Lesbók Morgunblaðsins - 21.12.1987, Blaðsíða 48

aragrúa flóttamanna var sérhver íverustað-
ur tvískipaður og aðeins þeir, sem gátu
sýnt fram á, að þeir hefðu þak yfír höfuðið,
fengu leyfl til að flytjast milli herteknu
svæðanna.
Bændumir greiddu fyrir dýralæknisað-
stoð mína með afurðum.
Jafnvel á tímum verstu hungursneyðar
sveltur enginn dýralæknir.
Framanskráð hef ég látið fram koma til
þess að þú, lesandi góður, vitir hvemig
ástandið var í þá daga. í framhaldinu mun
ég leitast við að greina sem gleggst frá
ævintýri, sem móðir mín rataði í.

:
i
l
1
i
I
Sagan Sjálf
Árið 1946 var móðir mín 63 ára að aldri!
Það var á aðventunni fyrrgreint ár, sem
mamma varð gripin þrá eftir því að fá að
sjá okkur. Okkur hafði ekki veist tækifæri
til endurfunda frá því við skildumst á braut-
arstöðinni í Plauen. Meira en 2 ár voru liðin
síðan þá, tími angistar og áhyggna. Mamma
vissi úr bréfum frá mér og frásögnum bróð-
ur míns, Heinz, sem hafði heimsótt mig í
Flensburg, hvemig okkur reiddi af. Aðventa
merkir það að koma. Já, mamma ætlað að
flnna mig aftur og koma til okkar til Hollen-
bek, til þess líka að líta Carmen mína og
drenginn okkar augum. Vegna hættu-
ástandsins á hinni ófullkomnu jámbraut og
leiðarinnar yflr mörkin milli hemámssvæð-
anna réðu allir ættingjamir mömmu frá því
að fara þessa glæfraför.
En því, sem kona af Helling-ættinni hafði
einu sinni ákveðið, varð ekki breytt. Og
hver sá sem einhveiju sinni hefur þráð þekk-
ir jafnframt þjáninguna.
Varfæmislega aflaði mamma sér upplýs-
inga um leiðina. Sérstaklega varð hún að
gæta þess, að enginn rauðliði fengi veður
af áformum hennar. Með hjálp Heinz voru
matvörur hamstraðar. Já, mamma gekk
mjög skipulega fram í undirbúningnum.
Hentugan klæðnað varð hún að hafa með-
ferðis, sem hvorttveggja í senn varð að vera
hlýr en mátti þó ekki verða til trafala, þeg-
ar hlaupið yrði yfír mörkin milli hemáms-
svæðanna. Sterklegir skór, bakpoki, taska.
Útlit hennar var fífldjarft, en það gilti hana
einu; velklætt fólk var í þá daga ævinlega
grunsamlegt. Einasta hugsun mömmu var:
„Ég ætla til Helmuts míns!" og ofan í bak-
pokann varð að troða jólaluktinni, sem
Emil afí hafði skorið út.
Að kvöldi 9. desember 1946 var haldið
af stað. Heinz fór með mömmu að lestinni
og gaf henni góð ráð um það, hvemig hún
skyidi haga sér á hemámssvæðamörkunum.
Heinz gat ekki farið með, þar eð einhver
varð að hugsa um Pál gamla frænda.
Mamma var tilneydd að skipta 6 sinnum
um lest en allt í allt tók lestarferðin um
Leipzig, Stendal, Wittenberge, Ludwigslust
að Zarretin, þar sem fara átti yfír svæða-
mörkin, 3 daga. Oft svaf hún á bekk á
einhverjum brautarpallinum í desember-
kuldanum eða í sóðalegum biðsal, af því
hún varð að bíða eftir lest, sem kæmi henni
í rétta átt. Hvílíkt þrekvirki móður, sem var
styrkt af þeirri þrá, sem návist jólanna
kveikti í brjósti hennar, eftir bömunum.
Á jámbrautarstöðvunum slæptist alls
kyns lýður, en enginn dirfðist að angra hina
tötrum klæddu rosknu konu.
Ég hafði komið heimilisfangi kollega
míns, dr. Schneiders í Zarretin, til mömmu,
en við hann stóð ég í bréfaskriftum, þar
eð hann hafði haft dýralækningar með hönd-
um í Lauenburgárhéraði fyrir skiptingu
Þýskalands. Dr. Schneider þekkti málavexti
og var mjög hjálplegur mömmu, sem var
ekkja eftir starfsbróður hans.
