Lesbók Morgunblaðsins - 21.06.1997, Blaðsíða 6

BJORNSON-HATIÐ
EFTIR THOR VILHJALMSSON
Nafngjgfi hátíóarinnar
Björnstjerne Björnson.
Einu sinni var hann í
hávegum haföur víóa í
sveitum Islands hjá
lesþyrstu fólki. Ekki sízt
hjá frændum mínum
Þingeyingum. Þessi
fyrirferðarmikli karl sem
skrafaói nokkuó reigóur
á hátíóum, en skrifaói
hjartnæmar sögur eins
og Sigrúnu á Sunnuhvoli
og Kátur piltur.
FYRRI HLUTI
ÞAÐ VAR sumar 1996, ég var
gestur á árlegri skáldastefnu
sem Knut 0degárd gekkst
fyrir í Molde við Sunnmæri,
stofnaði og hefur stýrt í
Molde; og ber nafn Bjorn-
stjerne Bjomson. Þar voru
tveir gestir frá Afríku, annar
frá Ghana, Okai; og annar rithöfundur frá
Nígeríu sem var ekki vært heima hjá sér og
býr nú í Suður-Afríku. Okai var á flugi þann
tíma sem hann var lentur í Molde í Noregi
og töfraði flesta með geðfjöri sínu. Hann var
nú ekki léttur í máli né skáldbróðir hans frá
Nígeriu þegar þeir sátu blaðamannafund
hátíðarinnar með stjórnanda hennar og öðr-
um gestum; þessum og sögðu frá framferði
stjórnvalda þar í landi gagnvart skáldum, og
hvern stuðning þau hefðu af erlendum öflum
sem greiddu þannig aðgang sinn að því að
nýta olíuna fyrir ströndum þess lands og sáu
sér hag í því að böðlar þeir og skáldaspillar
héldu stjórnartaumunum, og drógu sínar
prúðu fjaðrir yfir kúgun almúgans í því landi
og létu sem ekkert væri til að hafa í há-
mæli. Þar var norska félagið Statoil ekki
talið alveg saklaust og boðið til málfundar
með Afríkuskáldunum til að hrinda ámæli
því. Enginn kom frá þeim á fundinn. Af hveiju
komu þeir ekki? sagði Knut Odegárd á blaða-
mannafundi sem hann stýrði. Hann rétti fram
hendurnar í átt að sjónvarpsvélum og til
blaðamannanna sem skráðu eða höfðu hljóð-
nema á lofti: Þeir hefðu getað rétt fram hend-
urnar, sagði Knut og hélt sínum á lofti: Sjáið
þið þessar hendur, hefðu þeir getað sagt. Eru
þær ekki hvítar? Og hreinar, bætti hann við.
Ekki komu þeir frá Statoil hvort sem þeir
voru of smáir til þess eða þóttust of stórir til
þess að fara upp í sveit í Noregi til að hrinda
af sér ámæli um blóðug sniðugheit á olíumið-
um úti fyrir ströndum þeirra fanta sem ráða
Nígeríu með pukurslegum stuðningi þeirra.
En þetta var skáldaþing, og skáldin geta ver-
ið skæð. Sumum þykir og borgandi fyrir að
fyrirkoma þeim. Enda var sagt að þegar ég
kom til Dubrovnik á króatísku svæði á friðar-
þing PEN-samtakanna og nefndar tölur um
það hve mikið fengist fyrir að skjóta úr víg-
hreiðrum Serba á felustöðum sem mér var
bent á í hæðunum fyrir ofan þessa menningar-
perlu aldanna, þarna lágu þeir og skutu á
allt kvikt, og mér var líka sagt hvað þeir
hefðu fengið í þýzkum mörkum fyrir að skjóta
ljósmyndara, og hærri upphæð fyrir að skjóta
blaðamann sem væri talin ennþá hættulegri
illum málstað og því ekki vert að ala hann
né feija, hvað myndi þá vera borgað fyrir að
skjóta skáld, eru þau ekki skæðust? Úr því
víghreiðri höfðu þeir verið að skjóta á þessa
sömu borg þrem vikum áður en skáldaslan-
grið fór þar um á vegum PEN-klúbbsins til
Á FÆÐINGARSTAÐ Björnstjerne Björnsson í Nesi. Knut Odegárd, Paiestínuskáldið Sgirat, Þorgerður Ingólfsdóttir, Margrét Indriða-
dóttir, ísraelsskáldið Yehuda Amichai og Thor Vilhjálmsson.
að minna á þann málstað sem víga-
mennimir vildu feigan: Mannúðar frið-
ar frelsis, sambúðar allra í griðum og
sátt. (Um aldir hafa íslendingar fram
að þessu kunnað á alþýðumáli: Enginn
skyldi skáldin styggja, skæð er þeirra
hefnd. Helzt fyrrum. En þá var nú
öldin önnur, þá var líka ætlast til að
það væri hægt að galdra í skáldskap,
breyta veðri til hins betra eða til hins
verra eftir því hver var á ferð, þurfti
að komast eða mátti það ekki. Líka
til að vekja drauga eftir þörfum og
hafa þá í útréttingum, taka við send-
ingum af því tagi úr helheimum, hemja
þá og snúa þeim til baka; eða kveða
þá beint niður í moldina aftur í kyrr-
sæti hjá þeim ormum sem þar búa
og smjúga allt.)
Og í Molde hafði Knut Odegárd
og hans prúða lið safnað skáldum
víða að sem höfðu sitt atkvæði, drjúgt
sumir.
