Lesbók Morgunblaðsins

Ulloq
Ataaseq assigiiaat ilaat
Saqqummersitaq pingaarneq:

Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1997, Qupperneq 11

Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1997, Qupperneq 11
 ÚR Nýársnóttinni 1907. ÞURÍÐUR Sigurðardóttir og Friðfinnur Guðjónsson í Nýársnóttinni 1907. í fjárskorti sínum fyndi hjá sjer freistingu til að láta sveigjast á þann bóginn. En jeg vildi að það stæðist þá freistingu. Ekki finst mjer sanngjarnt að ámæla fjelag- inu fyrir það, þó að sæti fyrir áhorfendur og annar aðbúnaður sjeu ekki svo þægileg, sem æskilegt væri. Mjer þykir fjelagið hafa gert alveg ijett í því, að veija heldur öllu til þess að gera leikina svo vel úr garði, sem framast eru föng til. Á hvorutveggja hefur það engin efni. Og heldur kýs jeg að sitja á hörðu sæti, og heyra og sjá það, sem mjer þykir eitthvað í varið, heldur en að sitja í mjúku sæti og horfa á einhvern hjegóma, eða annað verra, t.d. skjálfandi skrípamyndir eða listaverk höf- uðsnillinga alla vega undin úr liði, og afbökuð til óbóta. Jeg skoða ekki leikfjelagið fyrst og fremst sem skemtifjelag, eða dægrastyttingar, og því síður sem atvinnufjelag. Mjer finst því ekki ijett að leggja skatt á sýningar þess. Engum manni dettur í hug að leggja skatt á alþýðufyr- irlestra þá, sem stúdentafjelagið lætur halda, og verðskuldar mikla þökk fyrir. Almenningur hefur átt þar kost á margri ágætri fræðslu. En er þá ekki sama að segja um Ieikfjelagið? Er minna varið í að koma almenningi í kynni við innlendar og erlendar bókmentir, listaverk höfuðskálda, vekja íhugun og glæða skilning á mannshug og mannlífí með þeim vandráðnu gátum, sem þar er að geta? Ekki finst mjer það. Því vil jeg ekki heldur leggja neinn skatt á það fjelag, sem það hlutverk hefur kosið sjer.“ . . . Gegn því, að leikfjelagið ljeki 5 sinnum á vetri fyrir hálfvirði og fleiri ættu aðgang að leikhúsinu en nú, hækkaði bæjarstjórnin, í samráði við leikijelagið, styrkinn úr bæjar- sjóði. Þá er komið inn á ijetta braut. Hefði leikfjelagið hús, sem tæki t.d. 750 manns, og um minna leikhús er ekki til neins að tala úr þessu.þá yrði þríðjungur sætanna seldur á 50 aura eða þaðan af minna,_ til þess að draga almenning að leikhúsinu. Án þess að töluvert af almenningi sæki leikina, væri ekki hægt að tala um þjóðleikhús. HVERT gott leikhús er töf- rasproti í hendi leikskáld- anna miklu, og í hendi mikilla leikenda. Það vek- ur sorg og ótta, það vekur hrylling og aðdáun, það vekur unað og gleði hjá áhorfendunum, alt eftir því hvert töfrasprotinn bendir. Oidipous harð- stjóri, eftir Sófókles, var leikinn fyrir 2-3 árum bæði í París og Lundúnum. Það var 23 öldum eftir að leikritið var fyrst leikið í Aþenuborg með Forngrikkjum. Frakkar troðfyltu leikhúsið kvöld eftir kvöld. Lundúnamenn gerðu slíkt hið sama, og þar var sagt í tímaritum, að áhrifin af því á áhorfendurna, sem mestmegn- is voru verkamenn, hefðu verið afskapleg (tremendous). í list Sófóklesar er svo mikið ódauðlegt, að hún grípur og hrífur alla enn þá, þegar hún er kölluð fram. Af Shakespeare höfum við þýtt töluvert hjer á landi, en aldrei leikið; kostnaðurinn hefur bannað það meðal annars. Hann er þó annar meistarinn frá. í íslenskum leikritaskáldskap hefur mjer tvisvar fundist þessum áhrifum, sem Bretar kalla „tremendous" bregða fyrir. Það var af Skuggasveini sjálfum í Utilegumönnum Matth. Jochumssonar, þegar jeg sá hann í fyrsta sinni, og í Pjalla-Eyvindi, eins og hann var leikinn hjer, þegar Halla kastar barninu í gjána fyrir allra augum. Áhrifin af listinni eru hvergi sterkari en í leikhúsinu. Til þess að fá upp reglulegt leikhús hjer, - þjóðleikhús - þarf húsið, og miklu meira fje til að standast allan kostnað, en leikfjelagið hefur nokkur efni til. I stærra húsi yrði sjaldn- ar leikið sama í fyrstu, og þar þyrfti þess vegna að koma upp á leiksviðið á hveijum vetri fleiri leikritum en nú tíðkast. Til þess þarf fleiri leik- endur en nú eru. Þjóðleikhús þyrfti að hafa 12 fasta leikendur, bæði karla og konur, sem aðallega fengjust ekki við önnur störf. Það er því nær ómögulegt að vera leikandi á parti, og annað þess utan. Þess utan væru nauðsyn- legir ýmsir aukaleikendur, sem leikhúsið festi sjer fyrir ákveðna borgun, sem væri minni en hinna eiginlegu leikenda, en hjeldi þeim að i leikhúsinu. Árlega upphæðin, sem veitt væri til leikhússins (fyrir utan ókeypis hús), þyrfti að vera 24,000 kr. til 30,000 kr. á ári. Jeg veit, að nú verður gripið fram í fyrir mjer, og sagt að þetta sje alveg ómögulegt fjárhags og annara ástæðna vegna. 