Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1997, Síða 10

Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1997, Síða 10
ÍSLENSKT LEIKHÚS EFTIR INDRIÐA EINARSSON Greinin er birt í tímaritinu Oðni 1915. Þar segir meóal annars svo: „Vió veróum aó byggja leikhús fyrir opinbert fje. Aætlanir um kostnaóinn við þaó eru ekki á hraðbergi, en þaó má fyrirfram komast að líklegri niðurstöðu. Leikhús úr steini - úr öðrum efnum byggjum við ekki nú - sem væri nægilegt fyrir þetta land næstu 100-200 ár væri hús á stæró við Landsbókasafnið". egar Sighvatur Sturluson vissi fyrirætlanir Sturlu sonar síns, um að koma landinu undir konung, líkti hann fyrirtækinu við ábúð á öllu landinu, og tók hvað eftir annað upp, eins og viðkvæði í miðaldaljóðum: „Margs þarf við, frændi.“ Þeir menn, sem 1875 byrjuðu að búa á þessu afar forsómaða stórbúi, urðu að byggja alt upp frá grunni, rækta alt frá byrjun, sem ræktað hefur verið til þessa dags, og koma á fót næstum öllum þeim stofnunum, sem nú eru til í þjóðfjelaginu. Þeir hafa hvorki mátt horfa í að taka á sig kostnað nje framkvæmdir, og ekki má staðar nema, því þá kemur afturför- in, og á eftir henni kemur að líkindum doði og dauði. Þeir hafa mátt segja hver við annan með Sighvati: „Margs þarf búið með, frændi.“ Þeir tóku til starfa með kappi og forsjá, og komu fjöldamörgu í framkvæmd, sem áður var ómögulegt. Þeir settu upp gufuskipaferðir kringum land. Fyrir 35 árum höfðu íslenskir mentamenn álitið óhugsandi að gufuskip kæmi nokkumtíma til íslands. Þeir reistu litia en bjargfasta höll yfír elsta löggjafarþing í Evr- ópu, sem í þúsund ár aldrei hafði haft ólek- andi þak yfír höfuðið; slíkt þak var ómögulegt að gera. Þeir leiddu símann hingað frá útlönd- um. Allir höfðu óskað að hann kæmi, en eng- inn trúað því að svo yrði. Nú eru símamir spentir víða yfír landið og borga sig. Þeir bygðu hafnarbryggjur, hafnir, vegi og brýr. Þeir settu á fót skóla, og greiddu mikið fje til þeirra. Þeir bám kostnað af 3 sjúkrahúsum. Þeir styrktu listir og þekkingu, og stofnuðu há- skóla, þótt mennirnir, sem Iengst þóttust sjá fram, álitu að enginn væri hæfur til að vera kennari við hann. Að minnsta kosti þrír af prófessorunum eru þegar þektir vísindamenn hver í sinni grein erlendis, og vonandi stendur ekki lengi við það. Þeim fjölgar.- En „margs þarf búið með, frændi," og mik- ið er eftir enn. Það, sem gert hefur verið til að styðja listir og vísindi, er ekki alt, sem þarf til að halda við íslenskri tungu og ís- lensku þjóðemi. Mænirinn á bygginguna er ókominn, en hann er leikhúsið. Leikhúsið sam- einar í sjer allar listir í einu, ef það er fullkomn- ara en við höfum átt að venjast. Það er efsta loft menningarinnar í hvetju landi. Við verðum að byggja leikhús fyrir opinbert fje. Áætlanir um kostnaðinn við það em ekki á hraðbergi, en það má fyrirfram komast að líklegri niðurstöðu. Leikhús úr steini, úr öðram efnum byggjum við ekki nú, sem væri nægilegt fyrir þetta land næstu 100-200 ár væri .hús á stærð við landsbókasafns- húsið. Það hús kost- aði c. 190,000 kr., fyrir utan innan- stokksmuni. Leikhús þarf þess utan rafljósa- stöð og raflýsingu, sem mundi kosta 30,000 kr., og útbúnað á Ieiksviðinu c. 750 kr., og sæti, sem kostuðu líklega alt að 30,000 kr. Allur kostnaður við bygginguna væri þá 250,000 kr. Margur mun nú segja, að þetta sje ómögu- legt. En við höfum í 30-40 ár framkvæmt svo margt og margt, sem var álitið ómögulegt og óhugsandi hjer á landi, og þegar út í það hef- ur verið komið, hefur það reynst bæði kleift og mögulegt. Þetta kemur af því hve mjög þjóðin hefur vaxið, en almenningur veit ekki af því, eða forðast að kannast við það, af hræðslu við auknar álögur. Það er kostnaður við að vera sjerstök þjóð, með sjerstökum bók- menntum og sjerstakri menningu. Yfir bækur, handrit og skjöl byggjum við safnhúsið fyrir 210,000 kr., og veitum c. 25 þúsund kr. til árlegra útgjalda við það. Leikhúsið væri bygt yfír leikrit, sönglist og leikritaskáldin, og