Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1997, Blaðsíða 15

VEGUR um skarð í Fagarasfjöllum þar sem skógurinn nær upp
á brúnir fjallanna. Transslylvania merkir landið handan skóganna.
HJÓNIN séra Aniko og séra Harrington.
I KIRKJUNNI í Fiatfalua sem únítarar og öldungakirkjumenn
deila með sér. Borðin koma í stað altaris.
HÖLL Drakúla greifa í grennd við Brason.
aftur ásamt fáeinum kúm. Vélarnar sem not-
aðar höfðu verið á samyrkjubúunum voru seld-
ar hæstbjóðendum og bændur sem höfðu ekki
einu sinni efni á því að kaupa sér hesta höfðu
enn síður ráð á vélakaupum. Unga fólkið var
flúið úr þorpunum. 70% íbúa í Janosfalva, sem
nú telur 185 íbúa, voru komnir yfir sextugt.
Þegar Harrington spurði meðhjálpara Aniko
hvað þennan söfnuð, sem beðið hafði svo lengi
eftir presti, vantaði mest var svarið: „í guð-
anna bænum, útvegið okkur dráttarvél.“
Fyrsta skrefið til að sú ósk gæti ræst var
vitaskuld að afla þorpsbúum tekna. Séra.Harr-
ington samdi við leikfangaverksmiðju í Banda-
ríkjunum um að konurnar í þorpinu saumuðu
fyrir hana brúðuföt í ungverskum stíl. Það
reyndist blómlegri iðaður en nokkurn grunaði
og fyrsta dráttarvélin var keypt fyrir sauma-
laun kvennanna og sparié séra Harringtons.
Síðar bættist við önnur dráttarvél og þreski-
vél sem voru keyptar fyrir fé sem séra Harr-
ington tókst að safna í Bandaríkjunum. Nefnd
var sett á laggirnar til að stofna félag utan
um rekstur og samnýtingu vélanna. Nokkur
styr stóð um að gefa félaginu nafn. Sam-
vinnufélag kom ekki til greina þar sem það
minnti menn óþyrmilega á þá tíma sem að
baki voru. Loks gátu þó allir sæst á nafngift-
ina Bændasamtökin. Hagurinn tók að vænk-
ast því ekki skortir fijósamt land í Transylva-
níu. Unga fólkið, sem leitað hafði til borg-
anna, tók að tínast aftur heim í þorpið sitt.
Harrington-hjónin hafa einnig hugleitt að
koma upp ostagerð í Janosfalva í samvinnu
við Hollendinga. Það eru þó áhöld um hvort
það borgi sig þar sem ríkið kaupir enn mest
af þeirri mjólk sem bændur framleiða og
selur hana síðan niðurgreidda. Bændur fá
því meira fyrir mjólkina hjá ríkinu en fengist
fyrir hana á opnum markaði og því er hætt
við að osturinn yrði svo dýr að fólk hefði
ekki efni á að kaupa hann. Þau hafa einnig
komið upp vísi að ferðamannaþjónustu í Jan-
osfalva þar sem boðið er upp á gistingu og
vikuskoðunarferð um héraðið, þar á meðal á
meintar slóðir Drakúla.
Samhugur ■ verki
Það eru þó fleiri og jafnvel alvarlegri mál
sem prestar í Transylvaníu standa frammi
fyrir að leysa en efnahagsleg uppbygging
þorpanna. Fall Ceausescus reyndist því miður
ekki allra meina bót. Það sem við tók var
öngþveiti og efnahagslegt hrun undir stjórn
fyrri ráðamanna sem höfðu lítið annað gert
en að skipta um ásjónu. Til að dreifa athygl-
inni frá því gripu þeir til þess gamla góða
bragðs að kynda undir þjóðernisofstæki og
hatri þjóðarbrota á milli. Þótt Rúmenar og
Ungverjar hefðu vissulega aldrei búið saman
í sátt og samlyndi var ástandið þó ekki verra
en gerist og gengur í slæmum hjónaböndum.
Þjóðveijar hurfu á brott og í stað þeirra komu
sígaunar sem allir gátu sameinast um að
hata. Gyðingahatur skaut jafnvel upp kollin-
um á ný, jafnvel þótt aðeins örfáir af því
kyni væru nú eftir í Transylvaníu til að hata.
