Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1997, Blaðsíða 12

frásagnarháttum enda mynda þau rými þar
sem auðvelt er að sviðsetja atburði. Þetta
eru hlutföll sem voru jafnkær Giotto,
Uccello, Piero della Francesca, Rubens, Vel-
ázquez, Goya og tollþjóninum Rousseau en
fáir listamenn voru Gunnlaugi hugstæðari en
sá undraverði faðir naivískrar málaralistar.
Paolo Uccello (1397-1475) var flórenskur
endurreisnarmálari. Peter Paul Rubens
(1577-1640) og Diego Velazquez (1599-1660)
voru meðal helstu fulltrúa barokkmálverks-
ins og Francisco de Goya (1746-1828) var
spænskur málari og grafíklistamaður sem
var einn mikilvægasti fnimherji rómantískr-
ar málaralistar.
Með gagnrýnni afstöðu sinni í garð ríkj-
andi abstrakt- og landslagslistar markaði
Gunnlaugur sér algjöra sérstöðu meðal
starfsbræðra sinna. Hann vandaði ekki klík-
unum og stefnunum kveðjumar enda taldi
hann þær nærast á þurrtruntulegri sjálfsaf-
neitun, krossfaragríð og forræðishyggju. Þá
leyfði hann sér að deila hart á það sem hann
kallaði „fínan smekk“ og taldi sig í allri sinni
tilfinningasemi dyggan málsvara stefnuleys-
is og hvers kyns listræns neðanmálslauslæt-
SMIÐJAN, ein af blýantsskyssum Gunn-
iaugs af þessu myndefni.
FÓLK ( smiðju, kona með geislabaug. Vatnslitir og krít. Eigandi: Listasafn íslands.
HAUSTNÆTURHIMINN, olíulitir, 255x405 sm, 1968. Eín af þeim myndum Gunnlaugs þar sem fantasían er alls ráðandi.
I LIST GUNNLAUGS ER MAÐURINN
ÁVALLT í ÖNDVEGI
EGAR Gunniagur Scheving lést í des-
ember 1972 hafði hann arfleitt Lista-
safn í slands að öllum verkum sínum,
alls um 1800 verk. Gjöfina má flokka
á eftirfarandi hátt eftir efni og ástandi: 12
olíumálverk, 306 vatnslitamyndir, 256 túsk-
og vatnslitaskissur, 329 túsk-blek- og blý-
antsteikningar, 841 blek- og blýantsskyss-
ur,36 litkrítarmyndir, 33 litkrítarskyssur, 3
grafíkmyndir, 2 collagemyndir, 50 teikni-
bækur og dagbækur listamannsins. Arið
1975 var gjöfín kynnt í safninu með sýningu
á úrvali verka. Eins og þessi flokkun gefur
til kynna þá er gjöf Gunnlaugs gífurlega
mildl að vöxtum og er ásamt gjöf Asgríms
Jónssonar stærsta gjöf sem safninu hefur
borist. Gjöfin er mjög margbreytileg, allt
frá fyrstu frumdráttum að myndum til full-
Úr formála nýrrar bókar
um listaverkagjöf
Gunnlaugs Scheving
gerðra verka og spannar yfír allan listferil
hans allt frá skútuteikningm á Seyðisfirði til
hinna stóru og voldugu sjávarverka hans sem
hann vann að skömmu fyrir andlát sitt.
Gunnlaugur Scheving tilheyrir þeirri kyn-
slóð listamanna sem fram kemur í íslenskri
myndhst á fjórða áratugnum. Efnahagskreppa
og þjóðfélagsátök sviptu burt hugmynda-
grundvelli landslagsmálverksins sem hafði
verið ráðandi viðfangsefni myndlistarmanna
allt frá aldamótum. Ný myndefni
verða kynslóðinni, sem þá kemur fram,
áleitnari: maðurinn við vinnu sína, götu-
myndir og nánasta umhverfi verður megin-
viðfangsefnið. Formgerð í verkum þessara
listamanna má lýsa sem expressjónískri í al-
mennri merkingu, hvað varðar viðleitni til
huglægrar túlkunar, og felst m.a. í einföld-
un og samþjöppun myndefnisins. í list
Gunnlaugs er maðurinn ávallt í öndvegi,
hvort sem um er að ræða stórsniðnar sjáv-
armyndir, draumkenndar sveitalífsmyndir
eða samsett þjóðsagnaminni. í stórbrotinni
formgerð þessara verka er maðurinn upp-
hafinn og í jafnvægi við náttúruöflin; sjó-
maðurinn í báti sínum sem rís yfir sjón-
deildarhringinn, samsamast landslaginu eða
tekur á sig svipmót þjóðsögunnar.