Mamma dvaldi í 2 daga hjá Schneider-
hjónunum til þess að hvfla sig og búa sig
undir hina erfíðu ferð yfír landamærin. Án
þess að mikið bæri á hafði hún verið látin
vita af húsi tengiliðs, sem hafði lifíbrauð
sitt af því að fylgja fólki að landamærunum
að nóttu til. Maður þessi hét Liebert, fyrrver-
andi nasisti, en áhrifalaus, sem Rússamir
höfðu svipt embætti og virðingum, en þó
ekki sent í Síberíuvist. Sem laun honum til
handa hafði mamma tekið með Plauenar-
voð, sérdeilis verðmæta, þar eð hún hafði
verið í eigu móðurafa míns.
Þann 14. desember 1946 var nýtt tungl.
Það hafði stytt upp. Veðrið var hentugt.
Fyrir miðnætti fylgdi Schneider, starfs-
bróðir minn, móður minni til umrædds
staðar nærri skóginum, þar sem ung flótta-
hjón voru mætt. Allir gerðu grein fyrir sér,
ekki hvað síst til að vita deili hvert á öðru,
því í þá daga var ekki óalgengt, að þeir,
sem reyndu að fara yfír landamærin, væru
rændir og myrtir. Þegar allt kom til alls
bar þetta fólk öll sín verðmæti með sér.
Liebert útskýrði legu landamæranna og
leiðina. En hann tók jafnframt strax fram,
að hann mundi ekki fylgja þeim lengra en
að varðtumunum við hina aflögðu jám-
brautarteina hinna gömlu lesta þriðja ríkis-
ins. Og vegna hættunnar mundi hann ekki
fara vestur yfír landamærin.
Móðir mín blessuð var sér þess hreint
ekki meðvitandi, að hér var raunverulega
teflt á tvær hættur. Kjark til að ráðast í
þessa för veitti hin sterka guðstrú henni!
Hlaðin pinklum gengu þau eftir dýraslóð
í gegnum greniskóginn. Af og til var stans-
að til að leggja við hlustir í kvöldkyrrðinni.
ívan gat jú verið að ráfa um. Landamæra-
skógurinn var eins og allir vissu fullur
fjandskapar. Aðeins myrkrið veitti ferða-
fólkinu vemd. Milli trjátoppanna gat það
greint stjömu jafnskjótt og ský dró frá. Ef
til vill hvarflaði hugurinn til jólasögunnar
til leiðarstjömunnar meðal stjamanna, sem
veitti þeim von líkt og mannkyninu öldum
saman. Aftur og aftur vom eyrun sperrt,
gengið hljótt til þess að koma ekki upp um
sig, hrokkið í kút, ef grein brast undir fæti.
Kalt vatn rann milli skinns og hömnds af
ótta við að verða uppgötvuð. Mamma vissi,
að Rússamir höfðu einnig dæmt eldri konur
til refsingar.
Sífellt varð erfíðara að komast áfram,
af því að skógarþykknið vamaði vegarins.
Eftir að hafa læðst áfram í tvo tíma var
komið að skógaijaðrinum. Liebert, fýlgdar-
maðurinn að landamæmnum, gaf litla
hópnum sínum merki um að stansa og
hvflast. Framundan var skógarvegur, sem
lá að rökkurhjúpuðu engi, þar sem greina
mátti toppa varðtumanna bera við árroðann
úr austri. Loftið lyktaði af brenndu timbri
varðeldsins; ívan gat sem sé ekki verið langt
undan. Liebert skýrði frá því, að skógarveg-
inn mætti sjá frá varðstöðum Rússanna, en
væri full aðgát höfð mætti komast klakk-
laust yfír. Hér var teflt á tæpasta vað.
Liebert rétti mömmu og unga fólkinu hönd-
ina, óskaði þeim allra heilla og hvarf út í
náttmyrkrið.
Ákveðið var að leysa upp hópinn, ganga
dreift og safná saman öllu hugrekki til að
yfírstíga síðasta spölinn yfir landamærin.
