Lesbók Morgunblaðsins - 19.03.1988, Síða 9

Hver var trúnaður lærisveinanna við Drottin? Júdas sveik. Pétur brást þrátt
fyrir digurbarkaleg orð sín og allir flýðu þeir.
ítölsk kvöldmáltíðarmynd frá 1399.
... Guðs orð fær sýnt og sannað
hvað sé þér leyft eða bannað.
Það skal þitt leiðarljós.
gefningu. Passíusálmarnir birta þessar him-
inhrópandi andstæður; lýsa manninum eins
og hann er aumastur, í kröm, án vonar, en
í hinu orðinu er vísað á hjálpræðið, sáttar-
gjörðina sem gerir manninn heilan. Mörgum
verður samt bumbult af greiningu á synd-
inni, og hver hefur ekki heyrt yfirlýsingar
á borð við þessa: Ég trúi bara á hið góða
og fagra og vil ekki heyra tal um hið illa.
En gætum að því, að hugtök á borð við
gott og fagurt eru merkingarlaus, segja
bókstaflega ekki neitt, ef þeim er ekki teflt
gegn hugtökum andstæðrar merkingar.
Kristnir menn trúa á hið góða og fagra sem
guðsgjafír er birtast fyrir miskunnarverk
Drottins og leysa manninn úr vítahring
vonskunnar.
Dauði og upprisa Drottins eru miðlægir
atburðir í kristinni trúaríhugun. Með fórn
sinni skapar Jesús frið milli manna og Guðs,
leysir mannkyn undan yfirvofandi reiði
dómsins. Eða eins og Hallgrímur segir í 25.
sálmi:
En með því út var leiddur
alsærður lausnarinn
gjörðist mér vegur greiddur
í guðs náðar ríki inn
og eilíft líf annað sinn.
Blóðskuld og bölvan mína
burt tök guðs sonar pína.
Dýrð sé þér drottinn minn.
Líkt og áður hefur verið sagt, þá segja
Passíusálmamir ekki alla söguna. Af hálfu
höfundarins er augljóslega gert ráð fyrir
því að lesarinn þekki atburðarás guðspjall-
anna fram að píslarsögunni.
Þrátt fýrir smávægilega misvísun í auka-
atriðum er vitnisburður samstofnaguðspjall-
anna um Jesú frá Nasaret á einn veg: Jesús
er Kristur, eða Messías, er fyrirheiti Gamla
Testamentisins spá um. Hann er sá er Guð
sendir til lausnar mannkyni. í íjórða kapít-
ula Lúkasarguðspjalls segir frá því er Jesús
talar í samkunduhúsinu í Nasaret á hvíldar-
degi. Þar les hann orð úr spádómsbók Jesaja:
Andi Drottins er yfir mér,
afþví að hann hefur smurt mig.
Hann hefur sent mig til að flytja
fátækum gleðilegan boðskap,
boða bandingi'um lausn
og blindum sýn,
lita þjáða lausa
og kunngjöra náðarár Drottins.
Jesús segir síðan að loknum lestrinum:
„í dag hefur ræst þessi ritning í áheym
yðar.“
Segja má, að þessi ívitnuðu orð úr Jesaja-
bók lýsi vel framhaldinu, það er að segja,
vitnisburði guðspjallanna um verk Jesú, orð
hans og prédikun: Hann flytur gleðilegan
boðskap og kennir nálægð guðsríkis.
En viðbrögð þeirra er Jesús mætir eru
ekki á einn veg. Annars vegar em þeir sem
trúa og treysta á hann; hins vegar þeir sem
hata hann, fyrirlíta og vilja dæma hann sem
guðlastara. Hvar sem Jesús kemur sjáum
við þessi tvíþættu viðbrögð verða til, og í
píslarsögunni eru það þeir sem ekki trúa
er hafa völdin. I fímmtánda sálmi segir
Hallgrímur:
Mjög árla uppi vóru
öldungar Júða senn,
svo til samfundar fóru.
Fyrstir þó kennimenn
í ráðslag létu leiðast
líkar það öllum vel,
hvemig þeir gætu greiðast
guðs syni komið í hel.
Guðssyni koma þeir valdsmenn að sönnu
í hel. En víst er sagan ekki þar með öll. í
hópi lærisveina lifir sú trú, að Jesús er ekki
einvörðungu maður er reynir píslardauða
og niðurlægingu, því að Guð hefur gerst
maður í Jesú frá Nasaret. Hann tekur á sig
mannlegt hold og deilir mannlegum kjömm.
Og í því mega játendur hans sjá, að Guð
er bróðir manna í gleði og þraut; hann hef-
ur velþóknun á sköpunarverki sínu, þrátt
fyrir vegvillur þess. Jesús gerist þátttakandi
í mannlegum kringumstæðum og hann er
líkt og allir menn seldur undir synd og
dauða:
Herrann íklæddist holdi þá,
hingað kom til vor jörðu i.
