Lesbók Morgunblaðsins - 21.06.1997, Blaðsíða 7

I MOLDE
á hebresku, og Palestínuskáldinu sem ætlaði
að flytja eftir sig á arabísku; en Knut hafði
skipað staðgengil sinn til að stýra dag-
skránni svo að hann mætti vera með okkur
gestum sínum og slaka á eftir langvinnt erf-
iði að skipuleggja hátíðina, og svo hitt að
stýra henni alla vikuna fram að þessu. Skip-
ið var fullt af héraðsmönnum og biskupinn
með og ýmsir forystumenn aðrir, og stað-
gengillinn gaf mér orðið en dró úr því að
hinir tveir væru með sem hefði kannski með
því orðið nokkur viðburður á heimsvísu frem-
ur en héraðsins. En hann var bundinn sinni
sókn svo mjög að hann sá ekki mikilvægi
þess að eitthvað væri þulið þar á miðju vatni
í miðjum háfjallahringnum með langdrægum
skuggunum í flákum á yfirborðinu og öðrum
af vindreknum skýjum hvarflandi um stijálu
byggðina undir á sléttum grundum allt út í
vatnið. Honum þótti brýnna að segja frá því
að nú blasti við einn hæsti foss Evrópu held-
ur en láta þylja ljóð á hebresku og eitthvað
á arabísku. Við skulum halda okkur að bibl-
íunni þegar tekur til hebreskunnar (án þess
að hugsa út í það að hve miklu leyti hún
væri úr grísku komin). Né heldur hitt að þó
fossinn væri hár var hann mjór orðinn og
rindilslegur, því hann hafði verið lagður í
bönd og virkjaður, og ekkert að sjá hjá því
sem áður mundi verið hafa. Stundum svo sem
ekki neitt en þó aðeins meiri þegar mest var
von um útlenda ferðamenn því þá var skrúf-
að frá honum svo hann gildnaði ögn við það.
Og ekki varð hann nú neitt miðað við það
sem okkur býðst heima á Fróni þó bunan
þessi byijaði rétt við fjallstindinn, og sleikti
bergstálið niður undir vatn, eða úðinn næði
mjótt slegið að dekkja gijótið.
Og Knut vildi ekki svipta staðgengilinn
stjórninni þótt hann með tómleika sínum
hefði það af okkur að vera vitni að því að
þarna kæmu þessi tvö skáld og flyttu bróður-
lega saman texta í norskum fjallasal hvor á
sínu máli með einum frá íslandi á okkar
tungu, og það hefði nú getað komizt upp
yfir fjöllin háu og fregnast víða og hefði
mátt vera hugvekja og fyrirmynd þeim sem
nú þarf allt að því að draga á hárinu til að
tala saman og semja með sér sátt undir aug-
um heimsins.
að er ekki til ónýtis að stefna
saman skáldum, hugsaði ég;
þegar ég horfði á það gerast
þessa dagana að spynnist vin-
átta með þessum tveim skáld-
um. Ég notaði tækifærið á
ijallavatnsfeijunni að víkja að
því og benda fingri að foss-
inum sem hvarf við mótmæli byggðarmanna
og ýmissa fremstu manna andans sem voru
leiddir í böndum þaðan þegar þeir höfðu
hlekkjað sig við hamrana með járnfestum svo
að framfaramennirnir svokölluðu kæmust
ekki að með spjöll sín, og meðal þeirra einn
í hárri elli, prófessor og menningarfrömuður
sagður spakur og vitur var leiddur handjárn-
aður með hærurnar flaksandi í golunni hjá
fossi þessum sem þá kvað sinn hinzta söng
óskertur og færði úðann í hina áttina og
gerði gullinn í skini sólar; hinir leiddir niður
um klif í skugga þar sem blærinn var napur.
Og ég sagði fólkinu í sveitinni frá á því
hvað þeir væru ríkir, Noregur ætti ærinn
olíuauð, og hann á að berast til ykkar svo
þið getið öll orðið stöndug og lifað góðu lífi
og ræktað það sem ykkur langar til í kringum
ykkur, og ekki sízt inni í ykkur, og látið þá
ekki gleyma ykkur að þið eigið að fá þetta
til ykkar og allt fólkið í Noregi, þennan
ómælda olíuauð, svo enginn þurfi að vera í
basli og eymd, af því að ef einhver í Noregi
á að fá þessa peninga og þennan auð frekar
en aðrir, þá eru það þið allt þetta fólk í
Noregi sem ættuð að lifa góðu lífi á þessu.
Ekki fannst mér biskupinn verða mjög hýr
við þennan fagnaðarboðskap sem skáld frá
íslandi flutti sveitafólkinu á Sunnmæri og
nálægum sveitum milli fjallanna háu og
kringum vötnin öll og í brekkunum og á
grundunum sem voru með blíðum svip í sól-
fögru veðri og lygnu.
