Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1997, Blaðsíða 25

Lesbók Morgunblaðsins - 11.01.1997, Blaðsíða 25
Leikélaginu eftir heimildum að dæma. En á næsta ári 1924 tekur hann heldur betur til hendinni. Með því hefst blómaskeiðið á list- ferli Indriða hjá félaginu bæði á gamansömum og alvarlegum hlutverkum. Hann var jafnvígur á hvortveggja eftir blaðadómum að ræða. Indriði lék samtals áttatíu og eitt hlutverk hjá Leikfélagi Reykjavíkur. Af hlutverkum hans frá þessum árum, má nefna þessi helst: Henrik í Spanskflugunni, Malvólíó í Þrettándakvöldi eftir Shakespeare, Tom Príor í A útleið eftir Sutton Vane, Galdra- Loft, í samnefndu leikriti Jóhanns Sigurjóns- sonar og Gustaf Bergmann í Návígi. Árið 1943 kemur svo eitt af minnisstæðustu hlutverkum Indriða, en það var dr. Görtler í leikriti Priest- lys, Ég hef komið hér áður. Þann þekkta breska höfund mat hann mikils og síðar á ævinni sviðsetti hann tvö af verkum hans. Leikstýrdi 6T sýningum Leikstjóraferill Indriða Waage er ekki síður merkilegur en túlkun hans á fjölmörgum hlut- verkum. Hann leikstýrði alls sextíu og sjö leik- sýningum hjá Leikfélaginu og hefur enginn, fram til þessa, leikstýrt svo mörgum verkefnum hjá LR. í bók sinni, Leikhúsið við tjörnina, færir Sveinn Einarsson, fyrrverandi leikhússtjóri, mjög skilmerkileg rök að því. „að Indriði Wa- age verði kallaður fyrsti leikstjóri Islendinga í nútímamerkingu þess orðs“ og ennfremur segir hann þar: „Það fer vart milli mála, að Þýzkalandsdvöl Indriða hefur haft grundvallar- áhrif á leikstjóraferil hans, bæði áhrif af sýn- ingum Max Reinhardts, sem þá var frægastur þýzkra leikhúsmanna, og eins frá expression- istum, sem þá bar mikið á. Iðulega sést, að hann velur sér til meðferðar verk, sem hann kynnist þarna, og það þótt löngu síðar sé á ævinni. Og hann hænist að verkefnum, þar sem rammi realismans er brotinn upp, þar sem dulúð og veggjaleysa hins óræða umlykur söguhetjurnar. Þar má nefna leikritin: A út- leið, Sex verur leita höfundar, Ég hef komið hér áður og Meðan við bíðum. Það kemur því ekki á óvart að hann tekur fegins hendi við verkefnum eins og Sölumaður deyr og Lokað- ar dyr, á fyrstu árunum, sem hann starfar hjá Þjóðleikh úsinu “. Á fyrstu árum leikstarfseminnar á íslandi voru leikstjórar jafnan nefndir leiðbeinendur í leikskrám og hélst sú nafngift allt fram að síðari heimsstyijöld. Það er viðbúið að leik- stjórn hinna fyrstu frumheija hafi ekki verið eins víðtæk og síðar varð. Vald leikstjórans við uppsetningu leikverka er nú miklu meira og nær til hvers smáatriðis er varðar sýninguna og alls undirbúnings hennar. Nú á tímum er það hlutverk leikstjórans að samræma alla hina ólíku þætti og skapa sanna og trúverðuga heild- armynd á verkinu. Indriði Waage er talinn fyrst- ur manna hér á landi, sem tileinkaði sér þess háttar vinnubrögð við sviðsetningar leikverka. Indriði hóf leikstjórnarferil sinn hjá Leikfé- lagi Reykjavíkur haustið 1925 og stjórnaði á því leikári þremur sýningum. Hann réðist ekki á garðinn þar sem hann var lægstur, heldur var hann djarfur, framsækinn og óragur. Ferskur blær færðist þá yfir alla starfsemi félagsins. Hann leikstýrði á þessu ári fyrstu Shakespeare sýningunni hérlendis, Þrettánda- kvöldi. Á næsti ári setti hann upp Vetrarævin- týri eftir sama höfund. Bæði þessi leikrit voru þýdd af afa hans og nafna Indriða Einarssyni. Þá hafði hann opin augun fyrir nýjum stefnum og straumum í leikhúsheiminum og var hvergi smeykur við að velja verk eftir nýtískulega höfunda þeirra tíma. Þá virðist hann snemma hafa gert sér grein fyrir því, að nauðsynlegt var að efla íslenska leikritun og koma verkum innlendra höfunda á