Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1997, Blaðsíða 3

IISIiOK M()li(,l\l5l\l)SI\S - Ml.\\l\(, llSllli
39.tölublað - 72.órgangur
EFNI
Prestaskólinn
hefur menntað og útskrifað presta í 150
ár, en hann var fyrst settur 2. okt. 1847
og rann svo inn í Háskóla íslands sem ein
deilda hans, guðfræðideild, árið 1911. ís-
lenzk prestefni höfðu raunar haldið áfram
að leggja stund á guðfræði við Kaup-
mannahafnarháskóla, enda gert ráð fyrir
því að kennarar Prestaskólans, biskup og
prestar í betri brauðum hefðu háskóla-
menntun. Höfundar greinarinnar eru
kennarar í guðfræðideild, Pétur Péturs-
son og Einar Sigurbjörnsson.
EINAR BENEDIKTSSON
ÖLDULÍF
- brot
Sá deyr ei, sem heimi gaf Ufvænt Ijóð.
Sá lést, sem reis þögull frá dísanna horði,
sem kraup við þess öndveg með kalið blóð
og kom ekki fyrir sitt hjarta orði.
Andi mannsins er eins og sjór,
og alda hans hver er mynd af hafi, -
dauð undir logni, í storminum stór,
með strauma, sem bera ei hljóð í kafi.
Cosi fan tutte
eftir Wolfgang Amadeus Mozart verður
frumsýnd í Islensku óperunni næstkom-
andi föstudag í leikstjórn Ástralans
Davids Freemans. Sögusviðið í þessari
nýstárlegu uppfærslu er baðströnd á ítal-
íu og að mati söngvaranna sex sem fram
koma á sýningin án efa eftir að vekja
umtal.
Gjöf Schevings
Listaverkagjöf Gunnlaugs Schevings til
Listasafns Islands nam 1800 verkum og
veitti safnið henni viðtöku eftir lát lista-
mannsins í des. 1972. Gjöfin var kynnt
með sýningu 1975. Þar eru auk stórra
verka frumskyssur og teikningar sem
sýna ferli verkanna og vinnubrögð Gunn-
laugs. Nú er opnuð í öllum sölum Lista-
safns Islands sýning sem byggð er á gjöf-
inni og nánar er fjallað um hana og málar-
ann í bók sem kemur út af þessu tilefni
og er birtur kafli úr henni hér.
Módernisminn
rakkaður niður
Hvað er postmódernismi í listum, spyr
Kristján Kristjánsson heimspekingur í 5.
hluta greinaflokks síns. Þar kemur fram
að í augum pm-ista er aðeins til tvenns
konar samtíðarlist: postmódernísk list og
gervilist. Þeir hafa líka sérstakan ímigust
á hugmyndafræði módernista; list þeirra
var að dómi pm-ista útvatnaður fagur-
keraháttur og sæt sjálfsblekking.
World Press
Photo
árleg sýning alþjóðlegra blaða- og frétta-
ljósmynda verður opnuð í Kringlunni í
dag. Þar eru sýndar sigurmyndir sam-
keppninnar en að þessu sinni sendu 3.668
ljósmyndarar frá 119 löndum rúmlega
35.000 ljósmyndir í tuttugu efnisflokka.
Forsídumyndin; Gunnlaugur Scheving listmálari í vinnustofu sinni.
- Mitt hjarta er djúp með dragandi þrá
til dagsins, sem aldrei líður að kveldi,
sem geymir minn söng, - eins og andi minn á
óm þessa krafts, sem ströndin felldi.
Nú þykir mérjörðin svo þröng um minn hug.
Hún þrýtur við hafsbrún. Hvað erfyrir handan?
Eigi ég væng, - hvað er Ijallaflug
og fjarlægðir þessa heims fyrir andann?
Það er einhver bylgja, sem brýst mér í sál.
Hún beinist frá öllum jarðarálfum.
Mín innsta hugsun, hún á ekki mál,
en ósk og bæn, sem hverfur mér sjálfum, -
að senda hátt yfir heimsins sól
hljómkast af annarrar veraldar orðum,
- að standa upp fyrir alveldis stól,
þar eilífðar hirðin situr að borðum.
Einar Benediktsson, 1864-1940, var skáid, fjármálamaður, sýslumaður og ritstjóri Dag-
skrár, einn af aldamótaskáldunum og á tímabili mjög vinsælt skáld á fyrriparti aldarinn-
ar og þjóðsagnapersóna fyrir afskipti af fossamálum. Eftir Einar liggja Sögur og kvæði,
1897, og þrjár stórar Ijóðabækur á árunum 1906-1930. Hann þýddi auk þess Pétur
Gaut eftir Ibsen og Ijóð eftir erlend skáld.