En fátt er svo með öllu illt að ekki boði
nokkuð gott, því þetta hefur leitt til þeirrar
sameiningar kristinna manna sem svo mjög
er rætt um á ráðstefnum en lítið hefur sést af
í verki. Allar kirkjudeildir ákváðu að gleyma
kreddum sínum í bili og taka höndum saman
til að berjast gegn þessari óheillaþróun. Þeir
tala hver í annars kirkjum og séra Harring-
ton nefnir sem táknrænt dæmi um þessa
sameiningu útfarir biskups og vígslubiskups
únítara sem báðir létust fyrir skömmu með
stuttu millibili. Þar héldu biskupar rómversk-
kaþólskra, grísk-kaþólskra, lúterskra og kal-
vínista allir tölu og fylgdu síðan á eftir kistun-
um í fullum skrúða. Athafnirnar fóru báðar
fram í Cluj, stærstu borginni í Transylvaníu,
þar sem allar kirkjudeildir eiga sína kirkju
og eftir því sem líkfylgdin nálgaðist hinar
kirkjurnar tóku klukkur þeirra undir við únít-
araklukkurnar uns þær glumdu allar saman.
Þótt þetta sé áhrifamesta dæmið um að
sameining kristinna manna er ekki bara fjar-
lægur draumur urðu fleiri dæmi um það á
vegi mínum í Transylvaníu eins og t.d. kirkj-
an í Fiatfalva sem únítarar og öldungakirkju-
menn hafa verið saman um allt frá árinu
1905. Að vísu bætir séra Harrington því við
að slík samvinna við aðra trúflokka sé algeng
á meðal únítara. Sjálfur deildi hann og söfn-
uður hans kirkju sinni í New York með gyð-
ingum, sem biðu eftir því að fá keypt land
undir eigið samkunduhús. Samvinnan gekk
svo vel að gyðingarnir snarhættu við að eyða
fé sínu í kaup á landi og nýja byggingu og
ákváðu frekar að eyða því til annarra og
brýnni þarfa safnaðar síns.
Lifiöi Janosfalvo
Við ferðafélagi minn kusum fremur að
gista heimili í Janosfalva en eina hótelið í
Homorod-dalnum, sem er í nálægu fjalla-
þorpi. Og ferðalangar sem kjósa að gista
Janosfalva geta svo sannarlega gert ráð fyr-
ir „öðruvísi fríi“ eins og ferðasalar myndu
nefna það. Ekkert rennandi vatn í húsum,
enginn sími nema á prestssetrinu og ferðirn-
ar á útikamarinn fá mann til að hugsa hlý-
lega til Rousseaus gamla sem boðaði aftur-
hvarf til náttúrunnar. Það sem undraði okkur
þó mest var að heimamönnum þótti þvílíkur
akkur í að hýsa okkur að margir voru um
boðið. Harrington-hjónin gripu því til þess
ráðs að láta okkur gista tvö heimili, þijár
nætur á hvoru, og mátti ekki á milli sjá hvor
fjölskyldan dekraði meira við okkur.
Eftir skemmtilegar skoðunarferðir um
Homorod-dalinn á daginn og fróðlegar heim-
sóknir til presta sem tóku yfirleitt á móti
okkur glaðbeittir í gúmmístígvélum og fjósa-
galla beið okkar kvöldverður hjá gestgjöfum
okkar þar sem ekkert veitingahús er í þorp-
inu. Þar nutum við kræsinga að ungverskum
hætti, allt úr heimafengnu hráefni.
1 raun má segja að okkur hafi fremur ver-
ið tekið sem týndum ættingjum í Janosfalva
en ferðalöngum. Hvar sem sást til okkar á
förnum vegi vorum við drifin inn í hús þar
sem boðið var upp á hunang og staup af
plómubrennivíni, hvort tveggja heimagert.
Enginn lét málaörðugleikana á sig fá og
þótt samræður yrðu oft vægast sagt einhliða
tókst þó alltaf á endanum að fá okkur til að
skilja um hvað málið snerist. Víst skildum
við erfiðleika Andrésar, hins áttræða bónda,
sem þurfti auk bústarfanna að sinna konu
sinni sem lá lömuð í rúminu því engin eru
hjúkrunarheimilin, ekki einu sinni til pening-
ar fyrir hjólastól. Og víst skildum við áhyggj-
ur ömmu og afa Leonards litla sem höfðu
engin tök á að styrkja hann til framhalds-
náms þótt hann hefði staðið sig svo ljómandi
vel í grunnskólanum. Og foreldrarnir löngu
horfnir á braut til borgarinnar og höfðu það
víst ekkert of gott sjálfir.
Menntunarhorfur barna var einmitt sá
vandi sem virtist hvíla þyngst á þeim þorpsbú-
um sem við ræddum við. Enda engin furða.
Enginn skóli er í Janosfalva. Börnin verða
að sækja grunnskóla í næsta þorp sem er í
þriggja kílómetra fjarlægð. Þá leið fara þau
gangandi þar sem enginn er skólabíllinn.
Fæst þeirra eiga kost á framhaldsmenntun
að grunnskóla loknum því hana þarf að borga.
