Lesbók Morgunblaðsins - 19.03.1988, Qupperneq 5

málara. Það rann upp tími þegar ótrúlega
mörg góð listaverk litu dagsins ljós og þar
sem opinberir menningarvitar með listgagn-
rýnendur blaðanna í broddi fylkingar komu
fram sem blindir andstæðingar. Það var jafn-
vel ógemingur að heija út smástyrk til þess
að gefa út Helhestan. í lok tímabilsins var
það alvanalegt að erlendir listamenn kæmu
í heimsókn og það kveikti hugmyndir að
víðtækari evrópskum listamannasamtökum
sem í átti að fá framúrstefnulistamenn hverr-
ar þjóðar. Árangurinn varð þó staðbundnari
samvinna sem hófst með því að fyrsta eintak-
ið af Cobra var prentað í Kaupmannahöfn
hjá okkar gamla, trygga prentara (Hans
Jensen, Selandia) en síðan hélt útgáfan
áfram og jafnframt stórar sýningar erlendis
og auðvitað tók Heemp einnig þátt í þessu.
Þrátt fyrir tungumálaerfiðleika var Heer-
up mjög vinsæll hjá belgískum og hollenskum
listamönnum og áhuginn hélst vel vakandi
svo að hinn frægi forstjóri Wilem Sandberg
í Stedelijk Museum í Amsterdam varð einnig
að fara út í garð hjá Heerup til þess að
kaupa stærri stein fyrir uppsetningu á Muse-
umplein (það varð Maðurinn frá Rödovre).
Cobra-samtökin stóðu í um þrjú ár áður
en aðalmennimir, Asger Jorn og Chr. Dotre-
mont, veiktust alvarlega af berklum.
Eftir tíu ár varð Cobra allt í einu töfra-
orð. Jafnt í minnstu listaverkabúðum og
opinbemm söfnum vom settar upp Cobra-
sýningar — það em Cobra-söfn bæði í Norð-
ur- og Suður-Ameríku. Áður en Heerup vissi
af var hann orðinn þekktur allar götur út á
Taiwan vegna farandsýninga á list Cobra-
hópsins.
Eftir að Haustsýningin fór út um þúfur
var Heerup valinn í listamannahópinn Dec-
embristana 1950. Hjá Decembristunum vom
engar firnalangar, oft næsta útslítandi um-
ræður um smáatriði í list og liststefnu og
sárasjaldan deilur milli listamanna. Decem-
bristarnir, sem em tiltölulegar fáir, meta
það yfirleitt mikils að standa saman og hafa
yfirleitt getað gert það í brátt sextíu ár.
Meinlætalíf
Þar sem allur almenningur hefur tekið
Heerup upp á arma sína hefur myndast
fjöldi sagna um líf hans og list. Það hefur
ekki dregið úr sagnagróðrinum að árið um
kring lifir hann næstum því meinlætalífi í
samræmi við skoðanir sínar á lífinu og sam-
félaginu. Daglegt starf er mikilvægt og
skyldurnar skal rækja. Möndull jarðar er hér
Rödovre-Vanlöse. Verðmæti skal geyma, það
sem er slitið skal nota til þess að skapa ný
verðmæti, náttúmna skal umgangast með
nærgætni, nýtt líf skal verndað, það á að
meðtaka fastan gang himintungla og dá-
sama sólsetrið með þakklæti.
Eftir þessar upplýsingar um einkahagi
listamannsins kemur það þeim varla á óvart
sem minnast þess að hafa séð mynd, sem
tekin er ofan úr bmnastiga og sýnir allan
garð Heemps, að þar þurfa menn helst að
hafa með sér skógarhöggsmann til þess að
komast að listamanninum sem á daginn sit-
ur glaður við vinnu sína framan við yfirfulla
skúra í hrókaræðum við alla kettina sem
hann heldur lífi í.
Þegar hér að framan var talað um „allan
garðinn“ var náttúrlega fyrst og fremst átt
við óteljandi höggmyndir sem standa víðs
vegar um grasflötina.
Jafnvel þótt Heemp hafi ekki haft „steina"
(svo að notað sé orðalag hans) á sýningunum
sínum síðustu tíu árin þá má ekki gleyma
öllu framlagi hans á þessu sviði þar sem
tilfinning hans fyrir efninu og tækni með
meitilinn hefur borið frábæran árangur, oft-
ast vegna þess að hann hefur tekið tillit til
lögunar steinsins og látið hana kveikja sér
hugmyndir.
I skrá yfir grafíkverk Heemps frá forlag-
inu Cordelia, 1981, hefur höfundur skrárinn-
ar, Hans Moestrup skipt myndefni í grafísk-
um verkum höfundarins í þijá meginflokka:
1) Vinna að listrænni sköpun. 2) Samband
karls og konu og einnig hugtökin karlmann-
legt/kvenlegt. 3) Líf og dauði.
