Lesbók Morgunblaðsins - 21.06.1997, Blaðsíða 15

CARL Einar Háckner,
töframaður í marg-
faldri merkingu.
Ljósm:Brynja Benediktsdóttir
PETUR Engkvist fyrir framan Pero-leikhúsið sitt í Stokkhólmi.
og fyrir aftan stýrishúsið getur „boddýið"
breitt úr sér upp í 7 metra. Gólfið leggst sam-
an eftir notkun eins og harmonikka eða fýsi-
belgur, en þakið raðast upp eins og spil í stokk.
Mér var hugsað til áranna þegar leikferðir
um ísland voru vinsælar og fjölsóttar og fjöldi
leikflokka á ferð um landið á eigin vegum.
Þá hefði slíkur bíll komið sér vel á stöðum
sem höfðu alls ekkert samkomuhús fyrir gest-
ina nema kirkjuna og aðrir staðir með ný fé-
lagsheimili höfðu svo ákafa og fégráðuga
hússtjórn að ekki var hægt að semja við þá
um skynsamlega húsaleigu. En við eyjabúar
á íslandi gætum slegið Svíum við: í stað ferða-
leikhúss á hjólum, hinu stærsta í heimi, gætum
við nýtt okkur úrelt skip, togara, fetjur eða
gömul og góð varðskip og breytt í leikhús á
floti, hið stærsta í heimi.
i anda gamalla meistara
Ég hafði heyrt mikið látið af leikurum
Backaleikhússins og náði mér því í miða á
sýningu þeirra strax annan dag hátíðarinnar.
Hún fjallaði um stríðið í Bosníu. Þar fékk
ég reyndar ekki að skoða marga leikara því
hér var um að ræða einleik eða frásögn að-
eins einnar leikkonu. Hún leikurtúlk meðferð-
arfulltrúa sem túlkar hræðilegar frásagnir
flóttafólks frá Bosníu. Þetta verk vakti at-
hygli á hátíðinni og var leikið í tveimur litlum
sölum í einu með sín hvorri leikkonunni. Leik-
ur þeirrar sem ég sá var prýðilegur, hófstillt-
ur og agaður, en það var varla hægt að kalla
þetta leiksýningu eða leikhús, miklu frekar
efnivið i leiksýningu.
Um miðjan þennan annan dag minn á
hátíðinni sá ég loks bitastæða sýningu frá
Berlín. Hún var reyndar um samtímaþjóðfé-
lagsvandamál eins og flestar sænsku sýning-
arnar, en meðöl leikhússins voru frábærlega
vel notuð til að koma vandamálinu til skila
á listrænan hátt. Sýningin var frá Berlín, frá
leikhópi sem starfaði og menntaðist í þáver-
andi Austur-Berlín og kallar sig nú Leikhús
89. Höfundur leikritsins Oliver Bukowski er
fæddur árið 1961 og hefur skrifað sjö leik-
rit, er menntaður þjóðfélagsfræðingur en
starfar nú alfarið við skriftir. Leikritið fjallar
um atvinnuleysi. Hjón nokkur sem missa
vinnuna reyna að bjarga sér á allan hátt.
Maðurinn, sem alltaf hafði talið sér trú um
að lífsafkoma hans væri örugg, stendur allt
í einu frammi fyrir þeirri auðmýkingu sem
honum finnst vinnumissirinn vera. Hann vill
ekki að láta brjóta sig niður og hefur stór
orð um það hve stórkostlegt það
sé að vera ekki lengur launþegi og
geti hann nú loksins orðið sinn eig-
in herra. Hjónin ákveða að opna
bar í bílskúrnum sínum og selja
þar eðalvín og sterka drykki. Kon-
an kemur sér upp ögrandi.
gengilbeinubúningi, því hún
ætlar að þjóna til borðs. Þau
ætla að standa faglega að
þessu, viðskiptavinirnir eiga
ekki að fá ástæðu til að
kvarta yfir þjónustu eða veit-
ingum. Enginn kvartar heldur
því að það kemur enginn. En
áfengisbirgðirnar tæmast þó
með vaxandi hraða. Eigend-
urnir sjá sjálfir um það. Þau
eiga sér þó eina von um
bætta afkomu og
uppreisn æru.
Þau spila í
öllum til-
tækum
lottóum.
Þau eru
Ljósm:Brynja Benediktsdóttir
STÆRSTA leikhús á hjólum í heimi.
Töframaóurinn góói
Loks í lok þessa dags sá ég frábært sænskt
leikhús. Það var þó enn einn einleikurinn, ef
einleik skyldi kalla, ljóðskáldið, leikarinn og
töframaðurinn Carl Einar Háckner lék við
hvern sinn fingur og hélt uppi eins konar
„uppistandi" í næstum tvo klukkutíma. Við
innganginn var seld nýjasta ljóðabók hans.