Unga flóttafólkið fór á undan. Mamma gat
fylgst með hreyfíngum þeirra til hægri í
norðausturátt. Jörin var köld í desember-
nóttinni og dögg draup af stráum. Ekki var
lengi sætt. Eftir að mamma hefði fengið
sér brauðbita og sopa af maltkaffi blönduðu
rófusaft til að sæta það (baunakaffí og syk-
ur var ekki til á þessum neyðartímum) tók
hún bakpokann á bakið og töskuna sér í
hönd, því hún varð að flýta sér til að ná
takmarki sínu. Mamma ákvað að stefna ögn
meira til suðurs. Hin góða tilfínning hennar
leiddi hana brátt að gömlu jámbrautartein-
unum, þar sem fjöldi flutningavagna stóð
og ryðgaði. Jámbrautin til vesturs var í
sundur.
Vart hafði mamma lokið við að gæta að
umhverfínu, þegar hún heyrði rússneskar
raddir. Ljósker birtust og lýstu upp nágrenn-
ið. Hafði sést til unga flóttafólksins?
Mamma skreið undir einn vagninn og lá
kyrr, þar til alger kyrrð var komin á. Aðeins
í krónum tijánna, sem stóðu meðfram jám-
brautinni, mátti heyra vindinn þjóta. Það
gat ekki verið mjög langt til vestursvæðis-
ins, já, í fjarska sá hún Ijósin í þorpi nokkru.
Það hlaut að vita á gott; þangað ætlaði hún
að hraða sér.
Það heyrðist ekkert til rússnesku varð-
anna, aðeins úr íjarska hljómuðu trega-
blandin ljóð útlendinganna.
Mamma læddist milli eika og bjarka, þeg-
ar jörðin lét óvænt eftir undir fótum hennar
og hún rann niður leimgt gil ofan í grunn-
an læk. Hún lét sér í léttu rúmi liggja, þótt
hún væri rennandi blaut í fætuma, en gætti
þess þó, að farangurinn gégnblotnaði ekki.
Hinum megin lækjarins klöngraðist hún
yfír girðingu og stóð þá á stóru engi. Á
þessu sama engi Hillebrands bónda hafði
ég oft bundið kýmar við ávaxtatré, til þess
að ganga úr skugga um, hvort þær væru
með kálfí. Nú hlaut hún að vera komin
vestur yfír! Kæri guð, ég þakka þér, fætur
hennar skulfu af áreynslu, kulda og hræðslu.
Hugrökk hélt hún í áttina að næsta ljósi.
Hundamir á bænum lögðu til atlögu, þegar
mamma nálgaðist fyrsta húsið. í fjósinu
logaði ljós, því fólkið var við injaltir.
Þegar tækifæri gafst til hafði ég sagt
þeim bændum, sem bjuggu í Klein-Zecher
næst landamærunum og vom mér sérstak-
lega handgengir, að ég ætti von á móður
minni að austan.
Klukkan var 5 að morgni 15. dags des-
embermánaðar 1946.
Mamma bankaði hikandi á Qósdyrnar hjá
Hillebrandshjónunum, síðan hneig hún nið-
ur. Kraftar hennar vom á þrotum.
Frú Hillebrand var dugnaðarkona; ég
man enn gjörla eftir henni, þótt nú séu lið-
in rétt 40 ár.
Sér til styrkingar fékk mamma flóaða
mjólk. Skór og sokkar vom þurrkaðir. Allt
til þessa dags lifír minningin um þetta góða
fólk í Klein-Zecher í huga mér.
Á slaginu 8 var hringt í okkur: „Móðir
þín er komin heilu og höldnu!" Við réðum
okkur vart fyrir kæti. Ég gangsetti skrölt-
andi tvígengisbifreiðina mína, sem var af
DKW gerð. Carmen vildi skilyrðislaust koma
með, þrátt fyrir að hún bæri annað bam
okkar, Harald, undir belti, og væri komin
röska 5 mánuði á leið. Hansa, vel vafínn
reifum, hafði hún í kjöltu sér. Á holóttri
þorpsgötunni varð ég að aka varlega, jafn-
vel þótt minn innri maður ræki stíft á eftir
mér.
Við féllumst í faðma og táruðumst af
ánægju.
„Og héma, mamma, eiginkona mín,
tengdadóttir þín, hún Carmen okkar,“
kynnti 'eg, „og þetta er fyrsta bamabamið
þitt, Hans!“
„Ah, gullin mín, ah, gullin mín,“ fleiri
orðum náði amman ekki að stynja upp. Síðar
sagði hún okkur frá öllu því, sem ég hef
hér að framan skráð.
Gleymdar vom hrakningamar. Öll vomm
við í góðu skapi. Það var sérstaklega ind-
ælt að hljóta blessun mömmu!