Visnaðri eik gáf vökvan góð,
þá varð út hellt hans dýra blóð.
Saklaus því leið hann sorg og háð,
syndugt mannkyn svo fengi náð.
Hið græna tréð var hrakið og hrist,
hér af það visna blómgaðist,
Jesús sem einn er saklaus og réttlátur
gengur til fullkominnar samstöðu með
mannkyni. Hann tekur á sig ok þess og
birtir þannig eðli Guðs; af kærleika til heims-
ins gefur Guð son sinn til þess að heimurinn
eigi líf.
Réttlætis allan ávöxt bar,
inn til krossdauða hlýðinn var.
Saklausa lambið, son Guðs einn,
af synd og lýtum klir og hreinn.
í þessu kemur ef til vill skýrast fram
sérkenni kristinnar trúar miðað við önnur
trúarbrögð. Jesús er ekki trúarbragðahöf-
undur í þeim skilningi að með sérstakri íhug-
unargáfu fái hann rýnt í leyndardóma Guðs
og sé því fær um að kenna og leiðsegja.
Jesús prédikar að sönnu, hann talar, en
ekki af mannlegri náðargáfu sem líkt og
teygir sig upp í hæðir Guðs. Það er játning
kristinna manna, að Jesús er jafn Guði;
hann er Guð sjálfur er sækir heim sköpun
sína til að heimta hana úr sjálfskapaðri
ánauð syndar og dauða.
Vegna þess er píslarsagan kristnum
mönnum dýrari en aðrar sögur; hún birtir
þann vísdóm, að til þess að yfirvinna álög
hins illa gengur Guð alla leið, allt til dauða.
En hver er þá hlutur mannanna í þessu
stóra dæmi? Við getum sagt, að i píslarsög-
unni standi ekki steinn yfir steini hvað varð-
ar mannlega frammistöðu. Þeir sem hafa
mannaforráð, valdsmennirnir, beita því eftir
megni til að fyrir koma Guðssyni. I fimm-
tánda sálmi segir Hallgrímur:
Ertu son guðs? þeir sögðu.
Svaraði drottinn: Já.
Djaríir þann dðm á lögðu:
Dauðamaður er sá.
Upp stóðu strax að stundu,
stríð þeim í hjarta brann,
frelsarann fjötrum bundu,
færðu Pílató hann.
Það er stríð í hjartanu og þeir sem kveða
upp dóminn eru fulltrúar mannkyns í upp-
reisn, tákn fyrir reiðina og hatrið. En læri-
sveinarnir. Hvar standa þeir? Hver er trún-
aður þeirra við Drottin? Júdas sveik, Pétur
brást þrátt fyrir digurbarkaleg orð sín, og
allir flýðu þeir.
Þá lærisveinamir sáu þar
sinn herra gripinn höndum
og hann af fólki verstu var
vægðarlaust reyrður böndum,
allir senn honum flýðu frá,
forlétu drottin hreinan
í hiska einan.
Að svoddan skulum við sál mín gá.
Sjáum hér lærdóm beinan.
Og lærdómurinn er sá, að lærisveinarnir
gefast upp, þrátt fyrir trú sína og stað-
festu; þeir kinoka sér við að fylgja Drottni
sínum inní þjáningu og dauða.
Lærisveinarnir flýja af hólmi; þeir eiga
ekki djörfung til að standa ósmeykir and-
spænis hinu illa. Valdsmennirnir sem lífláta
Jesú veita óvininum fullt lið sitt.
Eru þá allir hinir kvittir? Geta hinir horft
á og sagt: hvílíkur voði, hvílík synd!
Öðru nær. Hallgrímur sér sjálfan sig, og
þá einnig alla hina kristnu kirkju, í sporum
Péturs sem vill en getur þó ekki, trúir en
örmagnast þó, ætlar að segja já en segir nei:
Kmssferli að fylgja þínum
fýsir mig Jesú kær.
Væg þú veikleika mínum,
þó verði ég álengdar fjær.
Þá trú og þol vill þrotna,
þrengir að neyðin vönd,
reis þú við reyrinn brotna
og rétt mér þína hönd.
Hvar er þá von í svo róttækum mannleg-
um breyskleika? í nýjum og betri ásetningi?
í sjálfstugt eða styrkingu? Því svarar Hall-
grímur í sálminum um iðrun Péturs:
Ó Jesú að mér snú
ásjðnu þinni.
Sjá þú mig særðan nú
á sálu minni.
Þegar ég hrasa hér,
hvað mjög oft sannast
bentu í miskunn mér
svo megi ég við kannast.
Þetta eru bænarorð til lifandi Drottins
sem sigrað hefur dauðann, að hann leið-
segi, taki manninn að sér svo hann fái lifað
í réttvísi.