Mér tókst að lesa ljóðin á hundavaði áður
en sýning hans hófst svo mér kom ekkert á
óvart að þessi töfrakarl flytti frábæran eiginn
texta. Sögur hans og brandarar voru á eins
konar úthverfamállýsku stórborgaræskunn-
ar. Carl Einar er ein af leikstjörnum Svía en
feril sinn hóf hann strax á barnsaldri sem
töframaður. Töfrandi þokki leikarans á ekki
að koma á óvart því Baltazar Kormákur leik-
á barmi örvæntingar þegar loks-
ins það ótrúléga gerist, þau
hljóta stóra vinninginn. En það
er of seint. Þegar húsbóndinn
opnar blaðið og ber saman vinn-
ingsnúmerin og tilkynnir konu
sinni gleðifréttirnar nær
hún aðeins að heyra þær
áður en hún lognast útaf.
Hún hefur ákveðið fyrr
um daginn að binda enda
á þetta allt fyrir þau
bæði og skrúfað frá gas-
inu. Hann nær ekki að
skríða að gasvélinni til að
skrúfa fyrir útstreymið og
verður örendur á leiðinni
með blaðið í hendinni.
Þetta var mjög dramatísk
sýning í lokin og listilega
unnin af öllum sem að
henni stóðu, þó með ein-
földum meðulum. Leik-
ararnir voru frábærir
og þóttumst við hjón
eitthvað kannast við
fagmannlegan stílinn
og handbragðið úr
leikhúsi Brechts.
Hugboð okkar
reyndist rétt,
þau höfðu
unnið með
mörgum þeim leikhúskempum sem við höfð-
um hitt og skoðað í Austur-Berlín á sjöunda
áratugnum, bæði í Volksbuhne og við Berlin-
er Ensamble. Seinna um daginn sá ég líka
handbragð meistara sem við íslendingar
kynntumst hér heima í Borgarleikhúsinu á
listahátíð fyrir nokkrum árum. Það var Pan
Pan leikhúsið frá írlandi sem sýndi verkið
„Sálumessa skraddarans" í anda Kantors
þess pólska. Líkt og hjá leikstjóranum Kant-
or byggðist sýningin hér upp af hreyfanlegum
myndum, myndlistin var höfð í fyrirrúmi og
leikarar eins konar brúður. Krafan til líkam-
legrar leikni er næstum ómennsk. Texti er
nánast enginn enda tveir leikaranna dauf-
dumbir, dramatíkin er þó grípandi og sterk
en hvorki skiljanleg né skilgreind. Þó er smá
söguþráður í verkinu og sögusvið. Sögusviðið
í upphafi er saumastofa skraddarans, en
starfsfólk hans eru þrír karlar og ein kona.
Þetta fólk er á endalausum hlaupum í leit
að hreinu lofti og frelsinu. Þeim er ólíft við
saumavélarnar og það er túlkað með vélræn-
um hreyfingum leikaranna og sífelldum skip-
unum skraddarans yfirmanns þeirra. Stund-
um kom mér í hug að leikstjórinn Charlie
Quinn hefði alveg eins getað búið til sýning-
una með leikfimifólki eins og leikurum, gamli
Kantor fór reyndar þá leið, eini leikarinn í
sýningunni hans var hann sjálfur, hinir eins
konar fimleikafólk. Ein aðferð leikstjórans
Quinns hreif mig sérstaklega, hvernig hann
notar þagnirnar óspart til áhrifaauka og er
ekki hræddur við að þenja þær á leiksviðinu.
Á stundum var eins og maður væri að horfa
á þögla kvikmynd.
stjóri Skjækjunnar upplýsti mig glottandi um
að hann hefði unnið samkeppni fyrir níu árum
sem einn af tíu kynþokkafyllstu Svíum en
þá var töframaðurinn um tvítugt.
Á fjórða degi tókst mér að troða mér inn
á litla barnasýningu sem byggðist lauslega
á sögu Barbro Lindgren, Sögunni um hann
frænda minn (Sagan om den lilla Farbror-
en). Sýningin hefur gert víðreist um Svíþjóð
og önnur lönd allt frá árinu 1990. Tveir leik-
arar sýndu frábæran leik sem föðurbróðirinn
og hundurinn sem hann eignaðist að vini, en
fimm hljóðfæraleikarar tóku þátt í leiknum
og léku á fiðlur, flautur og selló. Listræn og
framúrskarandi túlkun allra gerði þessa fá-
breyttu og fallegu sögu að góðu leikhúsi.
Leiklistarhgón tveggja landa
Ég hef alveg sleppt á minnast á fyrirlestra
og námskeið sem haldin voru alla morgna í
hinum ýmsu vistarverum. Peter Engkvist
leikstjóri og leikhússtjóri Peró-leikhússins í
Stokkhólmi tók þátt í pallborðsumræðum um
„upphaf leiksins“ einn morguninn. Peter er
þekktur fyrir uppsetningar sínar sem byggj-
ast á frásagnarlistinni. Hann setti upp fræga
sýningu í Stokkhólmi, Hamlet, þar sem að-
eins einn leikari lék alla söguna um Hamlet.