Nágrannar frá Jerúsalemsborg
voru komnir meðal gesta, næstum
úr sama hverfí, og sögð vera víglína
á milli, annar höfuðskáld ísraels,
Yehuda Amichai, og Palestínuskáld
úr þeirra stjóm Sgirat, og þessir tveir
fylgdust allan tímann að, og ég fékk
ekki betur séð en þeir byndust vin-
áttu, og hreifst í þeirri trú. Ég vissi
fyrir að Amichai væri höfuðskáld á veraldar-
visu, hafði líka heyrt frá Ted Hughes enska
skáldmæringnum um ágæti hans enda eru
þeir vinir. En Palestínuskáldið flutti örsögur
sem okkur Margréti virtust báðum lengi
gætu enzt. Þær voru svo stuttar en eftirómur-
inn dtjúgur ...
Nafngjafi hátíðarinnar
Bjomstjerne Bjornson.
Einu sinni var hann í
hávegum hafður víða í
sveitum íslands hjá les-
þyrstu fólki. Ekki sízt
hjá frændum mínum
Þingeyingum. Þessi fyr-
irferðarmikli karl sem skrafaði nokkuð reigð-
ur á hátíðum, en skrifaði hjartnæmar sögur
einsog Sigrúnu á Sunnuhvoli og Kátur piltur
átti leið með þcim að íslenzkum hjörtum,
enda báðar þær bóksögur þýddar af Jóni
Ólafssyni skáldi bróður Páls, og náðu aust-
firskum hljómi á íslenzkri tungu með dverg-
máli úr klungri og klöppum í fellum og drög-
um að austan; og endurómaði með öðrum
BJÖRNSTJERNE Björnson.
erindum að utan sem íslenzkuðust í ómeng-
aðri áheyrn þingeysku bændamenningarinnar
á vakningsárum fram á þessa öld; og karlinn
var gustmikill og þandi sig um Noreg allan
endilangan og komst yfir fjöllin háu með
spuna sinn, - skrifaðist á við Brandes einsog
Matthías Jochumsson og Hannes Hafstein.
Bjornson hafði svo mikinn svip í stórgerðu
andlitinu undir ljónsmakka að þegar Norð-
menn þurftu að miklast af því skáldi á árleg-
um hátíðisdegi sínum í Minneapolis þar í
Skandínavabyggðunum með öflugum íslenzk-
um viðauka landnema og þeirra sem af þeim
spruttu þá fannst enginn nema íslendingurinn
Gunnar Björnsson ritstjóri sem hafði það
mikinn svip að þjóðsagan um Bjornson yrði
vart tekin trúleg nema þessi íslendingur tæki
að sér aðalhlutverkið þetta í hátíð Norð-
manna þarna vestra. Þetta eru gleymdir tímar
einsog kannski Bjornson sjálfur víðast nema
helzt í Molde þar sem Knut 0degárd hefur
stofnað hátíðina nefnda eftir skáldinu og
haldið árlega af sæmd og fágætri ræktarsemi
og fengið þangað merk skáld hvaðanæva að.
Þar eru firnahá ijöll nærri og snarbrött með
mjóum landræmum undir, og á einu
nesinu sem gengur út af grundar-
spildu í ijallsskugga kom Bjorn-
stjerne Bjornson í heiminn og ólst
upp á prestsetrinu þar sem heitir í
Nesi, Nesset. Þar eru mikil vötn líka
ofar við jaðar Sunnmæri, og má sigla
undir fjöllunum háu og horfa af
vatnsfeijunni og skilja hvað hann er
að fara þegar hann yrkir svona:
A hvor jeg lenges efter at se
over de hoje fylle...
Og það snerpti kærleikann frænda
minna Þingeyinga og fleiri íslendinga
og jók fylgispekt lesenda við skáld
þetta að hann var óspar að senda
Jóni Sigurðssyni árnaðar- og baráttu-
kveðjur í sjálfstæðisbaráttu okkar
íslendinga.
Iþinglok fóru Knut og Þorgerð-
ur með okkur Margréti og
skáldin frá ísrael og Palest-
ínu í kirkju þarna í Nesi þar
sem biskup einn þjónustaði,
reffilegur maður, og hafði
nokkrum dögum áður flutt
erindi um Soren Kierkegaard.
Sá var læröur vel að sögn en kannski
ekki að sama skapi víðsýnn þó hann
væri að glugga í rit hinna stóru anda; nokkr-
um árum áður hafði hann sagt af sér biskups-
dómi á þessum sömu slóðum því hann vildi
ekki þjóna undir ríkisstjórn svo svívirðilegri
sem leyfði fósturdráp. Og snaraðist af stóli
snúðugt. Hann komst að sem háskólakennari
í Hamborg eða Hannover, en fór brátt að
sakna sætleika og myndugleiks síns biskups-
dæmis, og þegar það losnaði að nýju flaug
hann eða smaug í þann háa sess hinn sama
og fyrr. Þó talaði hann snöfurlega í kirkjunni
en messan varð einsog hún væri miðuð við
að tyfta þá sem kæmu ekki nema einu sinni
á ári í guðshús og varla það. Það voru enda-
lausir sálmar sungnir með ótal versum, og
kirkjan var hvítkölkuð og skrautlaus með
öllu, engin bílæti til að glepja auga þess sem
vildi komast undan boðskapnum og meðlæt-
inu sem var heldur þurrt og bragðlítið. En
biskupinn var nógu státinn sosum, og bjó
mál sitt í myndugan búning þó það hafi varla
enzt mér út á mitt vatn þar sem við sigldum
síðar; en á vatninu átti ég að fara með Ijóð
eða texta á íslenzku eftir sjálfan mig ásamt
þeim Amichai sem stóð til að þyldi sitt Ijóð
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. JÚNÍ 1997