Og annan dag nokkru á undan var ein-
mitt prestur að tala á þinginu á hádegis-
fundi. Um hvað? Æ var það kannski hann
sem talaði um Kierkegaard? Eða var það
Nietzsche? Nema væru báðir. Sá prestur var
flóðmælzkur með áhrifamiklum leikbrögðum,
og hafði verið sviptur kjól og kalli fyrir of-
fors sitt, að hann hafði farið að fæðingar-
stofnunum með plastpoka ef ekki þanda
smokka með svínablóði í og þeytt þeim inn
á fæðingarstofnanirnar með hrópyrðum um
morð og manneskjudráp. Kirkjuvöldum þótti
að vísu nóg um þann ofstopa eða slíka sýndar-
mennsku, og ráku þennan klerk frá brauði
sínu inn á merkur þar sem hann fór vafinn
dýrshömum og næfrum með óðslegu tali að
rista í þysinn í hálimi tijánna, og garga mót
vargi og freka, og arga frá sér eigrandi skóg-
arbirni i hunangsleit. Og kom svo aftur til
byggða með röddina stælta af þeim ólátum
mót stormgný og fossdrunum snjallmæltur í
öfgum sínum, næstum einsog afturgenginn
Brandur frá Ibsen, eða væri frekar ymurinn
þaðan til þeirra sem gjörþekktu ekki skáld-
verk hins stóra anda, sem lifir sinn glæsta
og skrautfúsa keppinaut gleymdan, Bjornson.
En ekki urðu borgararnir góðir með sig í
Molde fyrst og fremst fyrrum af því að þar
væri Bjornson og þá væri talið að hann væri
að semja mikilsverðan skáldskap einsog sum-
ir héldu þá og af því að hann léki svo vel
stórskáld að margir héldu þá að hann væri
það. Nei það kom annað til. Til þess að lyfta
hégóma borgaranna í Molde. Keisarinn af
Þýzkalandi hafði einhvern veginn fengið það
með öðrum grillum í sig að hafa sumarsetur
árlega í Molde. Og nú má líka miklast af því
ef maður er góður og grandvar borgari í
Molde að þar eru fyrirtæki sem teygja anga
sína víða um veröldina, og eitt öflugast á
heimsvísu og einna fremst í sinni iðngrein
sem mér er ómögulegt að muna hver er. En
þetta er snotur lítill bær sem stækkar aftur
af framtaki Knuts Odegárd og starfsmanna
hans. Og svo er þarna líka jasshátíð árleg
sem er látið af; en af því kann ég fátt að segja.
Ahveiju kvöldi lásu skáld
nokkur saman í leikhúsi
bæjarins, þar sem leikhús-
fólkið var .annars að
bjástra við að vekja upp
úr gröf sinni Agnar Mykle
sem um sinn gerðist fræg-
ur um Norðurlönd fyrir
berorð afmorsmál og umdeild, með einhveij-
um leikspuna úr verki hans.
Nígeriuskáldið margfræga Wole Soyinka
átti að vera í Molde, kom ekki. Nóbelsverð-
launin duga honum ekki til að stjórnvöldin í
Nígeríu með olíufélagavild virði grið við hann.
Hann sagði mér í hitteðfyrra í Sintra í Portúg-
al hversu hann hefði orðið að laumast úr
landi vegabréfslaus og yfirvöldin vissu ekki
af hvarfi hans úr landi fyrr en hálfum mán-
uði síðar. Þau hafa nýverið styggt upp heims-
byggðina með morði á einu helzta skáldi
landsins. Ég var að segja Greg Gatenby frá
Toronto sem stýrir bókmenntahátíðunum
frægu The Harbor front, og fór hér um til
að litast um því það gaf þá raun mönnum í
Kanada þegar þeir höfðu í tvígang fyrir
nokkrum árum höfunda frá íslandi í vöruhús-
unum gömlu við höfnina að lesa með heims-
skáldum að þá langaði ekkert í meira af slíku
eftir því sem mátti skilja á honum, raunar
auðskilið, þegar sá var nefndur sem fyrstur
fór að það hefði ekki mikið fjör fengist með
því eftir því sem ég hafði eftir Greg;en ég
vissi þó af því og lét vita af því heima um
þær mundir.
Já, segir Greg og tekur undir þegar þetta
bar í tal með okkur um Soyinka: ég vissi,
segir hann, að Wole hafði dulbúizt sem kona
og hírzt í bíl ar sem sem minnst bæri á hon-
um og slapp þannig úr landi. En þeir eru
farnir að nota núna þetta sem þeir kalla accid-
ental treatment (slysameðferðina). Þeir not-
uðu hana líka við hitt höfuðskáldið, það var
Chinua Achebe.
Já þú gleymir ekki Ben Okri sem er líka
frá Nígeríu, segi ég: en hann býr í London
og er að skrifa enskar bókmenntir þar af
leiftrandi hæfileikum. Nei, segir Greg og
heldur áfram: Hann er hluti af enskum bók-
menntum og búsettur á Englandi. En Chinua
Achebe, þú manst eftir því að það var talað
um að gera hann að forseta alþjóða PEN-
hreyfingarinnar.
Já ég studdi hann, segi ég: þarna um árið
á móti Frakkanum. Á móti René Tavernier,
sem hafði sigur og lifði skammt sem forseti,
aðlaðandi maður og andríkur að tala í veizl-
um, leika af fingrum fram í veizlugleði. Já
en hvað um Chinua Achebe, hvað ætlarðu
að segja mér um hann Greg?