Öllum má þó vera fullljóst, að Passíusálm-
amir eru ekki minningarljóð um fallna
hetju, eða tregakvæði um dapurleg örlög
mikilmennis. Jesús vísar leiðina til Guðs,
segja Passíusálmamir; hann tekur manninn
á vit hins sanna vísdóms er maðurinn megn-
ar ekki að grufla í af eigin mætti. í heimi
trúarinnar þekkir maðurinn þá fyrst sjálfan
sig, greinir dýpstu rök tilveru sinnar, þekk-
ir lífgjafa sinn og lausnara:
í myrkrum syndar er orð Guðs leiðarljós.
Og syndin getur átt sér margvísleg birting-
arform. Syndin er hið illa í heiminum, mann-
leg afurð sjálfselsku og hroka er eitrar
hjarta mannsins; hún er rót ranglætis og
óhamingju. Kvöl syndarinnar getur verið
líkamleg jafnt sem andleg. Hún getur birst
í þjáningu saklausra sem eru fórnarlömb
lögleysu og ranglætis vondra manna:
Ó, vei þeim, sem með órétt lög
umgangast og þau tíðka mjög.
Sannleikanum meta sitt gagn meir
Svívirðing drottni gjöra þeir.
Og kvöl syndarinnar getur líka verið and-
leg; í ágimdinni festast menn, kengbeygjast
inn í sjálfa sig í lotningarfullri dýrkun á
auðæfunum:
Undinvt allra lasta
ágimdin kölluð er.
Frómleika frá sér kasta
fjárplógsmenn ágjamir,
sem freklega elska féð,
auði með okri safna,
andlegri blessun hafna,
en setja sál í veð.
Að ganga að guðsgjöfum, lífi og heilsu,
í hugsunarlausri heimtufrekju, er í augum
Hallgfims stór synd.
Illum þræl er það eilíf smán,
ef hann þiggur sro herrans lán
drambsamlega og dreissar sig,
Drottinn geymi frá slíku mig.
Þvert á móti skal það vera aðalsmerki
kristins manns, að hann kunni að þakka
og þiggja í auðmýkt það sem gjafari allra
hluta lætur honum í hendur:
Þurfamaður ert þú mín sál,
þiggur af drottni sérhvert mál,
fæðu þína og fóstrið allt.
Fyrir það honum þakka skalt.
Að lokum má spyija: Hvaða gildi hafa
Passíusálmarnir nú?
Passíusálmarnir eru fyrst og fremst yfir-
lýsing, eða játning trúar um það að mann-
kyn á von; að það er hægt að lifa, að það
er hægt að lifa í friði og sátt við Guð og
menn. Jesús er sá sem gefur þessa von. I
hverju því myrkri er sækir á manninn býr
ljós hans. Hann hefur unnið sigurinn fyrir
alla menn; á þeirri sannfæringu hvílir lof-
söngur Hallgríms:
Víst ertu, Jesú, kóngur klár,
kóngur dýrðar um eilíf ár,
kóngur englanna kóngur vor,
kóngur almættis tignarstór.
Kóng minn, Jesú, ég kalla þig.
Kalla þú þræl þinn aftur mig.
Herratign enga að heimsins sið
held ég þar megi jafhast við.
Orð Hallgríms, öll hans íhugula umfjöllun
um synd og hjálpræði, eru fullgild orð þó
að íslenska þjóðin sé nú vel södd og laus
við yfírvofandi dauðapestir.
Syndagjöld nútímamanna eru önnur en
fyrri tíðar manna, en sjálft rótarmeinið er
hið sama: Maðurinn þekkir ekki Guð og
leitar hamingju sinnar í tilbúnum skurðgoð-
um sínum. Velmegun í líkamlegum skilningi
er því ekki annað en plástur á djúpstætt
mein. Enginn vex eða fitnar svo af af-
rakstri handarverka sinna að hann geti án
Guðs verið. Vanþakklæti, lífsþreyta, sjálfs-
dýrkun og rótleysi — þetta eru syndagjöld
nútímamannsins.
I orðum Hallgríms sjáum við, að lífíð er
fyrir honum linnulaus barátta milli góðs og
ills. Og hann veit fullvel að í vegferðinni
frá fæðingu að dauða getur mótlætið birst
fyrirvaralaust. En í þjáningunni er maðurinn
ekki einn, ekki lengur, því Drottinn er þar
líka:
Yfir hörmungar er mín leið,
æ meðan varir lífsins skeið.
Undan gekk Jesús, eftir ég
á þann að feta raunaveg.
Og í sjálfum dauðanum er ekki heldur
hægt að örvænta um mannlegt líf; andspæn-
is ófrýnilegum dauða er líka von:
Dýrðarkórónu dýra
drottinn mérgefurþá
néttlætisskrúðann skíra
skal ég og líka fá
upprisudeginum á,
hæstum heiðri tilreiddur
af heilögum engtum leiddur
í sælu þeim sjálfum hjá
Höfundurinn er sóknarprestur á Borg á Mýrum.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19. MARZ 1988 9