HVAÐ KALLAR
FRAM TÁRIN?
RABB
ER ÞAÐ ekki að bera í bakka-
fullan lækinn að skrifa um
Díönu prinsessu, andlát
hennar og útför? Sjálfsagt
er nóg komið af slíkri um-
fjöllun, enda hafa þar stung-
ið niður penna sálfræðingar
og þekktir rithöfundar auk
blaðamanna og almennings. En til að
varpa ljósi á hinn gífurlega áhuga á prins-
essunni og örlögum hennar er ekki úr
vegi að skýra frá því að börn í grunn-
skóla einum á höfuðborgarsvæðinu hafa
sjaldan lagt sig eins fram við stafsetninga-
ræfingu og þegar þeim gafst kostur á að
skrifa eftir upplestri nokkrar línur um slys-
ið í París og afleiðingar þess. Þau sátu
spennt, drukku í sig hvert orð og á sumum
hvörmum glitruðu tár. Þegar þau fengu
verkefni sín leiðrétt til baka höfðu mörg
orð á að svona vel hefði þeim aldrei geng-
ið áður.
Nei, það er ekki ætlunin að skrifa um
Díönu heitna, enda mál að linni. Hins veg-
ar hafa hin gífurlegu viðbrögð fólks við
örlögum hennar vakið upp ótal áleitnar
spurningar. Öll sú sorg og öll þau tár sem
við urðum vitni að við fréttaflutning af
andláti hennar og jarðarför sýnir svo að
ekki verður um villst að nútímamaðurinn
er síður en svo tilfínningalaus. Hitt er svo
annað mál hvort tilfinningar hans fá útrás
í eðlilegum farvegi, hvort við séum ekki
dálítið rugluð í ríminu og tengjumst
tryggðarböndum fólki sem þekkir hvorki
haus né sporð á okkur sjálfum og lætur
sig tilflnningar okkar einu gilda. - Mér
finnst ég hafa misst kæra vinkonu, - sagði
grátandi stúlka við útför prinsessunnar.
Þá er eðlilegt að spurt sé á hvetju sú vin-
átta hafi byggst.
Saga mannkyns geymir mörg dæmi um
persónudýrkun. Konungar og keisarar
voru jafnvel svo bíræfnir að taka sjálfa
sig í guða tölu í lifanda lífi og við þurfum
ekki að seilast lengra aftur en til Stalíns
og Hitlers til að sjá þetta fyrirbæri í sinni
ógeðfelldustu mynd. Þegar Stalín lést
hágrét múgurinn og syrgði hinn ástsæla
landsföður. En hér er að sjálfsögðu ólíku
saman að jafna. Persónudýrkun þessara
pótentáta var fyrirskipuð og kerfisbundin
en almenningur auðsveipur og fáfróður.
Því fer fjarri að slíkar aðstæður hafi lagt
grundvöll að ástsæld ensku prinsessunar
og kallað fram þær flóðöldur tára sem
runnu þegar hún var kvödd hinstu kveðju.
í norrænni goðafræði segir frá áhrifa-
mikilli kveðjustund sem ég hygg að sé
einsdæmi. Það var dauði Baldurs hins
góða. Þegar æsirnir sáu að hann var fall-
inn í valinn setti að þeim svo mikinn grát
að enginn mátti mæla. Allir hlutir, kvikir
sem dauðir, vildu freista þess að gráta
hann úr helju nema tröllkerling ein, sem
kvaðst gráta þurrum tárum og dæmdi
hann þar með til áframhaldandi vistar í
neðra. En þessi fallega saga gerir litla
grein fyrir því hvað olli ástsæld Baldurs.
Sumir segja að í honum birtist eins konar
Kristsímynd. Af Nýja testamentinu má
hins vegar ráða að fáir hafí grátið Krist
þegar hann var krossfestur á Golgata
nema móðir hans og örfáar konur aðrar.
En svo að aftur sé vikið að dauðlegum
mönnum er ljóst að sumir þeirra búa yfir
svo miklum persónutöfrum að þeir draga
að sér athygli og aðdáun hvar sem þeir
koma. - Það er þessi sjarmi sem enginn
sósíalismi ræður við, - sagði maður nokk-
ur þegar hann hafði viðurkennt að eitt
barnabarna sinna væri sér hugfólgnara
en önnur og þótti það greinilega súrt í
broti. Hvort sem okkur líkar betur eða
verr er það einmitt sjarmi eða útgeislun
sem veldur því að sumir komast nær
manni en aðrir og vinsældir þjóðarleiðtoga
o g annarra áhrifamanna byggjast fremur
á útgeislun þeirra en afrekum. Við sem
furðum okkur á allri sorginni sem braust
út við fráfall Díönu prinsessu verðum að
játa að hún hafði til að bera dijúgan
skammt af þeim persónutöfrum sem al-
mættið úthlutar ekki samkvæmt kvóta-
kerfi.