Já þetta með accidental treatment. Þeir
létu hertrukk sveigja hnitmiðað að bifreið
skáldsins og þvinga hann út af veginum þar
sem var nógu bratt til þess að hann gæti
hringvelzt nógu margar velturnar niður til
að hann ætti að vera dauður þegar hann
stanzaði. En þessar einbeittu aðgerðir fórust
þeim ekki betur en svo að skáldið var með
einhveiju marki lífs þegar að var komið fyrir
neðan. Þá kölluðu þeir sjúkrabifreið að vegna
þess að einhveijir gætu verið til vitnis hefðu
þeir drepið hann nógu skilmerkilega á staðn-
um, en tóku hann hins vegar ekkert blíðlega
upp og létu hann hafa það mikið hnjask að
hefði átt að duga flestum yfir í dauðaríkið
þegar þeir voru að henda honum óþyrmilega
inn í sjúkrabílinn, sem brunaði með hann án
þess að forðast holur á veginum og ójöfnur.
egar kom á spítalann hafði
borizt pati af þessu, og komn-
ir á vettvang þeir sem ekki
máttu vita hvað vekti fyrir
þeim svo þeir gátu ekki geng-
ið hreinlega til verks þar held-
ur og var þá of seint úr því
þeim hafði láðst að slökkva
líf hans í sjúkrabílnum á leiðinni, og kannski
ekki treyst ökumanni til að þegja hefði svo
snyrtilega verið að verki, og ekkert svigrúm
kannski til að drepa báða á áfangastað. Þetta
var accidental treatment, slysameðferðin,
sem þeir nota núna. Kannski þeir hafi fengið
hugmyndina af frásögunum af því þegar
flugumenn grískra fasista voru að drepa
Panagulis þegar hann var orðinn þingmaður
í friðhelgi sem því fylgdi og og herforingjar
fúlir fallnir, og hyski þeirra, og hugsaði með
heift til hefnda á hetjunni fyrir þátt hans í
falli þeirra með djörfum athöfnum og síðan
óbugandi þreki að standast pyntingar í hönd-
um handbenda þeirra, og sem tákn.
Bjornstjerne Bjornson stendur okkur öllu
fjær núna heldur en þótti hér á landi einkum
nyrðra, þegar hann var að skrifa þessar
bækur sínar sem bárust svo til jafnharðan
til frænda minna í þingeyskum sveitum.
Benedikt á Auðnum sá til þess og taldi þær
hollar bækur. Hver skyldi lesa hann núna?
Það er Ibsen sem lifir, snillingurinn sem
Norðmenn þoldu illa og dvaldi langdvölum
ýmist í Þýzkalandi eða á Ítalíu. Ég man ekki
betur en það séu skilti utan á húsi eða húsum
við Napolíflóann þar sem þess er minnst að
þar hafi Ibsen dvalið. Það þykir frásagnar-
vert í þeim sólgullnu lundum þar sem sítróna
og appelsínur og mandarínur glóa á grein
og grænleitar límónur með, indíafíkjur á kakt-
usum með dísætu mauki varið af því sem
sýnist ló en eru hárfínir gaddar svo fingurn-
ir loga af.
Ég man eftir því frá Sorrentó að lesa utan
á húshlið að þar hafí Ibsen dvalið, í þann tíð
létu Norðmenn sér fátt um Ibsen finnast, og
voru bara fegnir að hann væri langdvölum
að heiman og ætti sem lengst að seilast til
þess að koma við kaunin í löndum sínum og
fremja þá goðgá að bera í skáldskap veik-
leika þeirra. Þeir urðu ekki glaðir við það
að flimtunarmenn teldu að í Pétri Gauti væri
norsarinn lifandi kominn með belging sinn
og draumaflangs einsog þeir sögðu sem svo
létu. Jeg er en Nordmand og jeg skryter som
faan, sagði borgarstjórinn í Alexandríu í
Skandinavabyggðum í USA þegar hann steig
á land af fjölum Gullfoss á meginlandinu, og
hafði ekkert mælt á tungu feðra sinna fyrr
en þetta, og slóst í för með íslenzkum sólar-
landaförum. En þegar norskur auðkýfingur
ætlaði að seilast baugglampandi fingrum til
að klappa á öxlina á Einari Benediktssyni
og þakka honum fyrir að hafa þýtt Pétur
Gaut á íslenzku þá svaraði Einar snúðugt:
Já ég þýddi hann á frummálið.
En sú var tíðin að þeir gengu vel í frænd-
ur mína sem höfðu lestrarfélagið Ófeig í
Skörðum fyrir andlega aflstöð, lestrarfélagið
sem Benedikt stýrði og sendi af eldlegu of-
ríki sínu bændunum þær bækur sem hann
taldi þeim drýgstar, þar á meðal voru þessir
norsku, ekki bara Bjornson heldur Jonas Lie
og Alexander Kielland; svo og risinn þung-
búni, Ibsen.
Höfundur er rithöfundur.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 21. JÚNÍ1997 7