Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1997, Blaðsíða 20

SÍÐUSTU vikur hafa sjálfsagt margir
landsmenn fylgst með sjúkrasögu geð-
þekkrar íþróttakonu, Rögnu Lóu Stef-
ánsdóttur, einnar fremstu knattspymu-
konu landsins nú um stundir. Hún fótbrotnaði
illa í landsleik í knattspymu, sem vissulega var
hörmulegt, en öllum á óvart reyndist brotið ein-
ungis byijunin á ferli sem stofnaði á tímabili
' lífi hennar í hættu. Læknar skýrðu síðar lífs-
hættuleg veikindi hennar þannig, að óhreinindi
af völdum hins slæma beinbrots hefðu borist
með blóði upp í lungu og orðið þar að meini
sem gerðu Rögnu Lóu andardráttinn svo erfið-
an, að trúlega hefði ekki þurft að spytja að
leikslokum ef ekki hefði komið til tvennt. Ann-
ars vegar máttur nútíma læknavísinda og hins
vegar gott líkamlegt form íþróttakonunnar og
sjálf þakkaði hún því í sjónvarpsviðtali líf sitt,
einkum sínum stóru og góðu lungum. Þess
vegna fagnaði Ragna Lóa sigri að lokum, líkt
og hún hefur gert í nær öllum kappleikjum
sumarsins. Allt fór þetta því vel og gladdi
skelkaðan landslýð, sem hafði furðað sig á að
4 eitt beinbrot gæti dregið slíkan dilk á eftir sér
að lífshætta fylgdi, jafnvel fyrir svo þrautþjálf-
aða íþróttakonu sem nú stóð á hátindi ferils síns.
Beinbrotssaga Rögnu Lóu Stefánsdóttur
leiddi hins vegar huga minn að öðru og að
sama skapi frægu beinbroti sem ekki endaði
jafn vel. Aðfaranótt 21. maí árið 1845 var Jón-
as Hallgrímsson skáld á ieið upp brattan stig-
ann í húsatröppu heimilis síns í Pétursstræti
140 í Kaupmannahöfn, þegar honum skruppu
fætur svo illa að ökklinn gekk í sundur á tveim-
ur stöðum. Hann dregst upp í herbergi sitt,
þrátt fyrir slæmt opið brotið, og liggur þar uns
dagar og er honum þá komið á spítala. Þar
lést hann fáeinum dögum síðar, 26. maí, aðeins
37 ára gamall.
Ýmislegt hefur verið ritað og þó einkum
skrafað um þetta atvik og fæst af því gáfu-
•v legt. Dylgjað hefur verið um ölvun listaskálds-
ins, klaufagang þess að kunna ekki fótum sínum
forráð í venjulegum húsagangi, en ekki síst
hefur verið dregið í efa að fótbrot geti leitt til
Ragna Lóa og
óstmögurinn
EFTIR PÁL VALSSON
Jónas
Hallgrímsson
Ragna Lóa
Stefánsdóttir
dauða, og skáldið því óvarið í gröf sinni (hvar
sem hún nú er) gegn sögusögnum um alls kyns
sjúkdóma og mein sem hina raunverulegu dán-
arorsök. Reyndar er engin ástæða til þess að
vera með neinar vífilengjur um þetta mál leng-
ur. f heildarútgáfu á verkum Jónasar, Ritverk
Jónasar Hallgrímssonar I-IV, sem út kom árið
1989, er birt sjúkraskýrslan frá Friðriksspítala,
sjúrnallinn, og jafnframt grein eftir Þorgeir
Þorgeirsson, lækni á Akureyri, „Banamein Jón-
asar Hallgrímssonar", þar sem hann leggur
mat á skýrsluna og túlkar hana fyrir okkur
leikmenn. Þar kemur fram að fljótlega verður
vart blóðeitrunar í fæti Jónasar og að drep er
komið í hann. Það sem mesta athygli vekur er
þó slæmt ástand lungnanna, nánar tiltekið hins
vinstra. Það mátti rekja afturtil haustsins 1839,
þegar Jónas ofkældist hastarlega á ferð yfír
Nýjabæjaifyall yfír í Eyjafjörð, og var hér um
bil dauður. Afleiðingin varð sú að hann varð
að liggja rúmfastur mánuðum saman í Reykja-
vík veturinn eftir og náði aldrei aftur fyrri heilsu.
