Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1997, Blaðsíða 13

MJALTIR, temperalitir, 76x97 sm. Gjöf frá Guðrúnu Hvannberg og sonum 1976.
húmanísku alúð. Atlotin minna helst á faðm-
lag Jóakims og Önnu við Gullna hliðið í fresku
Giottos enda er örstutt í helgileikinn í þessu
myndefni. Eftir að hafa velt fyrir sér
myndefninu af kúnni á stöðlinum, meðal ann-
ars með því að láta sitjandi karlmann með six-
pensara halda um höfuð kýrinnar, en þannig
mundi listamaðurinn eftir atburðinum í Stein-
grímsfirðinum, sneri Gunnlaugur allt í einu
við myndefninu og hóf kúna á loft hátt yfir
landslagið. Umhverfið skáldaði hann upp úr
næturstemningu í Hreppunum, en
fjallakransinn umhverfis Suðurlandsundir-
lendið var honum afar kær því þar yfirgnæfðu
fjöllin ekki lárétt myndsviðið. I tveimiu- krít-
arlituðum blekteikningum sést hvemig ver-
aldlegt myndefni öðlast allt í einu helga merk-
ingu þegar ein vinnukonan fær vængi og hin-
ar breytast í dýrlinga með tilkomumikla
geislabauga.
Þannig era myndir Gunnlaugs ávallt sam-
setningur atriða sem raðað er eftir minnisp-
unktum sem listamaðurinn safnaði saman á
langri leið og hélt til haga í teiknibókum. Ef
hann átti að vera ánægður með útkomuna
varð hann að byggja undirstöðuna á sjón-
rænni reynslu sinni. Hann gat með engu móti
sniðgengið raunveruleikann og skáldað eitt-
hvað óséð eða óupplifað beint á strigann. Að
hans mati var abstraktlist einungis annað
mynd sem hafði tilfinningalegt gildi fyrir
hann sjálfan og hann gat sannreynt á eigin
vitund og viðbrögðum.
Hér er ef til vill lyldllinn að þeirri ríku frá-
sagnarþörf sem Gunnlaugur vildi ekki fyrir
nokkura mun fóma á altari nútímalistar sem
hirti ekki um skáldlegt inntak. Einber lita- og
formfræði nægði honum engan veginn. Kýrin
góða var ekki eintómt form þótt listamaður-
inn væri óþreytandi í leit sinni að sífellt betri
stöðu og afstöðu fyrir hana. Eins og jafiian
þurfti Gunnlaugur að byrja skáldskap sinn á
striganum með hversdagslegri og allraun-
særri Iýsingu á stöðu manna, dýra og hluta,
svo hann gæti gert sér viðhlítandi grein fyrir
möguleikum myndefhisins. Það var ekki ein-
asta nýtnin - eins og fram kemur í frásögn
hans af teikningunni af manninum í stólnum
sem seinna gat nýst honum í sitjandi fólki
undir heysátu - sem batt Gunnlaug við fyrir-
myndina heldur einnig sú þverstæða að hann
gat ekld án hennar verið enda þótt hann gæti
ekki farið alls kostar eftir henni. Gunnlaugur
fór ekki eftir fyrirmyndinni eins og hann sá
hana heldur eins og hún birtist honum þegar
hann lokaði augunum. Þetta skýrir allar
vangaveltumar um stöðu kýrinnar á fletinum.
I teikningu sem ætla má að tilheyri frum-
drögunum er um tvær kýr að ræða og snúa
þær hausnum til hægri á blaðinu. Gæslu-
mennimir eru einnig tveir og standa bakvið
skepnumar á meðan kona mjólkar fremri
kúna. I áþekkri vatnslitamynd snúa kýmar
fram og nú heldur annar gæslumaðurinn í
múlinn á þeirri sem er mjólkuð. Þar sem sjón-
arhomið er víðara er pláss fyrir hund sem
fylgist með mjöltunum. í bakgmnni em svip-
uð bæjar- og útihús með bláleit fjöll í fjarska
en þau er hvergi að sjá í blýantsteikningunni.