Carmen varð samstundis hjartfólgin
mömmu og sagt var, að báðar væm þær
eins og góðar systur.
Skömmu fyrir jólahátíðina nappaði ég
beinvöxnu grenitré úr skógrækt. Piparkökur
vom bakaðar. Frá Kofahlshjónunum í Kog-
elermyllunni gat ég orðið okkur út um
fullorðna gæs, sem hátíðarsteik. Á aðfanga-
dagskvöld hafði mamma stillt upp luktinni
frá Emil, og tréð var skreytt eins og lög
gerðu ráð fyrir. Á borðum var einnig gott
baunakaffi, sem keypt hafði verið á svörtu
hjá Tommy, sem og jólakaka með rúsínum;
gjöf frá Schamweber bónda.
Hansi, nú 11 mánaða, babblaði sín fyrstu
orð af ánægju yfír ljósunum, svo tróð hann
af gömlum vana sængurhominu í munn sér.
Að morgni jóladags hafði snjóað. Við
ókum til guðsþjónustu til Seedorf og við
þökkuðum guði fyrir að hafa staðið okkur
við hlið.
Það var ástin og orkan um jólaleytið sem
hafði leitt okkur saman og veitt okkur hina
dásamlegustu hátíð.
Eftirmáli
Ég hef aldrei aftur komið á æskuslóðim-
ar. Með þeim glataði ég leikvelli æsku
minnar.
Fyrir 3 ámm, þ.e. 1983, hefði móðir okk-
ar, sem einnig væri orðin amma og lang-
amma, orðið 100 ára.
Við munum ætíð hugsa til hennar með.
þakklæti!
Ritað á þýzku af syninum Karli Korts-
syni á aðventunni 1986. Ingi Ingason
kennari, sneri á íslenzku.
Karl er fyrrverandi héraðslæknir í Rangárvalla-
umdæmi og býr á Hellu. Hann fluttist til (slands
22. maí 1950 og var þá settur dýralæknir í fyrstu
og síöan skipaður. Karl erfæddur 1915. Hann var
sæmdur riddarakrossi hinar íslensku fálkaorðu 1.
janúar 1986.
Leið oss, ó faðir um hjarn
leið ágimd burtu úr sál
öfl þau er eyða, villa
og hrekja hvert barn
leið oss um hjarn
leið oss um skuggahjarn.
Megi í sérhverri hjörð
sérhverri höll
heitt brenna trúarbál.
Komi fljótt kátu
kærleikans heilögu jól
með þitt, ó faðir, í Ieiftri
meitlaða sanna mál.
Höfundurinn er hjúkrunarfræðingur í
Reykjavík.
KARLÍNA HÓLM
Hátíð
Um gjörvalla jörðu
slær bjarma af birtu frá sál.
A ungbamsins jötu stimir
stimir frá stjörnu um ból.
Brátt mun öll jarðarmjöll
öðlast sitt friðarskjól.
KRISTINN MAGNÚSSON
Jósef
og María
Útí stjömubjart kvöldið
bárust
endurteknar afsakanir:
Ekkert skjól
fyrir bam undir bijósti —
Góða ferð
Og Jósef
hætti höggum
á hurðir gistihúsanna
með stafpriki sínu.
A elleftu stundu
kom skipun frá
Maríu:
Jata — jata
Jósef.
Höfundurinn er prentari og stöðumæla-
vörður i Reykjavík.
GERÐUR KRISTNÝ:
Kvæði um
jólatré
Við bæinn er sitthvað bogið,
það birtist í hegðun okkar.
Mér fmnst að fólki logið,
sem fíflar það og lokkar
að grænni norskri grenispím
gríllandi [ eigin tým.
Fátækt í landinu leynist,
lítið um farsæld og fé.
Ég ráðvillt f spumingu reynist
er ræna í svona tré?
Er ljós þess lifna í fyrsta sinn
og af lífi fyllist miðbærinn,
þá horfir fólkið hungrað á,
hér er kannski mat að fá.
Og fólkið með lotningu lítur
á lýsandi jólatréð.
Svo greinar með gætni það brýtur,
í grenið það varlega bítur.
Þið þurfið ei lengur að líða
langvarandi skort
né kvölum af sulti að kvíða,
er kvæði þetta er ort.
Því í vetur, þá er versnar hríð
við munum mæta betri tíð,
með grænni norskri grenispím
grillandi í eigin tým.
Höfundurinn erung Reykjavíkurstúlka.
-Z.
48
-í
I