ÓLAFUR KVARAN
is. „Ég legg ofar öllu öðru áherzlu á vondan
smekk,“ hélt Gunnlaugur eitt sinn fram. „Án
hans væri ég ekki til, eða réttara sagt: ég
mundi fá hægt andlát af tómum leiðindum.“
Svo klykkti hann út með: „...góður smekkur
hefur smám saman orðið í mínum augum
eins og einhvers konar rolukast þeirra sem
vilja tolla í tízkunni“.
Aðferðir og einkenni
Dánargjöf Gunnlaugs staðfestir í hvívetna
þau orð hans: „Blýanturinn var mitt uppáhald
og mín ástríða - hann var fyrsta verkfærið,
sem ég þekkti." Af öllum þeim aragrúa blý-
antsteikninga sem listamaðurinn lét eftir sig
má sjá hve létt honum reyndist að draga upp
heildarmynd af því sem hann hugðist síðar
festa á striga. Svo virðist sem Gunnlaugur
hafi ekki litið á teikningar sínar sem sjálfstæð
verk heldur sem rissmyndir fyrir olíumál-
verk. Að minnsta kosti reyndi hann ekki að
gera teikningar sínar þannig úr garði að þær
stæðu eftir sem fullburða listaverk. Alltént
dró hann með öruggum útlínum hveija mynd-
ina af annarri, sennilega til að átta sig á því
hvemig best væri að skipa atriðum á mynd-
flötinn. Þannig urðu til raðir af teikningum
sem lýsa sama atriðinu með örlitlum breyt-
ingum frá einni mynd til annarrar. Það er
ekki heiglum hent að rekja þróun þessara
mynda frá upphafi til enda því erfitt getur
reynst að flokka þær með óyggjandi ná-
kvæmni í rétta tíma- og rissmyndaröð.
Listamaðurinn gat orðið vitni að atviki sem
vakti áhuga hans og hripað það niður. Svo
mun vera um kúna á stöðlinum sem gengur
eins og rauður þráður gegnum hverja
myndröðina á fætur annarri og birtist með
ýmsum hætti í málverkum hans. Það er ekki
auðséð hvort hann fór eftir fyrirmyndinni eða
skrásetti atburðinn eftir minni. Hvort tveggja
gat verið reyndin en atvikið átti sér stað vest-
ur í Steingrímsfirði. Þá þegar mun Gunnlaug-
ur hafa verið búinn að einsetja sér að færa
þetta minni í myndrænan búning. Hann hafði
meir að segja slegið um það þulu sem hann
heimfærði upp á heyskapinn um sumaraftan.
Sagan bakvið þuluna er einhver ljósasti sálar-
spegill sem málarinn brá upp af sjálfum sér
og samhygð sinni með alþýðu manna. Hún
sýnir að í Gunnlaugi bjó skáld - ekki ósvipað
Jóhanni Siguijónssyni eða García Lorca - sem
átti furðu létt með að bregða sindrandi hug-
hrifum utan um epíska reynslu venjulegs
fólks og lyfta raunum þess, harmi og gleði á
hærra plan. Þannig var honum jafntamt að
búa til umgjörð fyrir bragsmíð sína og þá
hugarsmíð sem hann breytti síðar í myndlist.
Dánargjöfin sýnir glögglega að vinnubrögð
Gunnlaugs voru náskyld leikrænni sviðsetn-
ingu. Dágóður partur af undirbúningi hans
fyrir málverk virðist hafa farið í leit í hugskot-
inu að myndrænni upplifun frá iyrri tíð sem
hefði merkingu fyrir þá sviðsrænu táknmjmd
sem hann glímdi nú við. I þeim efnum sætti
listamaðurinn sig við ekkert minna en tákn-

12 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/USTIR 4. ÓKTÓBER 1997