framfæri. Samvinna þeirra frænda, Indriða og Emils Thoroddsen, reyndist mjög heilladijúg á þess- um árum. Þeir gerðu í félagi leikgerð af Manni og konu, hinni vinsælu skálsögu Jóns Thorodd- sen. Sú leikgerð var frumsýnd árið 1933 og hefur síðan farið sigurför hjá hejstu leikfélög- um landsins í nokkra áratugi. Ári síðar svið- setti Indriði svo söguna Pilt og stúlku, eftir sama höfund, í leikgerð Emils, sem einnig samdi hina vinsælu tónlist við verkið, en mörg sönglaganna í Pilti og stúlku eru hreinar perl- ur í Islenskri lagasmíð. Á þessum árum og allt fram yfir síðari heimsstyijöld bjó þjóðin við mikla einangrun í samgöngumálum. Fáir áttu þess kost að bregða sér út fyrir landsteinana og kynnast því helsta sem fram fór í leikhúsum nærliggj- andi landa. Þrátt fyrir þessa einangrun, tókst Indriða furðu vel að fylgjast með því sem var að gerast í hinum erlenda leikhúsheimi. Hann var ágætur málamaður og tókst jafnan að afla sér fræðibóka um leiklist og einnig nýrra leik- verka. Með árunum kom hann sér upp ágætu safni leikbókmennta. Nú er öldin önnur sem betur fer og ekkert þykir sjálfsagðara en að listafólk kynni sér leikmenningu annarra þjóða. Indriði tók við formennsku Leikfélags Reykjavíkur af Kristjáni Albertssyni 1926 og gegndi því embætti næstu þijú árin. Nánir samstarfsmenn hans telja, að hann hafi ekki kunnað vel við sig í því starfi. Fundarsetur og daglegt félagslegt þras átti ekki við hann. Hann var mjög viðkvæmur og mikill skapmað- ur og tók hlutina nærri sér. Allir örðugleikar og andstreymi komu honum úr jafnvægi sem listamanni. Á þeim árum og reyndar oft síðar voru miklir flokkadrættir innan félagsins og stundum hörð átök milli ákveðinna manna. Fjárhagur félagsins var yfirleitt alltaf mjög þröngur, en versnaði þó að mun þegar heims- kreppan skall á í byijun fjórða áratugarins. Þá varð oft að slá af listrænum kröfum og taka þau leikrit til flutnings, sem vænleg þóttu til að gefa aura í kassann. í þeim tilgangi innleiddi Indriði farsana, eftir Arnold og Bach, sem voru lengi síðan með vinsælustu verkefnum Leikfélagsins. Þessi leikrit troðfylltu leikhúsið kvöld eftir kvöld. Margir gagnrýndu harðlega þessa ráðstöfun forráðamanna Leikfélags Reykjavíkur að bjóða upp á slíkt léttmeti. En þessir gamanleikir björg- uðu oft fjárhag félagsins og gerðu því kleift að fást við metnaðarfyllri viðfangsefni. Farsar Arnolds og Bach voru flestir þýddir af Emil Thoroddsen og suma þeirra staðfærði hann. Fjalakötturinn 1943 Árið 1943 stofnaði Indriði, ásamt Emil og Haraldi Á. Sigurðssyni, leikfélagið Fjalaköttinn. Félagið sýndi aðallega revíur og gamanleiki næstu árin og voru þeir Emil og Haraldur jafn- an höfundar handrits, en Indriði var leikstjóri. Sýningar Fjalakattarins nutu mikilla vinsælda á sínum tíma og aðsókn var oftast í samræmi við það. Þá skal þess getið að árið 1948 minnt- ist Fjalakötturinn 25 ára leikafmælis lndriða með sýningu á leikritinu Meðan við bíðum eftir Jóhann Borgen. Þessari uppfærslu stjómaði Indriði sjálfur og lék einnig aðalhlutverkið og hlaut hann frábæra dóma fyrir túlkun sína. Brynjólfur Jóhannesson leikari var náinn samstarfsmaður Indriða Waage í nær fjóra áratugi. Hann lýsir kynnum sínum af honum í æviminningum sínum á eftirfarandi hátt: „Indriði Waage gerðist leiðbeinandi Leikfé- lags Reykjavíkur haustið 1925. Og það er ekki ofsagt að við komu hans hafi ný vinnu- brögð, nýtt líf og andi tekið við í félaginu. Það var einstaklega gaman að starfa með Indriða á þessum árum. Hann var fullur af dirfsku og áhuga, stöðugt opinn fyrir nýjum hugmynd- um, öldungis óhræddur, að fást við ný og ný- stárleg verkefni- hvort heldur það voru verk tískuhöfunda