafði hvað mest um-
leikis. Or þessu verður engin
heilleg frásögn. Það fer nú eins
og jafnan, þegar við eigum orð-
ræður, að eftir snarpan frá
sagnarsprett um liðna tið,
magnast hugur Jóhanns nýju
lifi í 'stundinni sem er að líða.
Hann sprettur hvatlega á fæt-
ur og segir:
— Jæja, ég gleymi ekki að
raupa af sjálfum mér, en ég hef
gleymt að gefa hænsnunum.
Og Jóhann er horfinn burt,
næstum fyrr en ég veit af.
Hann er meðalmaður á vöxt,
viðbragðsfljótur og lipur á
fæti, augnaráðið í senn ihugult
og glaðlegt, Ég hugsa um sitt
hvað í fari hans, en skrifa fátt
um það að sinni. Hann vinnur
fullan vinnudag í Plastiðjunni
hér á staðnum, sýsiar um
nokkrar kindur og hænsn, og
ræktar kartöflur.
Ég er einn í Háeyrarhúsinu,
um stund, gríp í að skrifa, en
þess á milli rölti ég um tvær
samliggjandi stofur, vel bún-
ar húsgögnum, og margar
myndir prýða veggina. Ein
þeirra sýnir Eyrarbakkabukt-
ina á mektarárum dönsku verzl
unarinnar. En starsýnast verð-
ur mér, sem oft áður, á þrjár
mannamyndir. Þetta fólk er lát
ið fyrir löngu. Myndirnar eru
af eiginkonu Jóhanns, Jónínu
Hannesdóttur, og foreldrum
hans, Lofti Jónssyni og Jór-
unni Markúsdóttur. Bæði voru
þau hjón Mýrdælingar að ætt
og uppruna. Loftur Jónsson
hefur hressilegt yfirbragð, er
alskeggjaður, skeggið virðist
þétt í sér og mjúklegt, og aug-
un skær. Loftur lagði snemma
fyrir sig sjómennsku, varð
fljótt formaður, reri lengi fyr-
ir Guðmund Isleifsson, bónda
og kaupmann á Stóruháeyri.
Það er eitthvað í svipmóti
Lofts, sem fær mann til að
grunda: Þessi maður hefur
ekki látið hlut sinn fyrir nein-
um, og heldur ekki gengið á
hlut annarra að ösekju. Hann
hefur verið nokkuð ör i skapi,
og hvorki setið inni með gleði
sina eða bráðræði. (Hugur
minn blandar ýmsu inn i þessa
myndskoðun, sem Jóhann og
sumir ættingjar hans hafa sagt
mér um foreldra hans og eig-
inkonu). Margt er skylt með
þeim feðgum, Lofti og Jó-
hanni, og mun sá skvldleiki
verða augljósari, eftir þvi sem
lengra líður á þessa frásögn.
Þá mun Jóhann ekki síður
sverja sig í móðurættina. Það
þarf ekki lengi að leiða augum
mynd Jórunnar Markúsdóttur,
til þess að sjá, að þar er fast-
lynd kona og viljasterk. Hún
er fríð kona, eins og myndin
sýnir hana, og slík var hún í
lifanda lífi. Orðið kvenskör-
ungur er ekki ósjaldan haft um
þær konur, sem fara geyst og
láta ekki lítið yfir sér. Miklu
frekar finnst mér þetta orð
eiga við um konur, sem hafa til
að bera lunderniseinkenni
Jórunnar, eru virðulegar og
hægar í dagfari, skapið óvenju
mikið, en brýzt ekki fram í ofsa,
heldur ráðdeild og stjórnsemi,
og ræktarsemi við menn og mál
leysingja.
Jónína Hannesdóttir.
Já, þarna er mynd hennar.
Svipurinn skír og mildur, and-
litsdrættirnir mjúkir, augun
djúp, svo undur heið og djúp.
Það þarf ekki að segja mér, að
þessi kona sé hjartahlý og ljúf
í framkomu, vinnusöm og ósér-
hlífin. Það þarf heldur ekki að
segja mér, að þetta sé mynd af
konu á bezta aldri. Hún komst
ekki á efri ár; lézt á milli
fertugs og fimmtugs. Jónína er
ættuð frá Stórusandvík í Sand
vikurhreppi. Hún á erfitt í upp
vextinum. Telpa að aldri miss-
ir hún föður sinn og fer til
ókunnugra. Síðar er hún í góð-
um vistum. Húsbændur hennar
eru drengskaparmanneskjur,
og leyfa ekki af sér við vinn-
ura, frekar en vinnuhjúin . . .
Þau Jóhann og Jónína ganga
í hjónaband árið 1919, eignast
ellefu börn, fyrsta barnið sitt,
telpu, missa þau kornungt.
Heimili þeirra er alla tíð i
Sölkutóft, en sá bær stendur
snertispöl austar í þorpinu en
Háeyrarhúsið.
Jónína.
Ég horfi á mynd hennar. Svo
óumræðilega miklu meira er
þessi mynd mér, en bara mynd.
Á örskammri stund á ég langt
samtal við Jóninu í huganum,
þannig tölum við stundum sam-
an í svefnveröldinni. Ég hef
ekki séð hana í lifanda lífi, en
hún er tengdamóðir mín, og
mér finnst hún vera hvað ná-
tengdust mér af venzlafólki
mínu.