Hér heima leikstýrði hann Lofthrædda ernin-
um með Birni Inga Hilmarssyni og Orms-
tungu, ástarsögu, með þeim Benedikt Erl-
ingssyni og Halldóru Geirharðsdóttur. Peter
talar um nauðsyn sögunnar, frásagnarinnar
í nútíma leikhúsi. Hann finnur sárlega fyrir
því að sagan sé að hverfa úr leikhúsinu og
eftir sitji aðeins formið eða stíllinn, innihald-
ið vanti. Hann talar um að í orðinu „berátt-
else“ eða frásögn felist líka frásögn án orða.
í frásögn verði alltaf að undirstrika ósögðu
orðin og hugsunina. Leikarar í dag ættu að
orða ástríðu sína til þjónkunar Talíu á þessa
leið: „Mig langar svo að segja frá, hafa eitt-
hvað að segja“, en ekki bara, „mig langar
svo að leika".
Eftir Umræðurnar hitti ég eiginkonu Pet-
ers, Báru Lyngdal Magnúsdóttur leikkonu.
Bára naut þess heiðurs að leika hjá Dramaten
í fyrra, lék tvö stór hlutverk þar og gekk
mjög vel, en þeir hjá Dramaten sáu hana leika
Nínu í Máfínum eftir Téckov í Borgarleikhúsi
Uppsala og buðu henni strax samning. Nú
hrjáir fjárskortur Dramaten og mikil upp-
stokkun hefur orðið og vilja margir fínna söku-
dólg þessara vandræða og hafa fundið Ingmar
Bergmann allt til forráttu, honum hafí staðið
opið allt fjármagn og sjóðir síðustu ára sem
eru nú tómir. Bára vill ekki taka undir þetta.
Bergmann hafi verið sá maður sem hafi auk-
ið hróður Dramatens hvað mest með list sinni
og snilld og þetta séu kveðjurnar. En Bára
hefur nú fijálsar hendur og er laus frá niður-
drepandi umræðu og þrasi leikhúss í ijárhags-
vanda. Hún er í lausamennsku sem leikari og
er það miklu auðveldara í Svíþjóð en hér heima,
þar sem skipulag aljt naer langt fram í tímann
og leikarinn getur því hafnað eða valið verk-
efni sín, en ekki bara gripið það næsta sem
býðst eins og oft vill bregða við hér hjá okkur
þar sem ijárveiting og áætlun öll er oftast
tilviljunum háð.
íslenska leiksýningin slær i gegn
Eftir að hafa séð þrjár leiksýningar á dag
í ijóra daga þessarar ágætu sænsku leiklist-
arhátíðar var mér ljóst gildi þess starfs sem
þarna fer fram. Verkefnin eru ólík að gæðum
og reyndar tilgangi en menntunarlegt og
félagslegt gildi starfsins er óumdeilanlegt og
Leikhúsdagarnir ’97 höfðu enn fremur uppá
að bjóða úrvalssýningar afbragðs listamanna.
Síðasta kvöld leiklistarhátíðarinnar tók ég
íslensku sýninguna fram yfir þær sænsku sem
voru í boði. Bæði langaði mig að sjá hana
aftur og ekki síst fylgjast með viðbrögðum
sænkra áhorfenda. Þennan sama dag hafði
verið skellt á aukasýningu um tvö-leytið og
um leið og það fréttist seldust allir miðar á
svipstundu. Fyrsta sýning hafði verið daginn
áður og spurst geysivel út. Það var ótrúlegt
að hlusta og fylgjast með viðbrögðum áhorf-
enda þetta kvöld. Andlitin ljómuðu, það var
hlegið og kumrað, þrátt fyrir að flestir skildu
alls ekki tungumálið. í lokin hélt ég mig
vera einhvers staðar í Suðurlöndum, því við-
brögðin og klappið líktist framkalli í ítölsku
óperuhúsi. Sumir stöppuðu, aðrir hrópuðu og
allir stóðu upp í lokin til að sýna hrifningu
sína og klappa leikendum lof í lófa. Leikdóm-
ar um íslensku sýninguna birtust ekki í
sænskum blöðum fyrr en eftir heimkomu
okkar og voru þeir reyndar prýðilegir, en
þegar við vorum að leita að þeim í dagblöðun-
um úti, varð fyrir okkur hálfsíðudómur um
frumsýningu á Tunglskinseyju Atla Heimis,
hástemmt lof í Svenska Dagladet. Það er
gaman að vera íslendingur þegar maður get-
ur verið svona ánægður með sína!
Höfundur er leikstjóri.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. JÚNÍ 1997 1 5