1914 voru veittar til þriggja heilsuhæla og nokkurra sjúkraskýla, til að ljetta lífið þeim, sem sjúkir voru á lund eða líkama, 104,000 kr. Samskonar útgjöld voru tuttugu árum áður 1800 kr. 1913 reyndust allartekjur landssjóðs- ins 2,250,000 kr. Tuttugu árum áður reyndust þær 534,000 kr. Í tekjuaukningunni liggur, að nú er margfalt fleira fært en áður var. Það er enginn efi á þvi, að landið getur veitt 24- 30,000 kr. til leikhússins. Það getur veitt fjór- um sinnum meira en það, ef þess þyrfti. Að veita heilu leikhúsi sama styrkinn, sem veittur er einum einasta manni til ritstarfa eða skáld- skapar, nær engri átt. Til þess að það, sem er styrkur, eða stuðningur fyrir einn mann, geri leikhúsi sama gagn, þarf að tólf eða fimt- ánfalda styrkinn, og það er það, sem hjer er farið fram á. Þetta mál er að síðustu komið undir því, hverskonar takmörkum þjóðin, eða helstu menn hennar ætla henni að ná, og hveijar hugsjónir hún hefur. Ef ekkert ætti að gera, nema það eitt, sem gæfí í aðra hönd minst 1 kr. 10 a. fyrir hveija 1 krónu, sem gefin er út, þá getum við orðið búmenn í sveit, eða setið undir fiskihlaða föður vors við sjó. - Það er ekki neitt andans líf, en undirstaðan undir því. í ítrustu örbirgð iifa engar listir, ef hið opinbera er fátækt jafnframt. Landsmenn vöktu einir á miðöldunum og hjeldu uppi bók- mentum meðan öll Norðurálfan svaf dauða- svefni að því leyti. Með fyrri öld vaknar þjóðin aftur; menn fara að skrifa og pijedika um is- lenska tungu, um íslenskt verslunarfrelsi, og íslenskt stjórnfrelsi, og tungan er endurvakin, verslunarfrelsi og stjórnfrelsi er heimt aftur heim, og bókmenptir og listir eru að komast á blómaskeiðið. Islendingar hafa fleiri tak- mörkum að ná, en að verða búmenn og sjó- menn, og þeir hafa fleiri hugsjónir að gera að holdi og blóði á dögunum, sem fram undan okkur eru nú. Það var bent á það í ritgerð í ísafold, að saltfiskur, smjör og ull, mundu seint verða til þess að vekja velvild, eða eftir- tekt annara þjóða á landsmönnum, það, sem mundi best vekja hvorttveggja, væri skáldskap- ur og listir. Þótt efnaframfarir sjeu undirstað- an undir andlegum framförum, þá eru þær aldrei nema grunnurinn undir húsinu, en ekki húsið sjálft. íslendingum mun kippa í kynið enn þá, og þeirra hugsjón hlýtur að vera', að ná aftur því, sem þeir voru áður, rithöfundar, sagnaritarar og skáld, sem gátu verið hirð- skáld konunganna þar sem norræn tunga var töluð. Ef ekkert þess háttar hefur vakað fyrir, því eru þá stofnaðir bamaskólar, alþýðuskólar, gagnvísindaskólar og nú síðast háskóli, ef menn hafa engan tilgang haft með því? - Því styrkir þingið nokkur skáld og listamenn? Því eru yfir höfuð til aðrir skólar en búnaðarskól- arnir og stýrimannaskólinn? íslenska þjóðin stefnir efalaust hærra en á efnaframfarir einar. Leikhúsið er mænirinn á menningunni hjer; ungu leikritaskáldin hafa lagt undir sig Danmörku sýnist mjer, og eru að byija að leggja undir sig heiminn. Löngu vetrarkvöldin hafa gert leikhúsið kært mörgum manni. Leiktilraunir menta þá sjálfa, sem við þær fást. Flestar þjóðir styðja leikhús sín eitt eða fleiri. Rússar styðja leikhús út um alt rík- ið til þess að vega upp á móti drykkjuskapn- um. Vjer ættum að styðja leikhúsið, af því að við höfum tekið vinföngin af fólki, og gefa því betri skemtun í staðinn. Að landið geti ekki veitt 24-30,000 kr. á ári til þess, er ekki til neins að segja mjer, því jeg veit, að það gæti veitt hveija upphæðina fyrir sig ferfalda, ef svo mikils þyrfti með. Þjóðin hefur auðgast, þroskast svo og vaxið síðustu 40 árin, sem hún hefur átt með sig sjálf, að þeir, sem þektu hana vel þá, þekkja hana naumast aftur nú af öðru en útliti í sjón og málinu, sem hún talar. Indriði Einarsson, 1851-1939, var rithöfundur og leikritaskáld og lauk fyrstur íslendinga há- skólaprófi í hagfræði. Meðal leikrita hans"éru Nýársnóttin, Sverð og bagall, og Dansinn í Hruna. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 1 1. JANÚAR 1997 1 1

x

Lesbók Morgunblaðsins

Direct Links

Hvis du vil linke til denne avis/magasin, skal du bruge disse links:

Link til denne avis/magasin: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Link til dette eksemplar:

Link til denne side:

Link til denne artikel:

Venligst ikke link direkte til billeder eller PDfs på Timarit.is, da sådanne webadresser kan ændres uden advarsel. Brug venligst de angivne webadresser for at linke til sitet.