Þegar unnt verður að gera yfirlit yfir
höggmyndir, málverk og teikningar, getur
verið að skiptingin feli í sér fleiri efnis-
þræði. Slíkt er ekki unnt að gera við þetta
tækifæri. Það er þó ljóst að ef til vill býr
fleira undir þegar koma efnisþættir eins og
móðir og barn, móðirin og amma (madonn-
ur), sjálfsmyndir, skáld, tónlistarmenn og
gamlir menn, trúðurinn, vætturin og ástar-
uppnám (þar sem leikurinn er meginatriðið).
Myndir af eggjum og myndir af hreiðrum,
þær síðamefndu meira eða minna felldar inn
í myndir af tijám (þar sem í flestum er
gengið út frá Eremitage-eikinni), frelsunar-
og friðarmyndir, dýramyndir með svönum
og ljótum andamngum og köttum, sem em
vinsælastir. Einnig má nefna til uppstilling-
ar, og myndefni „skran-samsetninga“.
Táknmál Heerups
En Heerup er þekktur fyrir að nota alltaf
auðlesin tákn í listaverk sín, einkum þegar
hann sýnir ást, fæðingu, líf og starf, þau
em t.d.:
akkeri fuglar mylla
blóm skeifa máni
eldur hjarta lykill
bursti og sópur hengilás nægtahom
reiðhjól köttur tappi
brúða klukka snigill
dós kross sól
dauði elding teiknibóla
fiskur ljós og lukt teppabankari
fluga lok flöskuhetta
Allmikinn hluta þessa má endurfinna í
táknmáli alþýðulistar, sem er og hefur lengi
verið þekkt fyrir að sýna ímynd verðmæta
tilvemnnar, en einnig mætti benda á dönsk
kalkmálverk, suðursænsk veggteppi, fang-
elsis- og tattóveringamyndir.
Einkum er þetta rikt í „skran-samsetning-
um“ hans, þar sem það em hlutirnir sjálfir
sem em sýndir og þar sem „raunsæ eftir-
mynd“ er gjörsamlega úr sögunni! Sá áhugi
sem erlendir listamenn hafa sýnt verkum
Heemps tengist ekki síst Assemblage-list
(hlutasamsetningum) og Neo-dadaisma.
Heiti sýningarinnar er nafn á einu nýjasta
steinprenti Heemps — trú, von og kærleikur
em hugtök, sem oft hafa verið aðalvið-
fangsefni í verkum listamannsins. Annan
boðskap skal þó einnig nefna.
Um 1930, mitt á námsferli sínum á aka-
demíunni, gerði Henry Heemp þijár fyrstu
grafíkmyndir sínar sem vom tvær tréskurð-
armyndir og ein dúkrista. Tréskurðarmynd-
imar gerði hann á tvö vindlakassalok og
dúkristuna á gamla klæðningu af eldhús-
borði. Strax á þessum tíma má þannig finna
eitt af boðorðum Heemps: Þú mátt ekki
fleygja hlutum sem unnt er að nota til ann-
ars.
SÖKKTISÉRNIÐUR
í Grafíkina
Þegar listtímaritið Helhesten fór að koma
út á ámm heimsstyijaldarinnar síðari fékk
grafíkin byr undir báða vængi. Hér notuðu
ungir listamenn tjáningarform sem forðum
höfðu tíðkast. Aðferðin var einnig ódýrari
en bæði striga- og litamyndamót.
Henry Heerup sökkti sér niður í þetta
nýja tjáningarform af furðulegri ákefð.
Seinna féll Heemp fyrir gömlum gólf-
dúkspjötlum frá því verið var að gera við
tröppur og myndir gerðar á þessar pjötlur
hafa, rétt eins og við var að búast, lagað
sig eftir óreglulegu sniði af skældum þrepum
eða einfaldlega furðulegum línum frá því
að dúkurinn var rifinn af. Þessar myndir em
hér nr. 19—30 í skrá og eru frá um 10 ára
tímabili.
Það er ekki auðvelt að stilla sig um að
nefna „öskutunnumyndina" sem m.a. má sjá
í myndinni Kláus í stampinum, sem fyrr var
nefnd. Myndefnið hefur setið í listamannin-
um frá fyrstu ámm hans, þetta má sjá í
blýantsteikningu frá 1927, sem sýnd er hér
í kassa. Þar má sjá nokkrar gjörólíkar per-
sónur standa milli sólarinnar sem gefur lífið
(sólin er gleði allra) og gapandi öskutunnu
sem aðeins ein ugla gefur gaum. Af öðmm
myndum má sjá að hreinsunarmaðurinn, sem
ijarlægir öskutunnuna, er fulltrúi dauðans.
Menn eiga ekki að henda gjöfum lífsins svo
lengi sem þær geta á nokkurn hátt komist
hjá eyðingu.
Heemp hefur verið félagi í listamanna-
samtökunum Decembristunum síðan 1930.
Hann hefur gert fallegar teikningar og stein-
prent í árlega sýningarskrá þeirra, í skránni
frá 1958 vom alls fimm mjög skemmtilegar
litlar dúkristur.
