Lesbók Morgunblaðsins - 19.03.1988, Side 14

múrsteinskirkju í heiminum sérstæða að
innan er máluó skreyting á öllum súlum og
loftum. Þar er byggt á uppgötvun eftir árás-
ina 1942, þegar kom í ljós, að fyrr á öldum
höfðu gotneskar kirkjur verið mjög litskrúð-
ugar að innan.
Kaupmannahúsið Og Skip-
STJÓRAHÚSIÐ
Þeir sem hafa yndi af því að gaumgæfa
gamlar og sérstæðar byggingar, verða varla
vonsviknir í Liibeck. Þar hefur fyrr á öldum
þróast sérstakur byggingarstíll með áherzlu
á stásslegar forhliðar, sem nú á dögum
væru kölluð leiktjöld og einber sýndar-
mennska. Gaflamir tala til okkar á máli
margra alda og vitna um ráðandi smekk
og tízku. Þama eru gotneskir gaflar og
endurreisnargaflar og barokgaflar. Stund-
um ná þeir langt uppfyrir sjálf húsin; mað-
ur sér sjö hæðir af gluggum, en þá eru
kannski tveir þeir efstu „blindir“ eins og
þeir segja þama, sem sagt platgluggar og
á tveimur næstu hæðum heyra gluggarnir
kannski til vöruloftum og þegar grannt er
skoðað kemur í ljós, að þetta eru í rauninni
bara þriggja hæða hús. Stásslegir gaflar
virðast hafa sett svip sinn á allar Hansa-
borgir.
Þetta em miðaldahús og sum hafa ugg-
laust farið illa í loftárásum. En endurreisn
þeirra eða viðgerðir hafa verið svo meistara-
lega útfærðar, að maður Sér ekki að neitt
óskaplegt hafi gerzt. Meðal hinna frægustu
þessara miðaldahúsa er Schiffergesellsc-
haft, skipstjórahúsið, sem var einskonar
klúbbur og daglegur samastaður skipstjórn-
armanna af Hansaflotanum, þegar þeir voru
í landi. Svo miklir sjómenn voru þeir í húð
og hár, að hvaðeina innanstokks varð að
minna þá á skip. Niður úr loftunum hanga
haglega smíðuð módel af stásslegum Hansa-
skipum og í borðum og sætum eru plankar
af því tagi sem þessir sæfarar höfðu í kring-
um sig um borð.
Þetta getur komumaður virt fyrir sér, því
Skipstjórahúsið er veitingahús. Þangað er
sjálfsagt að koma, þó ekki væri nema einu
sinni til þess að fínna eitthvað af þef og
stemmningu þess tíma, þegar Lubeck var
og hét. Stéttaskiptingunni af skipunum var
stranglega haldið hér; almennir sjómenn
sátu sér og fór eftir höfnum, hvar þeir gátu
tyllt sér niður, en auðvitað þurftu skipstjórn-
armenn að sitja í einskonar brú, þaðan sem
þeir gátu horft yfir lýðinn.
Hús Skipstjórafélagsins er frá 1535 og
álíka gamalt er Haus der Kaufmannschaft,
kaupmannahúsið, sem stendur skammt frá.
Að innan vitnar það um tíma Enddurreisnar-
innar frá 15. öld, þegar mikið veldi var á
kaupmönnum í Lubeck, en að utan var það
á síðustu öld klætt í ný-gotneskan stíl. Það
er eftirtektarvert, að margskonar bræðralög
voru starfandi á blómaskeiði Hansakaup-
manna; til dæmis Bræðralag Heilags NikuU
ásar, sem reisti sjómannaheimili.
Þýskur Matur á Borðum
Óhætt er að fullyrða, að enginn verður
„skyndibitablár“ af því að snæða á þýzkum
veitingahúsum. Að minnst akosti hér í
Hansaborgunum er talið við hæfi, að matur
sé undirstöðugóður eins og einu sinni var
sagt. Menn blása og hriSta höfuðið yfír ein-
hverjum hégóma, sem nefnd er „franska
línan“ í matargerð og er ekki uppí nös á
ketti. Jafnvel „léttur hádegisverður“ í Skip-
stjórahúsinu er svo staðgóður, að hann hlýt-
ur að vera miðaður við erfiðismenn. Það
sést vel á mörgum innfæddum, að þeir þurfa
líka mat sinn og engar refjar og svo er
þess að gæta, að menn kneifa bjórinn ótæpi-
lega með matnum. Reyndar drekka þýzkir
ókjörin öll af sinni eigin vínframleiðslu.