Énn önnur blýantsteikning sýnir kýmar
tvær, en nú snúa þær í hina áttina. Öllum
aukaatriðum hefur verið sleppt nema mjalta-
konunni og stöllu hennar sem gætir hinnar
kýrinnar. Én svo virðist sem Gunnlaugur hafi
átt langt í land því nú koma nokkrar teikning-
ar og smáskissur - vinéttur - þar sem kýmar
snúa hver í sína áttina. Sviðið er þrengra, en
þau fáu atriði sem fá að halda sér á fletinum
em nú mun greinilegri en áður. Við hausinn á
fremri kúnni - þeirri sem er mjólkuð - stendur
karl með hattkúf en kona stendur fyrir miðju
bakvið hina kúna.
I enn annarri teikningu hafa karlinn og
gæslukonan skipt um stöðu og nú birtist at-
riði sem eykur til muna gildi myndefnisins.
Gæslukonan heldur nefnilega um höfuð kýr-
innar sem er mjólkuð og þar með hefur lista-
maðurinn lætt inn sáraeinfóldu smáatriði sem
virkar langt út fyrir sig því fátt er sterkara í
einni mynd en slíkt atferli hlaðið tilfinninga-
legri merkingu. Hvergi er skyldleikinn við
gotneska list auðsærri en einmitt í þessari
GUNNLAUGUR teiknaði fjölda dýramynda, kindur, kýr og hesta. Myndirnar eru allar úr gjöf listamannsins.
INNIMYND frá Múlakoti. Olfulítir, 90x60 sm, um 1972.
Úr gjöf listamannsin
PORTRET:
Efst: Andlits-
mynd af
gömlum
manni, vatns-
litir og blý-
antur. f
miðju: Andlit
af dreng, blek
og blýantur.
Neðst: Sjó-
maður. Blý-
antur og
túsk. Allar
myndirnar
eru úr gjöf
Gunnlaugs.
heiti á nauðsynlegri hagræðingu raunvem-
leikans svo allt færi sómasamlega á myndflet-
inum. Þar sem ekki var hægt að sníða raun-
veruleikanum nákvæman stakk hlaut mynd-
list eins og öll önnur samning - kompósisjón -
að vera abstraksjón eða frávik frá reyndinni.
Það var því út í hött að tala um einhverja
ákveðna list sem abstrakt og aðra ekki. Slíkt
lýsti einungis vanþekkingu manna á lögmál-
rnn allrar listsköpunar. Listin fólst öðm frem-
ur í samþættingu myndbrota sem listamaður-
inn kallaði fram úr hugskoti sínu eða fann í
fómm sínum frá liðinni tíð.
Þannig var raunsæið grandvöllur allra
verka Gunnlaugs. Það var einungis eftir að
hann var búinn að ná þokkalegu valdi á brot-
unum sem mddust fram úr endurminning-
unni með því að koma á þau sæmilega sann-
færandi mynd að hann lagði út á þá braut
abstraksjónar að einfalda heildina og um-
breyta svo úr yrði allegorísk safnmynd tíl
dýrðar alþýðu manna, störfum hennar og
draumum. Þessi úrvinnsla gat tekið óratíma
eins og oft má lesa úr máli Gunnlaugs sjálfs.
Upphaf hennar rakti hann gjaman tíl tilfinn-
ingar bams sem blandar saman endurminn-
ingu og ævintýri þegar það upplifir töfra
raunvemleikans á réttu augnabliki og streng-
ir þess heit að miðla einn góðan veðurdag
þeirri reynslu með allri sinni angan, yndi og
dýrð. Á þeim stundum fer dánargjöfin ótrú-
lega nærri kvikmyndagerð eins og hún þróað-
ist með Sergei Eisenstein og arftökum hans.
Hún er eins og samansafn myndbúta og
myndbrota sem bíða þess að vera fundinn
staður í stóra gangverki. Það fer ekki eftir
stærð hvaða þýðingu tannhjólin hafa heldur
staðsetningu þeirra, afstöðu og snertiflötum.
Sergei Eisenstein (1898-1948) var þekktasti
brautryðjandi rússneskrar kvikmyndalistar.
Gunnlaugur hafði óvenjudjúpan skilning á
virkni slíkra áherslupunkta, eða puncta eins
og Roland Barthes nefhdi fyrirbærið. Það em
atriði sem láta svo lítið yfir sér að þau verða
ekki orðuð með góðu mótí. Þau sjást þó fullvel
- eða öllu heldur - án þeirra væri gangverk
myndarinnar snöggtum fátæklegra.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 4. ÓKTÓBER 1997 13