Sjúkraskýrslan sýnir langt gengna og samfellda
lungnabólgu og gamla samgróninga í lungum.
Niðurstaða Þorgeirs er skýr. Jónas Hallgríms-
son dó úr lungnabólgu. Því er þetta rifjað upp
hér að sjúkrasaga Rögnu Lóu Stefánsdóttur
sýnir okkur dauða listaskáldsins góða í nýju
ljósi. Við höfum séð skýrt dæmi þess hvemig
beinbrot getur leitt til íferðar í jafnvel hraust-
ustu lungum og ógnað þar með lífí. Myndin
verður enn skýrari þegar tekið er með í reikning-
inn að Jónas var í afar slæmu líkamlegu formi
og með veik lungu, og líklega er óþarfí að tí-
unda að á tíma Jónasar voru hvorki sýklalyf
né ýmis önnur meðul læknavísindanna tiltæk.
Vonandi halda menn áfram að velta fyrir sér
lífi Jónasar og list. Við dánarorsökina er hins
vegar ekki lengur þörf að dvelja. Þar blasir
niðurstaðan við, skýrari en nokkru sinni: Jónas
Hallgrímsson dó af völdum lungnameins eftir
slæmt opið beinbrot.
Höfundur er einn ritstjóra Ritverka Jónasar
Hallgrímssonar l-IV, sem út komu 1989.
MEÐ KJAFTINN
FYRIR NEÐAN NEFIÐ
AÐ stóð á forsíðu Time og Spiegel og
Marie Claire og Elle sögðu það líka:
London er svalasti staður hins vest-
ræna heims um þessar mundir. Það
eru ekki aðeins fatahönnuðir, popparar og
klúbbeigendur sem bera uppi þennan hróður,
rithöfundarnir gera það líka. Höfundar eins
og Irvine Welsh og Will Self skipa þann sess
sem McQueen og McCartney gera í fatabrans-
anum; þeir eru það sem Goldie og Gallagher-
bræður eru í tónlistinni. Enda líkjast rithöfund-
arnir öðru senufólki borgarinnar í því að þeir
kunna að láta á sér bera. í stað þess að skála
, feimnislega í freyðivíni þegar nýjasta bók Will
Self, „Great Apes“ (Flottir apar), kom út
snemma í sumar var efnt til kynningar í dýra-
garðinum í London sem bar hugmyndaauðgi
bresks auglýsingafólks glöggt vitni. En það
voru þó ekki auglýsingastofur sem komu and-
Iitinu á Will Self á hveija einustu forsíðu bre-
skra blaða. Það var frásögn hans í dagblaðinu
„The Observer" af því þegar hann skvetti í
sig heróíni inni á klósettinu í framboðsþotu
Johns Majors, skömmu fyrir þingkosningarnar
í Bretlandi nú í vor. Self hefur um árabil ver-
ið blaðamaður hjá Observer og átti þar fasta
pistla en var umsvifalaust rekinn eftir þessa
uppákomu, var úthrópaður af mörgum en fagn-
að af sumum. Sagan segir að kollegar hans í
Groucho-klúbbnum, helsta bókmenntaklúbbi
Lundúnaborgar, hafi klappað fyrir honum þeg-
ar hann mætti á staðinn til að styrkja sig eft-
■* ir brottreksturinn.