Er þetta samt nægileg skýring? Tæp-
lega. Margar aðrar hafa líka komið fram
en engin ástæða er til að tína þær upp
enda átti þessi Rabbgrein eiginlega alls
ekki að fjalla um Díönu, sögu hennar og
ástir. Hún á í rauninni að fjalla um okkur
hin, þessi óbreyttu, sem lifum venjubundnu
lífi og höfum misjafnlega mikinn sjarma.
Við eigum það flest sameiginlegt að vera
í kapphlaupi við tímann og reyna að stand-
ast náunganum snúning. Það streyma að
okkur skilaboð úr öllum áttum, tilboð frá
stórverslunum, líkamsræktarstöðvum,
menningarmiðstöðvum ogjafnvel andleg-
um spekingum sem bjóðasttil að koma
reiðu á sálarlífíð með afsláttarkjörum. Það
gengur svo mikið á að við höfum sáralít-
inn tíma til að sinna börnunum, unglingun-
um, gömlum vinum og öldruðum ættingj-
um. - Nútíminn er bara svona, - segjum
við eins og við höfum sjálf engan ráðstöf-
unarrétt yfir honum og vonum bara að
dagheimilin, skólarnir og elliheimilin geri
sitt besta. Skattarnir eru alla vega nógu
háir. Svo sest maður fyrir framan sjón-
varpið og er umsvifalaust kominn í slagtog
við glæpagengi í Los Angeles eða blóma-
stúlku í sunnanverðu Frakklandi eða far-
inn að skyggnast bak við tjöldin hjá ensku
konungsfjölskyldunni sem virðist barasta
eiga við enn meiri vandamál að glíma en
við sjálf.
Þetta fyrirbæri nefnist á fínu máli firr-
ing. I stað þess að rækta okkar eigin
garð erum við komin í einhliða samband
við bláókunnugt fólk, jafnvel tilbúnar per-
sónur úr sjónvarpsþáttum eða kvikmynd-
um. Slíkt samband hefur þann ágæta kost
að persónurnar gera engar kröfur til
manns og við getum bara slökkt á þeim
ef þær fara í taugarnar á okkur en þegar
best lætur upplifum við með þeim ýmis
ævintýri sem rúmast ekki innan okkar
eigin hversdagsleika. Hins vegar er gallinn
sá að þær gefa lítið af sér og við öðlumst
enga hlutdeild í lífí þeirra. Þær verða eins
konar vinir okkar en sú vinátta verður
aldrei gagnkvæm. Bros þeirra og tár eru
okkur ekki ætluð.
En hvaðan koma þá tárin þegar stjörn-
urnar hverfa á eilífðarbraut? Þau hljóta
að koma frá hjartanu en spurningin er
hvort við erum að gráta goðsagnapersón-
ur, stjörnur og prinsessur eða eitthvað
annað, hvort við erum ekki að syrgja eitt-
hvað úr eigin lífi sem aldrei hefur fengið
útrás í tárum. Og nú verð ég að víkja
aftur að bresku prinsessunni sem orðin
er býsna fyrirferðarmikil í þessari grein
þrátt fyrir annan ásetning. íslendingur
nokkur, sem fylgdist með útför hennar,
tók svo til orða að þarna hefðu Bretar
komið út úr skápnum. Yfírleitt bæru þeir
ekki tilfínningar sínar á torg og gengju
svipbrigðalaust framhjá betlurum og geð-
sjúklingum sem ættu hvergi höfði sínu að
halla og reyndu yfirleitt að bera eigin
harm í hljóði. Það væri eins og andlát
Díönu hefði snortið svo viðkvæman streng
í brjósti bresku þjóðarinnar að innibyrgðar
tilfinningar hefðu streymt fram eðlilega
og áreynslulaust.
Sé þessi túlkun rétt hefur nútímamaður-
inn þörf fyrir stjörnur á sama hátt og
fátæk alþýðan gat fyrr á tímum samsam-
að sig ævintýrapersónum austan við mána
og vestan við sól og yljað sér við fagrar
goðsagnir. Er samt ekki eðlilegra að við
lítum okkur nær og látum okkar betri
mann snúa að ættingjum, vinum og þeim
sem eiga um sárt að binda á næsta leiti?
Þeir gera að vísu meiri kröfur en stjörnurn-
ar en þeir geta endurgoldið með þakklæti
og brosi og jafnvel fellt tár yfir glappaskot-
um okkar og vanmætti.
GUÐRÚN EGILSON.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 4. OKTÓBER 1997 3