Borðhaldið byijar með snafs til að ylja
sér fyrir bijóstinu; snafsa brugga Þjóðveijar
fleiri en svo að tölu verði á komið. Sumir
eru kenndir við kom og flestir eru eitthvað
áþekkir íslenzku brennivíni og beztir vel
kældir eins og brennivínið. Allskonar púns
og bollur eru oft á boðstólum, til dæmis
Angelíter, Ditmarscher-púns og norður-
frísneskar bollur. Þá er vel þess virði að
reyna eggjagrogg eða sýrenubetjasaft með
rommi. Þessir hressingardrykkir eiga það
sameiginlegt að vera heitir, sætir og vel
sterkir.
Fýrir alla muni: Ekki panta kjúkling eða
eitthvað ámóta hversdagslegt, þegar komið
er til LUbeck. Reyndar er ég ekki viss um
að hann fáist í veitingahúsi Skipstjórahúss-
ins. En á matseðlinum er ýmislegt annað,
sem vert er að gaumgæfa.
Um matarsmekk og matargerð í Slésvík-
Holstein og Hansabæjunum er annars það
að segja, að menn hafa oft fisk á borðum;
Stundum ná hinir glæsilejru húsgaflar
talsvert uppfyrir húsin. A miðri mynd-
inni er Schabbelhaus og þar innan dyra
er afbragðs veitingahús. (Sjá myndina
úr Schabbelhaus á forsíðunni.)
fá hann beint úr fiskibátunum, en þýzkur
leiðsögumnaður í þessari ferð, sem oft hefur
verið á Islandi, kvað þó fiskrétti á veitinga-
húsum í Reykjavík betri. Svínakjöt er grund-
vallarfæði; svínslæri til dæmis, sem hefur
hangið undir stráþaki mánuðum saman í
mildum reyk. Þeir reykja líka ál, makríl og
lúðu. Og eins og tíðkaðist ekki fyrir margt
löngu á íslandi: Menn vilja fá sinn graut.
Einkum hafa menn dálæti á rauðgraut úr
öllu því sykursæta góðgæti, sem ávaxta-
garðamir gefa af sér. Fátt jafnast þarna á
við matjesíld með stökkum og gullinbrúnum,
steiktum kartöflum og stundum fá menn
sér reglulega undirstöðumáltíð eins og
heima hjá mömmu á lítilli en huggulegri
veitingakrá úti í sveit, eða vel þekktum
veitingastað í einhveijum bænum. Jafnvel
í þorpum og minni bæjum að finna af-
bragðs matsölustaði, þótt yfirbragð þeirra
láti minna yflr sér en húsgaflarnir í Lubeck.
Sé beðið um eitthvað dæmigert fyrir
svæðið, gæti hugsast að þjónninn birtist
með pottrétt með perum, baunum og svínaf-
leski, eða með „sætu innleggi" eins og þeir
segja. Það gætj einnig orðið Kassler-svína-
kóteletta, reykt eða soðin með grænkáli og
sætum kartöflum og með kaffinu fær mað-
ur ef til vill ekta Lúbeck-marzipan, sem
hefur verið framleitt þar í heila öld. „Þeim
sem bragðast það, bragðast það. Og þeim
sem ekki bragðast það, nú, þeim líkar það
víst ekki“ segja menn hér um slóðir á sinni
sérstöku lágþýzku; það er sú mállíska sem
lengi hefur verið töluð nyrst í landinu;
Hansabæjunum þar á meðal. Talið er að
hún fari fremur halloka fyrir háþýzku og
máláhrifum úr sjónvarpinu eins og víðar.
Þjóðverjar standa dyggilega vörð um þýzk-
una og setja til dæmis þýzkt tal inn á allar
kvikmyndir og erlenda þætti, sem sýndir
eru í sjónvarpinu. Það er að vísu dálítið
kyndugt að heyra kappann JR úr Dallas
þýzkumælandi, - en hitt er jafn víst, að
bömin sem alast upp framan við skjáinn,
eru ekki jafn ofurselt enskum máláhrifum
og hér á landi.