Nú er gengið um húsið. Hugs
un mín streymir ekki lengur
inn, heldur út. Nokkrir ættingj
ar Jóhanns eru komnir í heim-
sókn. Litlu seinna bætastfleiri
við. Þó er þetta ekki stór hóp-
ur, af öllum þeim fjölda skyld-
menna, sem tengd eru
Jóhanni traustum vináttubönd-
um, og gleðja hann með heim-
sóknum sínum.
Á lóninu
Dagstundirnar sem ég dvel á
Eyrarbakka að þessu sinni, og
gríp í að skrifa þetta, verður
mér tíðreikað um þorpið. Ég
horfi meira á gömlu húsin en
þau nýju. Gömlu húsin eru
flest lítil; stofukytra og eldhús-
bora og tvö smá herbergi und-
ir súð. Nútímaíólk kann ekki
að búa í svona húsum, aðeins
fjörgamalt fólk. Og sum gömlu
húsin standa auð. Ójú, það er
hægt að yfirgefa gömul hús,
en gömul hús verða ekki tóm,
þó fólkið fari burt. Þau raula
á þagnarmáli sinu inn i hug
manns brot úr lögum, um líf
sem löngu er liðið burt . . . Nú,
en það voru ekki bara lítil hús
í gamla daga.
Hvað um Búðina?
Danskir réisa sitt stærsta
verzlunarhús hérlendis í þessu
plássi, rétt austar en nýtt hafn
armannvirki er nú í smíðum.
Ég geng á staðinn, þar sem
Búðin stóð. Alveg rétt, hennar
sér engan stað lengur. Það
markar aðeins fyrir því í sverð
inum, að þarna hafi verið mik-
il bygging.
Hvað varð um Búðina?
Hvorki fárviðri, eldur eða
aðrar náttúruhamfarir urðu
henni að grandi. Þar var að
verki skammsýni mannanna.
Fyrir nokkrum árum er Búðin
rifin til grunna, hlutuð i sund-
ur, fjöl fyrir fjöl, biita fyrir
bita, viðir hennar fluttir burt
úr plássinu og notaðir í öðru
plássi; byggðir af þeim blaut-
fiskshús. Ekki eru mörg ár síð-
an ég var staddur á þeim stað,
sem timbrið var flutt til. Með
mér eru rithöfundarnir
Vilhjálmur S. Vilhjálmsson og
Jón Björnsson. Gleymi ég því
seint, þegar Vilhjálmur, sem er
fæddur Eyrbekkingur, beygir
sig niður, rífur flís úr einum
bjálkanum, og segir um leið og
hann réttir sig upp;
—Þetta er hörmuleg eyði-
legging. Aldrei verður þjóð-
inni bættur skaðinn, sem varð
við fráfall þessa húss.
En mannkindin fær stundum
eftirþanka, þegar hún gengur
of langt í eyðileggingunni.
Húsið, íveruhús faktor-
anna, stendur enn óbrotið.
Húsið tekur mann til sín, á
sinn hátt, eins og önnur gömul
hús. Það er höfuðprýði staðar-
ins. Enginn hlutur getur komið
í þess stað, eða garðhleðslunn-
ar í kringum blettinn, sem það
stendur á.
Frá Húsinu verður mér oft-
ast gengið að sjógarðinum,
Þessi grjótgarður var í önd-
verðu hlaðinn til varnar því að
sjór æti um of gróðurtorfuna,
sem þorpið stendur á, og á sér
enga hliðstæðu hérlendis. Tim-
ans tönn hefur gnagað hann
nokkuð, þó er yfir honum sú
reisn, sem er óforgengileg í
sjálfu sér. Víða eru opin hlið í
garðinum, hefur alltaf verið
svo, og nefnast sjógarðshlið.
Ég staldra við í einu þeirra.
Sjór er sléttur þessa dagana,
mókir í lognkyrrunni. Nokkuð
undan landi liggja neðansjávar
sker með fram ströndinni. Verð
ur þar brimgarður samstundis
og veður spillast, en kyrrt er
jafnan á lóninu fyrir innan
brimgarðinn. Nú er lónið speg-
ilfagurt undir sól að sjá.
Brimgarðurinn.
Ég hef ekki séð hann eins
og hann getur orðið mostur,
en séð hef ég hann samt; hvita
ólgandi hrönn, brotsjói, sem
engu skipi er fært í gegnum,
En þarna framundan, sem ég
nú stend, er renna í neðan-.
sjávarskerin, og myndast þar
sund þegar brimar. Um sundið
er eina færa leiðin til landtöku
. . . Nú gerist það, að Háéyr-
armyndin af Eyrarbakkabugt-
inni, verður að því sjónarsviði,
sem ég hef fyrir augum:
Á buktinni liggja sex eða átta
stór skip, kannski fleiri, sum
þrímöstruð, fullfermd erlend-
um varningi, og bíða þess að
sundið verði fært flutningabát-
um. Veður er sýnilega að
ganga niður eftir langvinnan
rosa. Það verður enginn smá-
vegis aðgangur, þegar uppskip
unin löks hefst. Hver vinnufær
manneskja fær þá að réýha
krafta sína til hins ýtrastá.
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
22. desember 1970