Þótt margir hafi túlkað það sem svo að
Self legðist ansi lágt við að kynna nýjustu
skáldsögu sína með því að greina frá þessu
uppátæki má ekki gleyma því að öllum hans
verkum er á einn eða annan hátt ætlað að
snúa útúr, hæðast að og umbreyta því út-
hverfahugarfari sem líður heróínneyslu hjá
fólki á framfærslu félagsmálastofnunar en
bregst ókvæða við ef áþekk efni eru höfð við
hönd í miðstöðvum stjóm- og fjármála. Self
er stöðugt að tengja saman heima sem flestir
vilja að séu aðskildir. Þessi uppþurrkaði heró-
ínneytandi og fjölskyldufaðir skrifar ekki um
bijálæði og hugaróra til þess að sýna framá
að til séu aðrir heimar til hliðar við þá viður-
kenndu, heldur til að undirstrika hve tengslin
á milli markaðssetningar og eiturlyfjaneyslu á
milli borgaralegs lífs og hryllilegra glæpa eru
náin. Ian, söguhetjan í fyrstu skáldsögu Selfs,
Ungir, breskir höfundar
hafg vakió heimsathygli á
undanförnum árum fyrir
kjaftfor, spennandi og frum-
leg skáldverk. KRISTJÁN B.
JÓNASSON las
bækur þriggja þeirra og
velti fyrir sér þessum harÖ-
soönu sögum.
„My Idea of Fun“ (Það sem mér finnst
skemmtilegast) (1993), erþví í raun samvisku-
laus morðingi en lengst af veit hann ekki af
því vegna þess hve upptekinn hann er við vinnu
sína á auglýsingastofu í London. í raun „upp-
götvar" hann heldur ekki hið „sanna" um sig
sjálfan jafnvel þótt hann sé til meðferðar hjá
geðlækni heldur gengur hann inn í hugarheim
sem virðist hafa verið „komið fyrir" í honum
af hinum dularfulla The Fat Controller, sem er
í senn virtur íjármálamaður, morðingi og
galdramaður; ef til vill djöfullinn sjálfur.
I nýju sögunni, „Great Apes“, er það munur-
inn á manni og dýri sem verður sífellt óljósari
sem og munurinn á London og frumskógi.
Líkt og í fyrri bókum Selfs, eins og sagnasöfn-
unum, „The Quantity Theory of Insanity"
(1991) og „The Sweet Smell of Psychosis"
(1996) er hann að hæðast að öllu sem teljast
stoðir vestræns hagkerfis og stjórnskipulags,
að menningarheimi Lundúna, að listamönnum,
klúbbliði og fjölmiðlafólki um leið og hann
hrífur lesandann upp úr skónum með fádæma
orðgnótt og skörpum athugunum. Lýsingar á
morðum og vægast sagt afbrigðilegu kynlífi
héldu lengi nafni hans á lofti en hið raunveru-
lega sprengiefni bóka hans er þó ekki þessar
lýsingar í sjálfu sér heldur hugmyndaauðgin í
textanum, klókar tengingar á milli sviða sem
virðast við fyrstu sýn fjarskyld sem og róttækn-
in sem býr í sýn hans á vestrænt samfélag
samtímans. Hann lítur á sig sem nútíma Jo-
hnathan Swift, samfélagsgagnrýnanda inn-
blásinn af William Burroughs og J.G. Ballard.
Annar höfundur sem borist hefur áfram á
fjölmiðlaöldunni er hinn þeldökki Q. Hann
klæðist fötum frá Ozwald Boateng, vinnur
stundum sem módel og sækir hugmyndir sínar
í klúbblífið og listaheiminn. Fyrsta skáldsaga
hans, „Deadmeat", sem heitir eftir samnefnd-
um tölvuleik, kom út fyrr á árinu og vakti
gríðarlega athygli, ekki hvað síst vegna þess
hve höfundurinn er mikil týpa, en roðið í bók-
inni sjálfri er fremur þunnt og hún stendur
alls ekki undir þeirri frægð sem höfundinum
hefur hlotnast. Q skrifaði bókina upphaflega
í bútum, lét prenta þá sjálfur og seldi á klúbb-
um og komst þannig á blað hjá bókmenntaelít-
unni. Honum er enda mikið í mun að færa
dýnamískt andrúmsloft klúbbsenunnar í Lond-
on á blað, gera það sem London stendur fyrir
að því flottasta af öllu flottu en rembist svo
mikið að á endanum verður það flotta bara
hallærislegt. Það er helst að hafa megi gaman
af lýsingunum á samfélagi innflytjenda frá
Vestur-Indíum, þangað sem Q á sjálfur ættir
að rekja, sem og tilraunum hans til að hljóð-
rita talmál en annars er bókin lítið meira en
langur „Hveijir voru hvar“-pistill. Þar við
bætist að hún á að fjalla um tölvuglæpi og
sýndarheima, um internetkaffihús og tölvulist
en í þeim efnum hefur Q nákvæmlega ekkert
nýtt fram að færa. Hann er tæknispámaður
sem kann alla frasana um upplýsingabylting-
una og nýja sýndartíma og er sífellt að segja
okkur að þetta sé allt að breyta heiminum og
gera hann minni og að gera okkur öll að einni
stórri fjölskyldu. Þetta eru hins vegar lúnir
frasar og það er algerlega óþarfí að lesa heila
skáldsögu til að rifja þá upp.
