Lesbók Morgunblaðsins - 22.12.1970, Page 27

Nokkrar
eistneskar
þjóðsögur
Sr. Sigfurjón
Guðjónsson jjýddi
aði að di'ekka upp allt vatn í
Kuusalusókn. Fyrst tæmdi
hann Liivajarv (Sandvatn).
Fólk horfði á meðan hann var
að drekka, og beið eftir þvi að
hann spryngi. En ófreskjunni
varð ekki hið minnsta mein af
öliu þambinu og hélt áfram til
Rummujarv.
Ibúarnir í Kuusalu urðu
mjög felmtsfullir. Ef nú
ófreskjan tæmdi öll vötnin i
byggðarlaginu, — hvar var þá
vatn að fá. Nú voru góð ráð
dýr: allir karlmenn urðu að
herða sig upp, taka öxi í hönd,
til þess að vinna á uxanum.
Hundrað menn þrifu í homin
á honum, annað hundrað í
bringuna. Uxinn hristi sig lit
ið eitt. Mennlrnir þeyttust í all
ar áttir, eins og visin blöð af
trjám. Uxinn skáblíndi á þá og
lamdi loftið með halanum. Menn
tóku til fótanna, svo að hæl-
arnir höfðu nauman tima til
þess að heyra það sem tæm-
ar sögðu. Enginn þorði að líta
um öxl fyrr en stórskógurinn
umlukti þá, og þéttur runna-
veggur var þeim að baki.
Mennimir, sem höfðu ráðizt
á uxann, voru horfnir, en ax-
irnar lágu á við og dreif í
sandinum og virtu hann fyrir
sér. Uxinn var ekki smeykur
við þær og hélt áfram að
drekka upp Rummujárv.
Allt í einu veður Kalevipo-
eg á móti honum. Uxinn reisir
hornin og glápir á hann. En
áður en hann nær til hans með
hornunum, blikar á sverð í
hendi Kaievipoeg. Höggið hæf
ir höfuð uxans. Ófreskjan fell
ur til jarðar og veit ekki meira
til sín. 1 sömu andrá spyrnir
Kalevipoeg fæti i bringu hans.
Nú glampar á sverðið að nýju.
Eins og kálhöfuð, sem höggv-
ið er af stofni, veltur uxahöf-
uðið frá bolnum. Snögglega
hefur sverðið bundið endi á líf
ófreskjunnar. Kalevipoeg seg-
ir fagnandi: Hér er nóg kjöt
handa sjálfum mér og fátækl-
ingunum! Kjöt til margra
vikna." ■— Hann býr sig nú
undir að flá uxann. En hvað
er að flá? Uxinn er þegar orð-
inn að steini.
Þennan risavaxna steinuxa
gefur enn að líta í Kuusalu-
sókn í grennd við Kaberla-
þorp. Steingjörða höfuðið
stendur dáiítinn spöl frá. Ibú-
arnir í Kuusalu kalla steininn
uxa Kaleifs enn í dag. Vatns-
botninn, þar sem uxinn drakk,
liggur hálfa aðra verstu’) það-
an og er kallaður Kaleifs-
sandur.
1) versta er fullur kilómetri
á lengd.
FÆÐING
EMAJÖGI
Endur fyrir löngu, var land
ið milli Peipsi og Rigaflóa flat
lent og eyðilegt. Þar voru eng
ir skógar, hæðir, ár eða lækir
aðeins tré og tré á stangli. Guð
inn Vanaisa, Hinn aldni Faðir,
leit yfir landið, og honum féll
það ekki í geð. Hann ákvað að
eyða mesta vatnsaganum og
laga síðan yfirborðið. En
hvemig? Fyrst og fremst með
því að skapa fjöll og ár.
Vanaisa tók eftir þvi, að dýr
in öll höfðu ekkert fyrir stafni.
Nú var um að gera að kveðja
þau til starfa og undirbúa
landið. Hann kallaði þau fyrir
sig og sagði við þau: „Ég hef
ekki skapað ykkur til þess að
vera löt, heldur til að vinna.