eins og Pirandellos, Shakespeare sjálfur eða farsarnir eftir Arnold og Bach. Indriði var fyrst og frerhst leikhúsmaður, og hann var mjög alhliða listamaður í leikhúsinu. Hann var snjall leikstjóri, líklega sá mikilhæ- fasti, sem við höfum eignast. Sjálfur var hann mjög fjölhæfur leikari, jafnvígur á gaman og alvöru . . . Indriði hneigðist að leikritum þar sem gætti hins yfirskilvitlega, mystíska; og hafði mikinn áhuga á sálarfræði og jafnframt var hann skygn á hið hversdagslega og mann- lega ... Hann var einkar natinn leikstjóri, nærgætinn og hjálpsamur viðvaningum og öðrum, sem áttu í erfiðleikum með hlutverk sín. Og Indriði hafði þann meginkost, að ævin- lega mátti ræða við hann það sem milli bar um skilning eða aðferðir í leiknum, einstök túlkunaratriði, raddblæ eða látbragð, og hann féllst hiklaust á sjónarmið leikarans, ef honum fanst þau réttmæt ... En Indriði gat líka verið ákveðinn og hlífðarlaus, ef honum þótti nokkuð í húfi. Honum var ævinlega efst í huga ákveðinn heildarsvipur leiksins, sem hann miðaði staðfastlega að, og frá þeirri stefnu varð ekki vikið.“ Fram að því að Þjóðleikhúsið tók til starfa árið 1950 urðu leikarar hér á landi að vinna fyrir sínu daglega lífsviðurværi við hin ólík- ustu störf. Það varð hlutskipti Indriða, að starfa í banka. Laun fyrir sýningar á þessum árum voru mjög lítil og stundum engin. Þetta voru þau kjör, sem íslenskt leiklistarfólk varð að sætta sig við á frumbýlingsárunum. Æfing- ar fóru fram á kvöldin og nóttunni eftir lang- an og strangan vinnudag, en þrátt fyrir það tókst oft að vinna stórbrotna listræna sigra. Leiklistin á Islandi mun ávallt standa í óbættri þakkarskuld við þessa merku brautryðjendur. Listferill Indriða í Þjóðleikhúsinu var ekki síður markverður og þar vann hann marga leiksigra og ber hlutverk hans sem Willy Lo- man í Sölumaður deyr þar einna hæst. Hann leikstýrði alls 23 leiksýningum hjá íjóðleikhúsinu og lék þar 36 hlutverk. Síðasta hlutverk hans á leiksviði var, Ókunnur far- þegi, í Pétri Gaut eftir Ibsen, en þar kom hann fram í gervi dauðans. Hann lést 17. júní 1963. Allmargar upptökur eru varðveittar í segul- bandasafni Ríkisútvarpsins með Indriða Wa- age. Þar sýnir hann blæbrigðaríka túlkun í mörgum ólíkum hlutverkum. Það féll oft í hans hlut að leika menn, þar sem viðkvæmir strengir höfði brostið í sálarlífi þeirra, vegna andstreymis í lífinu. I túlkun sinni á þeim, var leikur hans djúpur og ríkur. Þar var rödd hans kliðmjúk og seiðmögnuð og líður þeim seint úr minni er á hlýddu. Höfundur er leikari. Gripiö niður í ævisögu Eufemiu Waage, Lifað og leikið, sem út kom 1949. Úr fórum Árna Eiríkssonar. HJÓNIN Eufemia Indriðadóttir Waage og Jens Waage. LEIKTJOLDIN FENGIN FRÁ DANMÖRKU ENNAN vetur- 1903-04 - var Jón Aðils leiðbein- andi hjá Leikfélagi Reykjavíkur, eins og ég hefi sagt áður frá. Þá var leikið „En Fallit“ eftir Björnstjerne Björnson og kom þar fram nýr leik- andi á sjónarsviðið, Guðmundur T. Hall- grímsson, sem seinna varð læknir. Hann var eitt bezta leikaraefni, sem hér hafði komið fram um margra ára skeið, en hans naut ekki lengi við, því að hann ætlaði að leggja annað fyrir sig. Samt hefir hann líklega leikið um tveggja eða þriggja ára skeið með Leikfélaginu. Þennan vetur var einnig tekið til með- ferðar leikritið „Apinn" eftir frú Heiberg og lék Guðrún systir mín þá með í fyrsta sinn eftir að hún kom heim úr vesturför- inni. Þetta var einþáttungur, en mátti raunar skipta honum í tvennt. Hefir mér alltaf þótt „Apinn“ furðu skemmtilegt leikrit. Þennan vetur lék Árni með, þótt heimilisástæður væru erfiðari hjá hon- um, því að hann missti móður sína um haustið og eitt af börnum