Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1970, Side 13

Jóhann Hjálmarsson
TRÚ OG
TRÚAREFNI
í ÍSLENZKUM
NÚTÍMA
BÓK-
MENNTUM
Eftirfarandi setning er höfð
eftir franska rit'höfundinum
Francois Mauriac: „Ég er ekki
kaþólskur rithöfundur, heldur
kaþólskur maður, sem skrif-
ar bækur.“ Vert er að gefa
þessum orðum gaum.
Sjaldgæft er að til verði
skáldverk í þeim eina tilgangi
að boða trú. En trúin fylgir
hverjum rithöfundi. Rithöfund
ur getur ekki verið án trúar,
en venjulega þarf hann ekki að
hafa áhyggjur af trúleysi sínu.
Jafnvel trúarafneitarinn í
hópi rithöfunda er trúaður á
sinn hátt. Trú hans birtist í
siðferðiskennd hans eða hug-
sjón. Þrotlaus leit að lífstil-
gangi felur oft í sér trú. Að
skrifa er að trúa, eiga sér von
um mennina.
Jóhannes úr Kötlum er eitt
þeirra skálda, sem gera sér
grein fyrir mikilvægi trúar.
Trúin er ríkur þáttur í skáld-
skap hans. Hann hefur sungið
Guði lof og hann hefur skorað
Guð á hólm. 1 ljóðabók hans
Sjödægru er ljóð, sem mér hef-
ur alltaf þótt merkilegur vitn-
isburður byitingarskálds, sem
gert hefur sér meira far um að
boða ríki mannanna en ríki
Guðs:
Jesús sonur Maríu er bezti
bróðir minn:
hann býr í hjarta mínu
— þar kveikir hann í rökkrinu
rauða margt eitt sinn
á reykelsinu sínu.
Og jafnan þegar allir hafa
yfirgefið mig
og enginn vill mig hugga
J»á birtist hann sem stjarna í
austri og sýnir sig
á sálar minnar glugga.
Og þó hef ég ei beitt slíkum
brögðum nokkurn mann:
ég hef brennt á vör hans
kossinn
og hrækt síðan á nekt hans og
nítt og slegið hann
og neglt hann upp á krossinn.
En hvað svo sem ég geri er
ihann mín eina hlif
er hrynur neðsta þrepið
því hvað oft sem hann deyr þá
er eftir eitthvert lif
sem enginn getur drepið.
Og Jesús sonur Maríu mætir
oss eitt kvöld
sem mannlegleikans kraftur:
æ vertu ekki að grafa ’onum
gröf mín blinda öld
— hann gengur sifellt aftur.
(Jesús Mariuson)
Skáidið sér Krist sem tákn
mannlegleikans. Ljóðið er í
senn iðrunar- og varnarljóð
efasemdamanns, sem stendur
nær kristinni trú en hann sjálf
ur veit.
Fi’á Jóhannesi úr Kötlum er
ekki langt í Stein Steinarr. „Ef
kvæöi hans sanna nokkuð, er
það gildi trúar fyrir manninn,"
segir Kristján Karlsson i inn-
gangi Kvæðasafns og greina
Steins. Kristján rökstyður þá
skoðun sína, að ljóð Steins séu
trúarljóð „með neikvæðu for-
teikni." Hann segir: „Ég ætla
mér ekki þá dul, að ég viti,
hverju Steinn hafi trúað í
hjarta sínu. Sem hálfkristnum
manni, þegar bezt lætur, er mér
tamast að hugsa mér hann trú-
lausan. f raun og veru skiptir
það ekki máli í sambandi við
kvæðin. Hvað sem veldur hef-
ir hann ekki getað þegið þá
lausn, sem liggur beint við
skáldskap hans. Sú lausn er
trúin. Hitt er víst, að hann
hefir skilið þetta, því að ann-
ars hefði hann ekki sótt með
þvtlíku ofurkappi að útiloka
allt annað en þessa Iausn — og
varast hana um leið. 1 því ljósi
er afneitunin mælikvarði ein-
lægni hans. Ég tel Víst, að það
megi skýra einmanakennd
Steins og heimspekilega afneit-
un sálfræðilegri skýringu út
frá lifsreynslu — eins og ílest
annað — en hún er frá öðru
og gagnstæðu sjónarmiði djúp-
stæð og vonlaus trúarþörf."