Hér verður að breyta jarðvegi.
Þið hafið nógan tíma. Byrjið
þegar i stað! Grafið fyrst Ema
jögi, mðður ánna og lækjanna,
svo að vatnið, sem er til óþurft
ar geti runnið til hafs! Og þar
sem verður of votlent þrátt
fyrir það, verðið þið að grafa
fyrir stöðuvatni. Þið skuluð
ekki dreifa moldinni út um
landið, heldur safna henni sam
an i hóla og hæðir. Á milii
þeirra skulið þið mynda lægð-
ir, þar sem menn og skepnur
geta notið skjöls í vondum
veðrum.
Að boði Vanaisa fara dýrin
óðara að vinna. Hérinn stekk
ur á undan og markar fyrir
árfarveginum, refurinn dregur
skottið eftir jörðinni á hæla
honum og gefur gætur að stefn
unni. Moldvarpan grefur
fyrstu holuna í jörðina, hund-
urinn dýpkar hana, og á eftir
honum kemur heil hjörð af bú
fénaði, sem mylur moldina.
Björninn ber hana í burtu. Greif
inginn grefur gryfjur. Uxinn
tætir grashnyðjurnar í sundur
með hornunum og svínin róta
þeim upp með trýninu. Hvert
dýr hjálpar til á sinn hátt.
Jafnvel fuglamir hjálpa til að
RISTIJARV
1 Kanapaásókn er litið stöðu-
vatn, sem kallað , er Ristijárv.
Endur fyrir löngu uxu á bökk
um þess tvö heilög tré. Á milli
þeirra stóð fórnarsteinn. Á
hann lögðu menn daglega fórn-
argjöf. Allir báru mikla lotn-
ingu fyrir steininum og trján-
um helgu. Á seinni tímum
lögðu menn jafnvel gullkross á
steininn.
Kirkja var byggð í Kanapáá.
Sunnudagur rennur upp, en
fólk fer ekki til kirkju, held-
ur safnast saman undir trján-
um helgu hjá Ristijárv.
Prestinum bregður heldur
en ekki i brún, að enginn kem
ur til kirkjunnar. Honum berst
til eyrna, að fólk eyði heilu
sunnudögunum á ströndinni og
að það haldi jafnvel þangað
líka á f immtudögum.
Presturinn leggur nú svo fyr
ir, að trén helgu skuli höggv-
in upp. En það þorir enginn.
Allir eru hraxidir um að óham
ingjan hitti þá, ef þeir leggi
hönd á trén. Presturinn ítrek
ar boð sitt, en án árangurs.
Að lokum er ekkert annað
fyrir hann að gera en grípa
sjálfur öxina og höggva. Söfn-
uðUrinn virðir hann fyrir sér,
fullur ótta, og býst við því, að
reiði himinsins muni óðara
koma niður á honum. En ekk-
ert óvænt ber við.
Þegar presturinn hefur fellt
trén, veltir hann fórnarstein-
inum niður í vatnið. Það er
fyrir hörku að hann fær
nokkra menn til þess að hjálpa
sér. En þegar steinninn veltur
ofan i vatnið, mælir hann: „Ég
hef staðið hér í tvö þúsund ár,
og enginn hefur hreyft við mér.
Nú er mér velt niður i vatnið,
en eftir önnur tvö þúsund ár
skal ég koma upp aftur.
Menn flýðu ofsahræddir frá
hinum auða fórnarstað. — En
engin óhamingja henti einn né
neinn. — Upp frá þessu var
vatnið kallað Ristijárv.
UXI KALEIFS
Fyrir ævalöngu sást risa-
vaxinn uxi i Kuusalu í Harju-
naa héraði. Þegar hann kom
keifandi upp frá sævarströnd-
inni, bar hyrnt höfuðið yfir
trjátoppana. Við öskur hans
skulfu trén og runnamir nötr-
úðu. Einu sinni krafsaði hann
i jörðina með klaufunum. Á
augabragði rökkvaðist sólin af
ryki og mönnum varð erfitt um
andardrátt.
