Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1970, Side 7

WWWjjWWSMW

■íJ&aÍíS?:::'::

•'.•'• '•

Mjölvaran er í fimmtiu og
hundrað kílóa sekkjum. Kemur
fyrir að slíkar byrðar eru lagð-
ar á konuherðar. — Ekki
munu skipin fara tóm yf-
if hafið. Þau verða full-
fermd saltfiski og landbún-
aðarafurðum. Hugsunin um
þetta grípur mig það föstum
tökum, að ég þykist sjá bryng-
ingarbátana leggja að landi,
hlaðna vörum, og hóp karla og
kvenna í fjörunni, leggja á
herðar sér fyrstu byrðarnar.
Nú hverfum við aðeins tvö
ár aftur í tímann. f>að er blíð-
viðri eins og í dag, sól og sum-
ar, og við Jóhann erum á gangi
með fram sjógarðinum. Stundar
korn nemum við staðar á eldri
steinbryggjunni.
— Nú er lónið slétt, verður
mér að orði við Jóhann.
Ég fæ þetta svar:
— Lónið er jafnan slétt. Það
má vera meira en venjulegt
vonzkuveður, svo bátar séu
ekki nokkurn veginn öruggir á
lóninu, þó hefur þá slitið þar
upp, líka frá bryggjunni, rek-
ið á fjörur eða út í brimgarð-
inn, en slíkir bátstapar eru
einstæðir . . . Það er öllu lokið,
sem hætta getur taliizt komi
maður óbrotnu skipi í gegnum
sundið og inn á lónið.
Brimgarðurinn —- sundið, um
þetta falla ekki fleiri orð að
sinni. Jóhann greikkar sporið,
gengur ævinlega hratt, segir:
— Hérna skammt frá stend-
ur uppi eitt af þeim áraskip-
um, áttæringur, sem ég var á
nokkrar vertíðir snemma á sjó-
mannsferli mínum. Þér þykir
sjálfsagt ótrúlegt, að svo gam-
alt skip sé enn við lýði. Því
var bjargað frá eyðileggingu
lítt skemmdu, og gert upp með
rá og reiða og öllum seglaút-
búnaði. Þannig var það haft til
sýnis í höfuðstaðnum fyrir
stuttu . . . Og þarna er það, en
siglulaust.
Ég virði skipið fyrir mér
stafna á milli, þykir það fritt
og traustlegt, tel víst, að það
fari vel í sjó, og hef orð
á þessu við Jóhann.
— Skip er eins og svipur hjá
sjón á þurru landi, anzar hann.
— Líka þótt þú tjaldir öllum
seglbúnaði. Það er með ára
skipin, eins og annað, að þeir
einir þekkja þau nokkuð, sem
hafa reynsluna af þeim.
— Hvar var þér skipað
undir ár? spyr ég.
— Ojú, ég ætti að muna það
. . . Jóhann bendir mér. —
Þarna var minn staður. Maður
var ekki límdur við þóftuna.
Það var stöðug hreyfing á
manni, hvorki hangið á árinni
eða yfir lóðunum. Sumir spyrja
mig, hvort ekki hafi verið kal-
samt á áraskipunum, í frosti og
hríðarveðrum. Ég man ekki til
þess, svo orð sé á gerandi. Það
var helzt, að mann sveið í and-
litið, en þetta vandist fljótt, og
maður hætti að veita þvi at-
hygli.
— En skinnklæðin, hvernig
reyndust þau sem sjóklæði?
— Mikið vel. Ég hef ekki
verið betur varinn fyrir kulda
og vosbúð á sjó í öðrum klæðn
aði.
— Árarnar, voru þær ekki
þungar, og róðurinn erfiður?
— Árarnar voru léttar, lang
ar og grannar, svignuðu stund-
um nokkuð, en voru úr völd-
um við, og aðrir brutu þær
ekki en viðvaningar. Hvað erf-
iðinu við kemur, þá var stund-
um þungt að berja á móti sjó
og vindi. Þreytan hljóp í mann
eins og gigtarflog, en mað-
ur yfirvann þetta með reynsl-
unni.
Litlu seinna stöndum við báð
ir í sjógarðshliði, horfum á
spegilslétt lónið, og Jóhann
segir líkt og mest við sjálfan
sig:
■— Fátt er mér kærara í nátt-
úrunnar ríki en lónið, það er
þá helzt grasið, þegar vel
sprettur, og golan þýtur i
stráunum.
Þegar Jóhann er hálfs árs
(Hann er fæddur 24. janúar
1892, að Sandprýði á Eyrar-
bakka), taka foreldrar hans sig
upp, og flytja aftur i heima-
hérað sitt, Mýrdalinn. Börn
sín, Jóhann og Sigríði, búa þau
um í koffortum á reiðingshesti,
en alls varð þeim hjónum fimm
barna auðið. Ferðin austur
gengur að óskum, þó leiðin
liggi viða yfir eyðisanda og
óbrúaðar ár. Ekki verður dvöl
þeirra hjóna löng I Mýrdaln-
um. Þau hverfa þaðan aftur
eftir tvö ár eða svo, og búa
fáein ár i Hreiðurborg í
grennd við Eyrarbakka. Síðan
setjast þau um kyrrt á Eyrar-
bakka, í Sölkutóft, og eru þar
meðan bæði lifa.
— Ég byrjaði snemma að