Með skringilegustu ástalífsmyndum er
tvímælalaust Ást í kaffíkönnu, 1972. Kaffi-
bolli er til margra hluta nytsamlegur en
þessi merkisbygging, hlaðin úr bláum stein-
um með rauðum fúgum, gluggaskotum,
hjartadymm með stóm skráargati, er ekki
til þess að róa þá sem hlut eiga að máli.
Það þarf víst að fara 2—300 ár aftur í
tímann, allt til Kína, til þess að finna „flatan
teketil“, t.d. í rittákninu, sem sambærilega
hliðstæðu.
Steinprentið Til minningar um AsgerJorn
vekur margar góðar minningar hjá þeim sem
muna Asger Jom á leiðinni til Parísar á
millistríðsámnum, klæddan í leðuijakka á
stóm mótorhjóli sem var geymt í vinnustofu
Sonju Ferlov við Rue de Moulin-Vert — og
bras Ejlers Bille við þetta skrímsli þegar
hann síðar fékk vinnustofuna lánaða. Ásger
var ungur og ákveðinn. Hann lagði París
að fótum sér, en ekki fyrr en hann hafði
komið upp ömggum útvirkjum í Mílanó,
Múnchen og Lundúnum, og það var ævistarf.
Sérstakur flokkur em auðvitað myndir
eftir sögum HC Andersens sem listamaður-
inn hefur unnið mikið að. Um þetta vitna
margar blýantsteikningar, en þetta er saga
sem mætti rekja nánar við annað tækifæri.
Svo nú verður aftur horfið að því hvernig
nafn sýningarinnar fellur að myndheimi
Heemps Trúin á lífið blasir við í tjáningar-
hætti listamannsins þar sem línan sjálf ólgar
af lífi — sem hann oft snýr yfir í skreyti-
mynstur. I eldri verkum eins og verkinu
Syrgjandi ekkju 1942, og Sprengjuflug-
mönnum, 1943, er merki krossins skínandi
hvítt. Vemdað flölskyldulíf er sýnt á margan
hátt. Brúðarvagninn, 1963. Ef til vill á Aust-
urlandakona, 1950, heima í sama flokki. í
einni af mörgum hreiðurmyndum hoppar
mannafjölskylda upp í mannahreiðrið, 1973,
og tréð lykst auðvitað utan um þetta vel
setta hús meðan snigill og tveir fuglar fylgj-
ast með tápmiklu sveinbami á miðri mynd.
Vonin er túlkuð á margvíslegan hátt.
Skeifan er heillatákn sem getur varið litla
barnið, vonin er í fuglsunganum sem stingur
höfðinu út úr egginu, sama sýnir Kaffiálfur-
inn, 1975, þar sem kettlingur gægist upp
yfir könnubrúnina. Vonin rætist þegar Mað-
ur finnur hjarta, 1950, í gamalli skrankistu
með aflóga dóti. Vonin getur ræst fyrir
þrautseigjan eða sérstök verk. Álfurinn og
lírukassamaðurinn, 1950, þiggja smámynt
fyrir tónlist eða fegurðardísin segir já þegar
Alfurinn og harpan em nær.
Vonin rætist einnig þegar Bátur einsemd-
arinnar, 1953, er mannaður eftir að seglið
hefur fellt hjartnæm tár og breytist þá í
Ástarbátinn, 1953.
Von og huggun tjáir einnig Dansinn og
tónlistin, 1980, þar sem hirðfíflið spilar, unga
fólkið dansar og álfamir em með glettur.
Kærleikurinn getur birst í ótrúlegustu
myndum. Þó lofar Álfurinn og klukkan,
1962 (í sýningarkassa), nokkuð góðu þar
sem skrautjurt með konusvip lætur blóm-
klukkuna drúpa yfir (rauða) húfu álfsins. en
í Viðtökunum, 1955 og 1968, svífur konan
yfir himininn í blöðmkjól og er tekið með
fögnuði, húfan er geislandi rauð og hundur-
inn sperrir skottið, tilbúinn að rétta fram
loppuna. A lífsbrautinni, 1960, leika sér
línurnar og snúast í fjölda tákna sem vefj-
ast að aðalpersónunum tveimur, um konuna
flæðir mildin, um karlmanninn einbeitnin,
en hjartað er á réttum stað, í miðjunni. Hjól-
in þrýsta fram rauðum lit lífsins og koma
hreyfingunni af stað. Á stýrisstönginni eru
skeifa og kross, heppni og trú, yfir hendinni
klukkan sem hringir þegar menn eiga svo
gott að geta ferðast á hjóli undir heilla-
stjörnu.
Heemp hefur teiknað ýmis plaköt, síðast
„Kaupmannahöfn — hrein borg“ og fyrir
eigin sýningu hjá Kunstforeningen 1987.
Það hefur verið leitað til hans um teikningar
við óteljandi útgáfur, auk þess hefur hann
teiknað apóteksumslög, stimpilmerki, bók-
merki (exlibris) og frímerki.
Drageyri 22. janúar 1988.
Höfundurinn er arkitekt.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19. MARZ 1988 5