Fyrst er það lystin og svo listin -. eða
öfugt. Lubeck telst ekki veigamikil lista-
borg, en tvö söfn eru þar, sem vert er að
nefna. Annarsvegar St. Annen-safnjð í Gloc-
kengiersstrasse og hinsvegar Behnhaus í
Königstrasse, þar sem eru myndir eftir
þýzku expressjónistana frá því fyrr á öld-
inni: Kirchner, Kokoschka, Emil Nolde, sem
bjó skammt undan við Norðursjóinn, en
einnig Smith-Rottluf og síðast en ekki sízt:
Edvard Munch. Dr. Max Linde, þekktur
safnari listaverka í Lubeck, bauð Munch til
sín og síðar keypti hann af Munch allmarg-
ar myndir, sem höfnuðu í þessu safni.
Sumarleyfisgestur utan af íslandi mundi
trúlega vilja komast í búðir og geta notið
sólarinnar, ef svo bæri undir. I Lubeck. eru
glæsilegar verzlanir eins og öðrum þýzkum
borgum og ágæt baðströnd er skammt und-
an. Þar sem áin Trave rennur út í Eystrasal-
tið er sumardvalar-og baðstaðurinn Trave-
munde. Bæði þar og á Timmendorferstrand,
sem einnig er skammt undan, eru baðstrend-
ur með öllu sem þeim til heyrir.
Lýkur hér að segja frá Lúbeck og verður
komið við í Bremen í næstu grein.
GÍSLI SIGURÐSSON
B sr 1 L A R
Áundan
sínní samtíð
Sagan endurtekur sig“ er stundum sagt og er
þá átt við mannkynssöguna. Sumir hafa heim-
fært þetta upp á tískuna og benda á að þar
megi sjá þessa tilhneigingu sögunnar í hnot-
skurn. Það sem endurtekur sig e.t.v. á mörg
Um framúrstefnubílinn
frá sjöunda áratugnum:
NSU Ro 80, sém var
aldarfjórðungi of
snemma á ferðinni með
útlitið og þar að auki
búinn nýrri og
byltingarkenndri vél.
þúsund ára fresti í heirnssögunni, menning-
arsamfélög rísa, falla og rísa á ný, endurtek-
ur sig í tískunni á langtum skemmri tíma.
Eða hvað haldið þið að langt sé í að útvíðu
buxurnar verði í tísku á ný?
En svo eru líka til dæmi um misskilda
en þó ekki misheppnaða tísku. Tísku sem
einfaldlega var á undan sinni samtíð og
átti kannski eftir að verða tíska — eða
tíðska, eins og merking orðsins er — seinna
meir.
Ur frönsku er komið fjölþjóðlegt orð yfir
svona fyrirbæri: „Avantgarde", sem þýðir
„forvígismaður". Svo kalla þeir nýja hluti
sem koma fram á sjónársviðið og hafa eitt-
hvað framúrstefnulegt til að bera. Eitthvað
sem vekur athygli, er ekki enn orðið tíska,
en gæti orðið það. „Stefnumótandi" mætti
einnig þýða þetta orð, þegar vel hefur tek-
ist til, hluturinn fellur f kramið og allt virð-
ist ætla að ganga upp. „Yfirmáta framúr-
stefnelegt", gæti verið önnur merking þessa
orðs þegar framúrstefnan hefur keyrt fram
úr hófi og hluturinn komið við kaunin á
almenningi, sem ekki má við of miklum
breytingum of snöggt. Maðurinn er jú í
eðli sínu íhaldssamur. En þrátt fyrir að
þessi framúrstefna í hönnun hluta hafi ekki
alltaf hlotið náð fyrir augum Qöldans, hafi
m.ö.o. misheppnast, þá er þó ákveðinn
árangur og heiður bundinn við það að hafa
gert eitthvað sem hefur hlotið einkunnina
„avantgarde". Eins konar sárabætur.
eftirJÓN BALDVIN
ÞORB J ÖRNSSON
Fyrstir Með Framdrif
OgWankel-vél
Audi og forveri hans NSU hafa alloft
verið orðaðir við „avantgarde". Meir að
segja voru þeir orðnir „avantgarde" áður
en byrjað var að nota þetta orð í þessu
samhengi. Nægir þar að nefna framdrifið,
en það kom í fyrsta sinn fram í fólksbíl
framleiddum af NSU-Auto Union-verk-
smiðjunum snemma á ijórða áratugnum.
Tæpast hefur því verið um hreina tilviljun
að ræða þegar NSU-verksmiðjurnar tóku á
sjötta áratuginum höndum saman við verk-
fræðinginn Felix Wankel um þróun nýstár-
legrar bílvélar, Wankel-vélarinnar. Þeir sem
fylgdust með þróun í bílasmíði á 7. og 8.
áratuginum muna hve miklar væntingar
Frá sjöunda áratugnum: NSU Spider.