sínum rétt eftir jólin. Kona hans sté ekki í fæturnar eftir það og andaðist föstudaginn langa vorið 1904. Sumarið eftir lék Stúdentafélagið „Alt Heidelberg". Tóku ýmsir eldri stúd- entar í bænum þátt í því. Var sýning þeirra haldin til ágóða fyrir líkneski Jón- asar Hallgrímssonar og má ég segja, að það hafi verið keypt fyrir ágóðann af sýningum þessa leiks. Guðmundur T. Plallgrímssonar lék Lutz ágæta vel. Maðurinn minn og Guðrún systir mín léku prinsinn og Kátliie. Leiktjöld voru fengin frá Danmörku og þóttu þau með afbrigðum falleg því að þá höfðu aldrei sézt gagnsæ leiktjöld og þótti mönnum mikið til koma. En eftir þetta aflaði Leikfélagið nokkrum sinnum leiktjalda frá sama málara. Hann var Carl Lund og mun hann hafa málað leiktjöld fyrir mörg leikhús í Danmörku. Pabbi og Halldór Jónsson bankagjald- keri tóku báðir þátt í þessum leiksýning- um og ýmsir yngri stúdentar, svo sem Bogi Benediktsson, sem þótti gott leik- araefni. Jón Kristjánsson nuddlæknir var og í þessum stúdentahópi. Léku þeir báðir, Bogi og Jón, með Leikfélaginu nokkur ár eftir þetta. Vorið, sem kona Árna andaðist, kaus Leikfélagið hann fyrir formann sinn, en Þorvarður Þorvarðarson hafði verið það áður. Hafði ævinlega verið ágæt sam- vinna með honum og manninum mínum og þótti mér alltaf leiðinlegt, að maður- inn minn skyldi hafa átt þátt í því að fella hann frá formennsku. Þar kom til einkamál, sem ég hirði ekki um að segja frá hér. Um vorið fór Árni til Danmerk- ur og var þar um sumarið, kom ekki heim aftur fyrr en um haustið, en þá var félagið byijað að æfa leikrit það, sem það hafði fengið frá Hall Caine og nefnt var „John Storm“ hjá okkur. Léku þau Guðrún og maðurinn minn aðalhlutverk- in þar og þótti takast ágætlega. Fyrir þetta leikrit voru einnig fengin leiktjöld frá Danmörku. Stefanía Guðmundsdóttir var líka utanlands þetta sumar, hafði farið utan fyrr um veturinn en Árni og voru þau því bæði fjarverandi fram á haust. Þegar Árni var nýbúinn að taka við formennsku, fann hann upp eins konar höfðatölureglu. Vildi hann þá láta velja leikritin með tilliti til þeirra þriggja kvenna, sem voru aðalleikendurnir hér, Gunnþórunnar, Stefaníu og Guðrúnar, og áttu þær sjálfar að fá að velja leik- rit, sem þær hefðu svo aðalhlutverkin í, en þetta fór nú hvorki betur né verr en svo, að þegar Gunnþórunni var boðin þátttaka í þessu, móðgaðist hún eitt- hvað, líklega við Árna, þótt ég viti það ekki, og lék ekki með Leikfélaginu í mörg ár eftir það. Þegar Gunnþórunn var yngri, fannst mér hún vera mjög skemmtileg leik- kona. Hún gat tekið á sig mörg gervi, og maður gat oft búizt við að sjá ýmis- legt nýtt hjá henni. Var skaði fyrir félag- ið að missa hana svona fljótlega. Hún hafði þá um nokkurt skeið sitt eigið leik- félag, en fór svo á síðari árum að leika aftur með félaginu og var alltaf afburða- leg leikkona og þótti ýmsum hún mjög skemmtileg, þó að mér fyndist hún ekki geta farið í eins marga hami á seinni árum. F'annst mér það mikið afrek, þegar hún lék Ástu í „Pétri Gaut“, því að þá hún var hún orðin töluvert öldruð kona. Nú voru þær Stefanía og Guðrún aðal- leikkonurnar um langt tímabil, þegar Gunnþórunn var farin og Þóra, kona Árna, sem hafði verið ein aðalleikonan um nokkur ár, látin. Þóra heitin var mikil fríðleikskona og held ég, að hún hafi haft mikla leikhæfileika, en leiklist- in var nú ekki á eins háu stigi hjá okkur þá og núna. LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 11. JANÚAR 1997 25

x

Lesbók Morgunblaðsins

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lesbók Morgunblaðsins
https://timarit.is/publication/288

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.