Ég er maðurinn
hinn eilifi maður
án takmarks og tilgangs.
Þannig yrkir Steinn í annarri
ljóðabök sinni. En í Formála á
jörðu, einu af seinustu Ijóðun-
um, sem Steinn orti, gerir
hann þá játningu, að hann
sendi hugsun sina út í veröld
heimskunnar, ofbeldisins og
dauðans:
Svo að ljóðið megi lifa,
svo að andinn megi lifa,
svo að guð megi lifa.
Ef til vill er ekki fráleitt að
ímynda sér að „lausn" skáld-
skapar Steins hafi ekki verið
langt undan. Við getum hugs-
að okkur Fovmála á jörðu sem
upphafsljóð nýs verks eftir
Stein. Seinustu árin, sem hann
lifði, voru ár breytinga. Hug-
sjón hans hafði verið svívirt.
Sú leið var opin honum og fé-
lögum hans að sjá heiminn í
skýrara ljósi en áður. Eftir
förina til Sovétríkjanna og síð-
ar uppreisnina i Ungverjaiandi
hófst nýr kafli í ævi skálds-
ins.
Það er engin tilviljun, að
annað íslenskt skáld, sósíalisti
eins og Steinn, gerir Mariu og
Jósef með barnið að tákni
myrkrar veraldar þegar það
lýsir vonbrigðum sinum eftir
atburðina i Ungverjalandi.
Ljóð Snorra Hjartarsonar Ég
heyrði þau nálgast er á þessa
leið:
Ég heyrði þau nálgast
i húminu, beið
á veginum rykgráum veginum.
Hann gengur með hestinum
höndin kreppt
um tauminn gróinn við
tauminn.
Hún hlúir að barninu
horfir föl
fram á nóttina stjarnlausa
nóttina.
Og ég sagði: þið eruð
þá enn sem fyr
á veginum flóttamannsveginuin,
en hvar er nú friðland
hvar fáið þið Ieynzt
með von ykkar von okkar
allra?
Þau horfðu á mig þögul
og hurlu mér sýn
inn i nóttina myrkrið og
nóttina.
Snúum okkur þá að skáldum,
sem yrkja trúarljóð eða trúar-
leg ljóð.
Þorgeir Sveinbjarnarson er
óvenjulegt skáld. Kristin trú
er honum jafn sjálfsögð og
eðlislæg og Tómasi Guðmunds-
syni eða Davíð Stefánssyni frá
Fagraskógi. 1 ljóðinu Birtan
kringum þig yrkir Þorgeir
m.a.:
Dýrð á jörð.
1 dag er frelsari fæddur.
Fögnuður hans er í hjartanu,
hreinsar af auganu skýið
og skýrir ljós hugans.
Ljóðaflokkur Matthiasar
Johannessens Sálmar á atóm-
öld er af dómbærum mönnum
talinn eitt merkasta framlag til •
trúarlegrar ljóðagerðar á
seinni árum. Ekki er þó rétt að
lesa sálmana gagnrýnislaust
sem eintóma lofsöngva um al-
mættið. Helsti kostur þeirra er
hve timabærir þeir eru í af-
stöðu sinni til yrkisefnisins. 1
þeim rúmast ekki síður efi en
fölskvaiaus trú. En ljóðagerð
Matthiasar i heild lýsir trúar-
legu viðhorfi. Hans lausn er
trúin:
Ég átti afa
sem minnti á þig —
með hvitt hár
og hátt enni,
og hann líktist þér mest í þvi, *
finnst mér nú þegar hann er
farinn
að hann sagði aldrei neitt —
Samt var návist hans lögmál.
Ég óttaðist hann ekki
en leit hann sömu augum
og ég nú horfi
til þin.
Framh. á bls. 29
22. deseanber 1970
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 13