listimar yfir höfuð. Era nú leikritaskáldin svo mikils virði? Ef leikrita- skáldskapurinn er góður, lyftir hann menningu bókmenta þessa lands á þriðja og æðsta stig. Fommenn komust þangað aldrei, en komu nærri því. Af leikritaskáldum má nefna fyrst og fremst Sigurð Pjetursson; hann er okkar Holberg. Matthías Jochumsson vakti huga manna um land alt á leikskáldskap, og sýningu á honum með Útilegumönnum sínum, Skugga- sveini, og fleiri ritum síðar; hann hefur einnig þýtt leikrit Shakespeares, og Stgr. Thorsteins- son Lear konung. Jeg hef fengist við leikrita- smíð, sem mörgum er kunnugt, og hef verið svo heppinn að eitt af leikritum mínum hefur komið út á dönsku, þýsku og ensku, og annað á þýsku. Hefðu þessi leikrit staðið lágt í sinni grein, hefðu þau líklegast ekki verið þýdd og gefin út. Margir íslendingar hafa, eins og við vitum, skrifað leikrit, sem hafa tekist vel á leiksviði að dómi áhorfenda. En leikritaskáldin okkar vaxa með þjóðinni, sem hefur framleitt þau. Með þriðja leikritinu, „Fjalla-Eyvindi“, sem Jóhann Sigurjónsson skrifar, leggur hann undir sig heiminn, og er líkt við, eða tekinn fram yfir, Bjömsson og Ibsen af einstöku rit- dómuram. Þessa dagana hefur Guðm. Kamban fengið Höddu-Pöddu leikna á konunglega leik- húsinu í Höfn. Fögnuður áhorfendanna sýnist hafa verið eins og jarðskjálfti, sem hristi hús- ið frá granni til mænis, en danskir höfundar segja með eðlilegri afbrýði: „Nú mega öll hand- ritin okkar fara í eldinn.“ í nafni listarinnar, vegna íslensks þjóðernis, og vegna heiðurs þjóðarinnar, krefst jeg þess, að hjer verði reist sæmilegt leikhús, og það gert svo úr garði, að leikrit þessara manna verði leikin fyr hjer á Iandi en nokkurstaðar annarstaðar. Annars er sem við viljum ekki kannast við þá, og það gleymist að þeir sjeu íslenskir menn. Utlendingar hugsa, að ritin hafí verið lögð út á íslensku, en ekki skrifuð á málinu, ef þau eru leikin hjer seint og síðar meir, og landið fer á mis við heiðurinn, að eiga þau. Sú hugsjón, sem hvert gott leikhús hefur, og vinnur að, er að leika eingöngu góð leikrit, '1897 Leikfélag Reykjavíkur m úra ~ íl.janúar 1997; INDRIÐI Einarsson, fyrsti maðurinn með hagfræðimenntun á íslandi og brautryðjandi í leikritun. og boðleg. Leikrit eftir innlenda höfunda ganga fyrir að öðru jöfnu. Boesen, sem hjer hefur leikið, sagði um íslenska áhorfendur, að þeim mætti ekkert bjóða, nema það besta; þeir væru skýrir og skilningsgóðir áhorfendur, og ljetu hvorki misbjóða sjer með lökum leikritum nje lökum leik. Til að keppa við okkar eigin leikendur þyrfti góða erlenda leikendur, sagði hann. Fólk, sem kemur hjer í leikhúsið, vill hafa eitthvað það heim með sjer, sem það getur hugsað um. Þetta á engu síður við marga alþýðumenn, en hina. Leikhúsið er einasti há- skóli, sem almenningur getur gengið á; það er jafnframt almennur háskóli fyrir alt landið. Hjer koma svo margir að, bæði til náms og vetrarvistar, og dvelja hjer nokkra daga. Að- komumenn vilja sjá hjer í bæ tvent öllu öðra fremur, annað er Forngripasafnið, og hitt er eitthvert íslenskt leikrit leikið. Auðvitað þurfa þeir að ljúka erindinu til bæjarins. Ráðstöfun bæjarstjórnarinnar um daginn, að hækka styrkinn frá bænum móti því að leikfjelagið Ijeki 5 kvöld á vetri fyrir hálfan inngöngu- eyri, fæ jeg ekki nógsamlega lofað. Það er ekki vegna peninganna, það er ekki beinn hagur fyrir leikfjelagið að fá þá, en það er grandvallarreglan, að vilja ljetta almenningi aðganginn að leikhúsinu með tilstyrk bæjar- ins. Það er að viðurkenna hugmyndina gömlu, sem Grikkir og Rómbeijar höfðu, að leikhúsin væru stofnun fyrir allan almenning. Sú hug- mynd er svipuð því, sem hjer hefur verið hald- ið fram, að leikhúsið er alþýðuháskóli, sem fjöldi manns á að hafa aðgang að. Húsið, sem nú er Ieikið í, rúmar svo fáa menn, að þótt leikhúsið sje fult, og alt selt fyrir fult verð, þá fæst samt ekki kostnaðurinn um kvöldið. Það, sem á vantar, verður að takast af lands- sjóðsstyrknum, og þegar hann ekki