ferðast, segir Jóhann. — Þegar
foreldrar mínir fluttu að aust-
an, þá sat ég ofan í milli á
baggahesti. Man ég það eitt úr
þeirri ferð, hvað mér þótti
skrítið að horfa á stórgripina
á sundi yfir árnar, og vöktu
mesta athygli mína halarnir á
nautgripunum, sem stóðu beint
upp í loftið í vatnsflaumnum.
Jóhann er fjögra ára, þegar
hann situr eitt sinn sem oftar
á grjótgarði, og þykist vera
riðandi á hesti. En hann hef-
ur ekki setið lengi á garðinum
að þessu sinni, þegar jörðin
tekur að bifast, og gengur eins
og alda á sjó. Þetta gerist jarð-
skjálftasumarið mikla 1896.
Jóhann minnist þess, að hann
er bæði furðulostinn og glaður,
þegar garðurinn hreyfist;
snögglega finnst honum, sem
reiðskjótinn þjóti með sig í loft
köstum. Hann man það líka, að
allt lauslegt er borið út úr
bænum, og tjaldað er yfir fólk-
ið á túninu. Móðir hans liggur
á sæng, og bróðir hans hvílir i
vöggu við rúm hennar,
þegar jarðhræringarnar byrja.
Steinn fellur úr hleðslu, og
lendir nærri barnsvöggunni.
Þótti mikil mildi, að eliki varð
slys af.
— Sjálfur var ég svo ung-
ur, að ég vissi ekki hvað raun-
verulega var að gerast, segir
Jóhann. — Annars þykir mér,
sem fyrstu raunverulegu minn-
ingar mínar séu tengdar sjón-
um. Ég fór fljótt að hugsa um
sjóinn. Mér þótti, sem hann
ætti erindi við mig, og ég þá
ekki síður við hann. Ég var
baldinn strákur, eða nokkuð
ráðrikur við leikfélaga mina,
vildi ráða meiru um fyrirtektir
okkar, en þeim gott þótti. Fyr-
ir þetta fékk ég aðkast af
þeirra hálfu. Eitt sinn fór ég
til pabba og sagði honum, að
strákarnir legðust á mig. Ég
fékk þau svör, að ef ég gæti
ekki komið mér út af við leik-
félaga mína, þá skyldi ég sitja
heima. Þessi áminning varð til
þess, að ég ásetti mér að sam-
lagast betur leikfélögum mín-
um, og tókst það eftir vonum.
Jóhann byrjar að beita upp
á hálfan hlut níu ára gamall
(Strákar voru um og innan við
tíu ára aldurinn, þegar þeir
hófu þennan starfa). Vinnan
verður þvi fljótt aðalinntakið i
lífi Jóhanns, og þeirra félaga
hans, sem einhver dugur er í
og vilji til framtaks.
í mestu aflahrotunum er
róið fjórum — fimm sinnum á
dag. Beitustrákar verða að
hafa tilbúnar nýbeittar lóðir í
hvert sinn sem að er komið, og
taka við þeim, sem af sjónum
koma. 1 slíkum uppgripum er
lítill tími til hvíldar og svefns.
Venjan er, að vekja strákana
um 5—6 leytið á morgnana, og
senda þá á bæina til að vekja
háseta. Beitt er í moldarkofum,
sem flestir eru grafnir í jörðu.
Er þarna nokkur ylur, jafnvel
í frosthörkum. Kemur það sér
líka betur, þar sem lóðirnar
mega ekki gadda.
Það er verk beitustráka, að
leggja hlunna fyrir bátinn —
allt fram í sjó. Þurfa þeir, i
þessu sem öðru að sýna vask-
leik og lipurð, því mikið kapp
er í mönnum að komast fyrst-
ir á flot. Þegar sjósett hefur
verið, bera stárkar hlunnana
upp fyrir sjávarmál, og hafa
þá þar tiltæka, þegar skipin
eru sett upp að kvöldi. Eftir
að aflanum hefur verið skipt,
ber venjulega kvenfólk hann
upp á aðgerðarvöllinn. Efna-
menn hafa oft hesta, og reiða í
klyfjum; þykir slíkt mikil frakj
. . . 1 kringum allt þetta er mik-
ið líf og fjör; gamanyrði fjúka,
strákar fljúga hver á annan;
spara sig hvergi til stórræð-
anna.
Að spara sig livergi, kannski
er það sjálfur lifsgaldurinn.
Fimmtán ára að aldri rær
Jóhann fyrir fullgildum hlut,
bæði á Eyrarbakka og í Þor-
lákshöfn. Ekki miklu seinna
ræðst hann í skipakaup ásamt
fleirum (1910). Þetta er niu
lesta mótorbátur, Norróna, frá
Vestmannaeyjum, ágætis fleyta.
Faðir Jóhanns er formaður á
bátnum fyrstu þrjú árin. Þá
rær Jóhann í Þorlákshöfn, hjá
Páli Grímssyni, miklum afla-
manni.
Áriö 1912 tekur svo Jóhann
við formennsku á Norrónu, og
verður brátt með alfasælustu
formönnum. Þykir sumum nóg
um sókn hans á sjóinn. En það
kemur fljótt i ljós, að Jöhann
veit jafnan hvað hann má
22. desenuber 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 7