Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1987, Blaðsíða 44

Ilok ágústmánaðar í ár gengu sextán íslenskir
íþróttamenn til átaka við Skota. Frá förinni og
frækilegri framgöngu liðsmanna sagði Gísli í. Þor-
steinsson fararstjóri liðsins í glöggri og skemmti-
legri grein í Morgunblaðinu 27. september. Vegna
íslenska glíman á sér
fornar hliðstæður í
fangbrögðum, sem enn
eru við lýði á
landsvæðum þar sem
Keltar bjuggu og búa
enn, svo sem á
Bretagne-skaga í
Frakldandi, í
Vatnahéruðum og á
Cornwall-skaga í
Englandi, í Skotlandi og
á írlandi.
Eftir ÞORSTEIN
EINARSSON
þess að fjórir glímumenn voru í liðinu. Þáðu
þeir boð um að takast til við Skota og aðra
kelta í axlatökum, studdir kunnáttu sinni
og færni í glímu. Mér þykir því rétt að
koma á framfæri nokkrum upplýsingum um
þessi fangbrögð og önnur þeim skyld, sem
enn eru iðkuð með nágrannaþjóðum okkar.
Glímumennimir voru: Árni Unnsteinsson
(Umf. Víkveija, Rvík), Eyþór Pétursson
(Umf. Mývetningi), Kjartan Lárusson (Umf.
Hvöt, Grímsnesi) og Pétur Yngvason (Umf.
Mývetningi), héldu til Hálandaleika í Duno-
on í Cowal-héraði (Highland Gathering of
Cowal). Þar fengust þeir við fjóra Skota
og einn Frakka í axlatökum (scotish back-
hold) í opnum flokki. Þessi tegund fangs
hefur öldum saman verið iðkuð á Bretlands-
eyjum. Hérlendis hafa axlatök verið iðkuð
samhliða glímu (buxnatökum), lausatökum
°g hryggspennu og hafa ásamt þessum
fangbrögðum verið flokkuð undir leikfang
í einni grein kaflans um mannhelgi í Jóns-
bók (lögbók), sem samþykkt var á Alþingi
1281. Á axlatök er minnst í heimildum, en
þeim hvergi lýst og oft ruglað saman við
lausatök. Það er að þakka skilgreiningu
Þorsteins Jónssonar (1840—1908) alþingis-
manns og héraðslæknis í Vestmannaeyjum
á axlatökum í bréfi til Ólafs Davíðssonar.
(Höfundur kaflans íþróttir í ritinu: íslenskar
gátur, þulur og skemmtanir; útgefið í K-
höfn 1888—1892). Þessi lýsing Þorsteins
gerir þau skiljanleg, svo að þau verða að-
greind frá öðrum íslenskum fangbrögðum.
Þau eru greinilega sama eðlis og Cumber-
og Westmorlandfang á Englandi og „Back-
holt“ á Skotlandi.
Fyrir tveimur árum var stofnað samband
milli þeirra sem iðka þjóðleg forn fangbrögð
í keltneskum héruðum Frakklands og Bret-
landseyja (International Federation of Celtic
Wrestling).
Þessi fangbrögð eru:
1) Gouren eða la lutte bretonne á
Bretagne-skaga Frakklands; klæðst fang-
stakk, opinn að framan en boðungar festir
saman með belti, sem saumað er fast í stokk-
inn í mittisstað. Tök leyfð hvar sem er á
stakkinn. Tap ef viðfangsmaður byltist á
bak eða hlið; ofan beltis. Brögðin tekin með
fótum og bof (t.d. kvið, baki, mjöðmum).
2) „Cornish style“, á Cornwall-skagá og
í Wales, Englandi; stakktök; stakkur stuttur
opinn að framan, boðungar hneslaðir sam-
an; bakstykki vafið saman upp að háls og
tök tekin á vafninginn hvor sínu megin
höfuðs; tap, ef herðablöð og rasskinnar eða
meir snerta völlinn; brögðin tekin með fótum
og mjöðmum.
3) „Cumberland/Westmorland wrestl-
ing“, í Cumbríu eða vatnabyggðum á
norðanverðu Englandi; mjög líkt fang eða
hið sama og hérlendis var löngum æft og
gekk undir nafninu axlatök; há tök um bol
andstæðings, Uppundir eða yfir herðablöð;
hægri armur hefur undirtakið. Tap, ef við-
fangsmaður snertir völlinn með öðru en
iljum (fallinn er sá, sem fótanna missir);
brögðin tekin með fótu’m og mjöðmum.
Keltnesk
Irskt fang. Lágmynd af írskurn krossi
frá 9. öld.
4) „Scotish Backhold" eða „Highland-
fling“ í Skotlandi; há axlatök um bol; mjög
líkt fang og „Cumberland". Reglur um tap
þær sömu. Brögð þau sömu og tekin eins.
5) írskt fang: írskt fang var ein keppnis-
íþrótta á hinum ýmsu mótum, sem fyrr á
öldum voru haldin árlega eða þriðja hvert ár
í héruðum írlands. Tailltann-leikamir í suð-
austur írlandi vom þekktastir og merkastir
þessara móta. Fyrst til þeirra efnt 632 f.Kr.
og síðast haldið 1169 e. Kr.
Lágmyndir á fornum írskum krossum (frá
10. öld e.Kr.), í kirkjum íra og klaustrum
(frá 7. öld e.Kr.), sýna fangbrögð sem minna
á axlatök í Cumbríu og á Skotlandi. Heimild-
ir em til um að íbúar þaðan sóttu íra heim
til að keppa á mótum þeirra. Þá er einnig
kunnugt að írar sóttu heim íbúa Cornwall-
skaga og Bretagne-skaga og fengist við þá
með föstum tökum á hálsmál og ermi um
olnboga, en brögð lögð á með fótum og
mjöðmum. Þessum fangbragðahætti var
almennt beitt í fangbragðakeppni í Banda-
ríkjunum allt fram að grísk-rómverskt fang
barst þangað á ofanverðri síðustu öld. Vom
þau nefnd „kraga og olnboga“-tök, og orðuð
við íra.
í öllum þessum fangbrögðum er beitt
þeim brögðum sem þekkjast í glímu og að
auki í sumum þeirra handbrögðum sem
þekkt em hérlendis frá lausatökum. Þessi
þjóðlegu fangbrögð eru öll ævaforn. I vatna-
byggðum norð-vestur Englands þar sem
Cumber- og Westmorland-fang er iðkað
sýna örnefni norræn áhrif og lesið hefi ég
að fangbrögðin hafi borist frá Noregi um
900. Hvort þetta er meira sögn en sann-
indi, þá telja Cumbríubúar íþróttina keltn-
eskari en allt sem keltneskt er.
í sumarbyijun bauð stjórn Sambands
keltneskra fangbragða stjórn Glímusam-
bands íslands að gerast félagi. Þessu boði
var tekið. Þótti ekki rétt að slá á þessa fram-
réttu hönd, þar sem forsvarsmenn glímu
hafa ámm saman leitast við að koma
glímunni á framfæri á erlendum vettvangi.
fangbrögð
■5
Eyþór Pétursson glímukóngur íslands 1987, til hægri á efri myndinni, í Cumber-
land-fangi á Hálandaleikunum sl. sumar. Neðrimyndin sýnirhverng viðureigninni
lyktaði: Eyþór vann.
Cumberland-fang. Axlatök og brögð tekin með fótum. Þetta fang er enn iðkað
í Vatnahéruðum Englands.