Öllu gæfulegra er byijendaverk Alex Gar-
land, „Ströndin" (The Beach), sem kom út í
fyrra. Garland, sem fæddur er 1970, segist
hafa byijað á sögunni í örvæntingarkasti yfír
því að allir í vinahópi hans voru að gera það
gott nema hann og það er sjálfsagt ekki verri
hvati til stórra verka en hver annar. Að minnsta
kosti er bókin sérdeilis vel lukkuð. Löng, spenn-
andi frásögn sem hefur að viðfangsefni spurn-
ingar um innri gerð siðmenningar okkar, hæfi-
leika okkar til að breyta henni og óskina um
að komast á brott frá henni, drauminn um
ævintýrið handan við allt þetta lúna og máða
sem sýnist loða við umhverfi okkar. Aðalsögu-
hetjan, Richard, er á ferðalagi í Tælandi þegar
hann fyrir tilviljun kemst yfir kort af eyju í
RITHÖFUNDURINN Q vinnur stundum
sem módel.
Suður-Kínahafí þar sem sagt er að séu full-
komnar strendur og ósnert náttúra, eyju þar
sem enginn býr nema fáeinir útvaldir ferða-
langar. Hann leggur af stað ásamt frönsku
pari, rekinn áfram af óskinni um að finna stað
sem ferðamannaiðnaður og draslmenning hafa
enn ekki eyðilagt, aðeins til þess að eyðileggja
sjálfur paradísina sem hann heldur sig hafa
fundið. Garland lítur á sig sem móralista.
Hann vill taka siðferðileg vandamál samtímans
til umfjöllunar og aðalsöguhetja hans, Richard,
er um margt holdtekja þeirra. Líkt og svo
margt ungt fólk samtímans leggst hann í ferða-
lög en er vonsvikinn yfír því að fínna hvergi
þá skemmtun og þau ævintýri sem eitt sinn
biðu ferðalangsins. Þegar til kemur er hann
hins vegar óhæfur til að túlka hið nýja og fram-
andi öðruvísi en út frá takmörkuðum sjóndeild-
arhring sínum og það fyrirmyndarsamfélag
sem hann finnur er jafnklofið og önnur samfé-
lög í stéttir og hópa, jafnblint og önnur þegar
kemur að því að veija sig sjálft fyrir ímynduð-
um jafnt sem raunverulegum óvinum bæði
utan samfélags og innan.
Því þrátt fyrir allan uppganginn í London
eru það ekki jákvæðir jábræður líkt og Q sem
virðast raunverulega soga kraftinn úr grósk-
unni heldur þeir sem koma auga á þverbrest-
ina og þær innri mótsagnir sem hugarfar og
samfélag búa við. Það er ekki fagurt mannlíf
sem Will Self syngur um í bókum sínum eða
sem dópkonungurinn Irvine Welsh, höfundur
hinnar víðfrægu sögu „Trainspotting", greinir
frá í skáldsögum sínum en það er vissulega
margbrotið, flókið og þversagnakennt. Þess
vegna er það líka svalt.
^20 LESBÓK MORGUNBIAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 4. OKTÓBER 1997