hrekkur, þá er leikfjelagið skuldugra eftir en áður. Borg- unin til leikendanna er vanvirða. Önnur hugsjónin, sem mjer sýnist að vaka ætti fyrir þjóðarleikhúsi hjer á landi, kennir meira þjóðarmetnaðar en hin, en það er erfið- ara að gera hana raunveralega. Hún er þyngri byrði að lyfta að öllu leyti. Að hálfu leyti væri hægt að koma henni í verk. íslenskir leik- ritahöfundar erlendis eru á leið til að leggja undir sig heiminn, og til þess skrifa þeir á öðra máli en sínu eigin. Jeg vildi, til þess að þjóðin haldi þeim sóma, að geta talið þá íslend- inga, að leikhúsið hjer ljeki leikrit þeirra fyr en nokkurt annað leikhús, að við sjeum þar á undan öllum öðram. Skáldin sjálf mundu ekki hafa á móti því, ef jeg veit rjett, og hvemig ættu þá aðrar þjóðir að tileinka sjer mennina, sem þær væntanlega annars munu gera síðar meir. Síðara helmingnum af hugsjóninni er óhægra að koma í verk, enda er meiri metnað- ur í henni. Hann er sá, að þegar við höfum komið upp íslensku leikriti, sem aðrar þjóðir ætla að leika, þá ættu þær að senda hingað einn eða tvo leikara til að sjá hvemig við för- um að því. Enginn efi er á því, að við leikum betur íslensk leikrit en aðrar þjóðir yfirleitt geta leikið þau; erlend leikhús geta heldur ekki nema með ærnum tilkostnaði, vitað hvern- ig búningar og leiktjöld hjeðan eiga að vera. Þetta er þjóðarmetnaður, en afareðlilegur, að mjer finst. AÐ ER ekki nóg að byggja stórt og veglegt hús, ef ekkert er til annað, sem til leikhúss heyr- ir. Leikhús þarf stjórn, leikend- ur, hljóðfæraflokk, menn til að skrifa um leiksvið, leiktjöld, búninga, málara o.s.frv. Leik- hússtjórinn er altaf að setja sig í stórkostnað, sem hann aldrei veit hvort hann fær nokkurn tíma aftur. Svo sagði Sr. Henry Irving, sem Bretar öðluðu fyrir leikhús- ið hans. Sum leikhús hafa haft þá trú um tíma, t.d. Dagmarleikhúsið í Kaupmannahöfn, að allur kostnaður við útbúning á leikritum, sem miðaði til þess að hver flík á leikanda, hver hlutur, sem á að handleikast fyrir augum áhorf- enda o.s.frv. væri egta, ætti að koma aftur. Þetta hefur ekki orðið í reyndinni, jafnvei í stórbæ eins og Khöfn, og væri óhugsandi trúar- setning hjer í fámennum bæ. Þrátt fyrir það hefur leikfjelagið sjaldan hikað við að leggja út í tilkostnað, sem hefur verið um efni fram. Það leikur ekki svo mjög vegna peninganna, sem vegna orðstírsins. Þótt það hafi bundnar hendur, bæði vegna leikendafæðar og fátækt- ar, þá hefur valdið á leikritum verið göfugt, og það altaf haft svo mjög fyrir augum, sem unt var, að bjóða fólki það besta. Jeg get ekki stilt mig um að setja hjer brot úr ræðu sjera Magnúsar Helgasonar skóla- stjóra í bæjarstjórn Reykjavíkur. Þar urðu umræður um styrkinn frá bænum til leikfje- lagsins. Jeg vona að hjer sje rjett sagt frá þessum kafla úr ræðunni. Hann sagði: .....Mjer þykir vænt um fjelagið, ekki svo mjög fyrir fáein kvöld, sem jeg hef haft ánægju af að horfa á það, heldur miklu fremur fyrir stefnu þá, sem það hefur haft í leikvali sínu. Það hefur fyrst og fremst Ieikið íslenska leiki, og varið mikilli fyrirhöfn og stórfje eftir sínum efnum til að gera þá svo vel úr garði, sem framast var kostur. Með þessu hefur það gert sitt til að hvetja skáldin okkar til starfa, og á skilið heiður og þökk fyrir hjá öllum, sem unna íslenskum bókmentum. Utlenda leiki hef- ur það valið eftir fræga höfunda, sem hafa eitthvað það að bjóða, sem vert er eftir að taka. Þetta hefur ekki verið gert í gróða- skyni. Það er auðvitað, að fjelaginu hefði ver- ið arðvænlegra, að sýna eitthvert ljettmeti, sem litla fyrirhöfn og lítinn kostnað hefði þurft til að sýna. Því það er staðreynt, að Reykvíking- ar troðfylla hús til að horfa á eftirhermur og skrípalæti, og hlusta á sungnar vísur af slíku tægi, og víst væri það vorkunn, þó að fjelagið 10 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 11.JANÚAR1997

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinleiðis leinki

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.