Þessi hræðiiegi risauxi ætl-
flytja lausa moldina lengra
burt.
Allir vinna í eitt ár, tvö ár
og dálitið fram á hið þriðja.
Þeir vilja tengja Peipsivatn og
Perunflóann saman. 1 Viljandi
grafa þeir fyrir stöðuvatni og
vatnið úr því leiða þeir í
stefnu á Perun og morgunroð-
ann. Ár og uppsprettur færa
ánum ferskt vatn; úr öllum átt
um streymir vatnið. Endur og
gæsir geta nú með ánægju
þvegið af sér moldina og koma
tandurhreinar upp úr vatninu.
Verkinu er lokið. Vanaisa
kemur og virðir það fyrir sér.
Allir sem lögðu hönd á plóg-
inn fá hrós. Við björninn og
moldvörpuna segir hann: „Ég
sé það, að þið hafið unnið af
mesta kappi. Feldir ykkar eru
óhreinastir. Þið skuluð bera þá
til minningar um það verk,
sem þið af iðni hafið unnið.
Hrafninn skal, þar sem hann
hefur verið iðnastur allra fugl
anna við moldina halda sínum
kolsvarta lit, með nokkru
stærilæti. Ötulu endurnar og
gæsirnar hafa nú þegar þvegið
sér — megi þær halda áfram
að vera hvítar.
Þannig heldur Vanaisa
áfram að hrósa þeim iðnu,
unz krabbinn rekur höfuðið
upp úr vatninu og spyr:
„Gamli Faðir, hefurðu augun í
bakinu, þar sem þú sérð mig
ekki! Hvers vegna hrósar þú
mér ekki, mér, sem hef þó ver-
ið iðnastur af öllum?“
Vanaisa svarar ofur rólega:
„Það er vond lykt af sjálfhæln
inni. Vissulega sá ég þig, en
það liggur ekki mikið eftirþig.
Upp frá þessu skaltu hafa aug
un á bakinu."
Og síðan hefur hinn fram-
hleypni krabbi augun á bak-
inu.
Vanaisa horfir aftur á fugl-
ana: allir þvo óhreinindin af
vængjum, fótum og fjöðrum. —
Gulþrösturinn einn þvær sér
ekki, hann situr á grein og
flautar i sólskininu.
Vanaisa spyr: „Gulþröstur,
hvað hefur þú aðhafzt?" Gul-
þrösturinn svarar: „Ekkert.
Svona moldvörpuvinna líkar
mér ekki. Ég hefði óhreinkað
gylltu fjaðrirnar á fallega
hamnum minum. Mér fannst
það fara mér bezt að sitja á
grein og flauta fyrir þá, sem
voru að vinna.“
„Letingi, svo sannarlega
skaltu fá að sitja á greininni
og flauta," sagði Vanaisa. Þú
færð aldrei dropa framar,
hvorki úr ám, vötnum né síkj
um. Þú færð það vatn eitt, sem
þú getur fundið á blöðum
trjáa og runna. Ef þau eru
þurr, verður þú að biðja há-
stöfum um regn, þangað til
himinninn heyrir bæn þína og
stökkvir aftur vatni á blöðin,
svo að þú getir svalað þorsta
þínum. Þá getur þú hvilt
röddina."
Að boði Vanaisa fara nú dýr
in að snúa sér að jarðlaginu.
Sjálfur hjálpar hann til við
vinnuna. Hann lætur tré og
blóm, runna og kom dafna vel.
Hann fer um landið og býður
börnum sínum að vera ánægð
með allt. Fjöll, ásar, dalir og
sléttur skiptast nú á og dýrð-
legur gróður þekur jörðina.
Grafna fljótið 'sem með kvist
um sinum liggur um landið
allt, veitir gagn og gleði og ber
báta á bakinu. -— Fólkið fer
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 27,
22. desember 1970