Harrington-hjónin giskuðu á að það kostaði
foreldra u.þ.b. 250.000 kr. á ári að senda
barn sitt í menntaskóla. Og þótt það sé ekki
há upphæð á okkar mælikvarða er það þorra
manna á þessum slóðum ofviða, hvað þá
heldur ef börnin eru fleiri en eitt. Prestarnir
hafa brugðist við þessu með því að reyna að
leggja sitt af mörkum til eflingar menntunar
með aukakennslu, þótt ekki leiði það til neinn-
ar prófgráðu. Það þorp sem hreppir prest sem
er giftur kennara þykir sérlega lánsamt.
Raunar er undravert að sjá hvað prestar og
makar þeirra leggja á sig í þágu safnaða
sinna, svo langt út fyrir það sem venjulega
er talið í þeirra verkahring.
„Hér sækir enginn prestur um brauð nema
af hugsjón," segir séra Harrington. „Og það
krefst þess líka að makinn deili hugsjónunum
með honum, annars fengist hann ekki til að
fara með.“
Harrington-hjónin eru sammála um að ef
ekki takist að bæta aðstöðu til menntunar í
þorpunum geti það orðið þeirra banabiti, þrátt
fyrir bjartari horfur í búrekstri. Þau festu í
fyrra kaup á gamalli hlöðu sem þau dreymir
um að breyta í bókasafn þar sem jafnframt
fengist aðstaða til kennslu. Þau láta ekki á
sig fá þótt enn vanti allt sem við á að éta,
innréttingar, bækur og kennara.
Draumur um s|álfsstiörn
í Rúmeníu búa tæplega þijár milljónir Ung-
veija. Þeir eru fjölmennastir minnihlutahópa
í landinu og þar af búa flestir í Transylvaníu,
þar sem fjöldi þorpa er enn eingöngu byggður
Ungveijum. Og þeir fara ekki leynt með and-
úð sína á rúmenskum stjórnvöldum.
„Það vantar ekki að þeir hirða af okkur
skatta," segir séra Aniko Harrington þar sem
við hossumst um holótta vegina í Homorod-
dalnum. „Við njótum bara einskis af þeim.
Við fáum ekki einu sinni kirkjurnar okkar
aftur. Ríkið á þær enn með öllu innanstokks,
meira að segja sálmabækurnar. Og þeir eru
alltaf tilbúnir til að nota okkur Ungveija sem
blóraböggla, minnugir þess að það var ein-
mitt hér í Timisoara sem uppreisnin hófst
1989.“
Hún nefnir sem dæmi uppþotin í Búkarest
1993, sem Ungveijum var kennt um. Margir
voru handteknir saklausir, þar á meðal 20
piltar úr Homorod-dalnum. Mæðurnar leituðu
hjálpar hjá Aniko sem leitaði svo til Amnesty
International. En ekkert dugði uns Aniko brá
á það ráð að krúnuraka sig í mótmælaskyni.
Þannig náði hún athygli heimspressunnar og
piltunum var loks sleppt. Þá voru þeir svo
bugaðir af harðræði og pyntingum að tveir
þeirra hafa síðan svipt sig lífi.
Þótt Ungveijar eigi nú fulltrúa á þingi finnst
Ungveijunum í Transylvaníu þó lítið hafa
áunnist.
„Það er ekki laust við að okkur finnist þeir
hafa svikið okkur,“ segir Aniko. „Það sem við
viljum er sjálfsstjóm, sem ætti raunar að koma
báðum til góða. Undir eigin stjóm vegnaði
okkur betur og þeir gætu þá hækkað á okkur
skattana."
En hvaða leið sér Aniko til að svo verði?
„Eina vonarglætan sem við eygjum núna er
sú að Rúmenum er mjög í mun að fá aðild að
Nató og jafnvel ESB. Við vonum að eitt af
skilyrðunum fyrir aðild verði það að við fáum
sjálfsstjórn. Ef ekki er hætta á blóðugri upp-
reisn hér í Transylvaníu. Ungveijar hafa aldrei
látið ofurefli aftra sér frá því að grípa til vopna,
eygi þeir ekki aðra möguleika til frelsis."
Þar sem við sitjum við messu síðasta daginn
okkar í Janosfalva og hlustum á bömin fara
með ljóð sem séra Aniko hefur æft með þeim
fer ekki hjá því að hugurinn hvarfli til jieirrar
ótryggu framtíðar sem bíður þeirra. I besta
falli verður það þó ekki blóðug uppreisn.
En heim höldum við þakklát fyrir það að
hafa fengið að kynnast þessu fólki sem tekst
af svo miklum kjarki við óblíð örlög sín.
Höfundurinn stundar nám í guófræói og vinnur
vió þýóingar.
h
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 4. OKTÓBER 1997 1 5