Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1997, Blaðsíða 19

„Glerlistin lifir svo
lengi sem Ijósið skín“
SÝNING á glerskúlptúrum sænska gler-
listamannsins og hönnuðarins Jans Jo-
hanssons verður opnuð í Ráðhúsi
Reykjavíkur í dag, laugardag. Jan hefur ver-
ið leiðandi í hönnun fyrir hið virta Orrefors
glerverk sl. 30 ár og samhliða sýningunni í
Ráðhúsinu verður listhönnun hans kynnt í
versluninni Kosta Boda ásamt því að sýndir
verða munir úr Orrefors-safninu. Sýningin
er haldin í tilefni af 600 ára afmæli Kalmar-
sambandsins og þar gefur m.a. að líta verkið
Valla sem forseta íslands var fært að gjöf
þegar hann var viðstaddur afmælishátíð
Kalmarbæjar í sumar.
Listaverkið Valla táknar meginlandsflek-
ana tvo og miðpunkt þeirra, valla, þar sem
þeir mætast á Þingvöllum. Súlurnar úr kalk-
steini eru tákn flekanna og glerið á milli
þeirra er tákn Þingvalla sem brúar bilið á
milli þeirra. Listamaðurinn blandargjarnan
saman steini og gleri í verkum sínum, tvö
náskyld náttúruleg efni en einnig sterkar
andstæður. Jan Johansson sótti Island fyrst
heim fyrir 4 árum og þegar honum var falið
að vinna verk fyrir forseta íslands segir hann
hugmyndinaað verkinu hafa komið til sín
undir eins. „Ég er bæði undir áhrifum frá
náttúrunni og umhverfi stórborga eins og
New York, en skýjakljúfarnir þar heilla mig
mjög,“ segir Jan. Ekki er erfitt að sjá áhrif
stórborgarinnar í verkinu Valla en það gæti
allt eins táknað foss því glært glerið minnir
á tært vatnið. Verkið er 1 metri á hæð og
vegur 200 kg. Jan segist vera mjög spenntur
að sjá hvernig verkið tekur sig út í Ráðhús-
salnum, eðli glersins sé slíkt að birtan umleik-
is verkis skiptir höfuðmáli.
„Ég lærði iðnhönnun og silfursmíði í lista-
skóla og þegar ég hóf störf hjá Orrefors vissi
ég í raun ekkert um gler,“ segir Jan. „Það
sem hefur síðan heillað mig við efnið er ein-
faldleikinn og tær leikur ljóssins í glerinu."
Hann segir vinnu í gler vera á þann hátt
ólíka annarri efnisnotkun að þar gildi einfald-
leikinn. „Vinna í leir gengur út á það að
bæta stöðugt við og byggja verkið upp frá
grunni en þessu er öfugt farið með vinnu í
gler því efnið nýtur sín best þegar það eitt
sem skiptir raunverulegu máli, sem er endur-
speglun ljóssins, stendur eftir.“ Jan segist
vinna í anda naumhyggjunnar hvort sem um
listmuni eða skúlptúra er að ræða. „Einn
stærsti kosturinn við það að vinna hjá Orre-
fors er sá að þar fæ ég að gera allt sem
mig lystir. Listhönnunin er til að lifa af en
listsköpunin til að lifa fyrir.“
I fjórum línum
og jólasaga
VESTFIRSKA forlagið á Hrafnseyri,
sem er, eftir því sem best er vitað,
eina starfandi bókaforlagið á Vest-
fjörðum, mun gefa út tvær bækur í
haust, ljóðabók og barnabók. Ljóða-
bókin nefnist í fjórum línum og er
vísna- og ljóðasafn sem Auðunn Bragi
Sveinsson hefur tekið saman. Þar eru
birt 830 erindi eftir 212 höfunda. í
formála segir Auðunn Bragi að til-
gangurinn með útgáfunni sé að auka
áhuga fólks á bundnu máli.
Barnabók Vestfirska forlagsins er
jólasaga og fjallar hún um lands-
þekkta fjölskyldu, sem býr á Glámu-
hálendinu upp af Dýrafirði, og er
fyrir börn á öllum aldri. Höfundur
er ung húsmóðir á Þingeyri, Sigríður
Þórdís Ástvaldsdóttir og er þetta
frumraun hennar. Bókin verður prýdd
teikningum eftir Sigurð G. Daníels-
son. Þá er væntanlégt í haust hjá
forlaginu 4. heftið í ritröðinni Mann-
líf og saga, en það er þjóðlegur fróð-
leikur, gamall og nýr, úr vestfirsku
Ölpunum.
Morgunblaðið/Golli
SÆNSKI glerlistamaðurinn Jan Johansson hefur hannað muni fyrir Orrefors gler-
verkið sl. 30 ár. Á sýningu hans í Ráðhúsinu er m.a. verkið Valla sem forseta ís-
lands var fært að gjöf í tilefni af 600 ára afmæli Kalmarsambandsins.
VARANLEGT
FJÖREFNI
TONLIST
Sígildir diskar
TELEMANN
G.P. Telemann: Konsertar f. óbó, strengja-
sveit og fylgibassa (e-moll, d-moll, c-moll, f-
moll & D-dúr). Heinz Holliger, óbó; Academy
of St. Martin-in-the-Fields u. stj. Ionu Brown.
Philips 412 879-2. Upptaka: DDD, London,
11/1981. Útgáfuár: 1982. Lengd: 46:11. Verð
(Skífan): 1.999 kr.
ÞAÐ sem kannski kemur mest á óvart við
ítrekuð kynni af Georg Philipp Telemann
(1681-1767) er óþijótandi hugmyndaauðgi
hans - og þá sérstaklega miðað við einhver
mestu afköst sem þekkjast í vestrænni tón-
listarsögu hjá einu og sama tón-
skáldi. Er oft vitnað í ummæli Hánd-
els um skilvirk vinnubrögð starfsbróð-
ur síns, að sá væri fljótari að semja
8 radda messu en Hándel að skrifa
sendibréfl
En eitt er að geta samið ógrynni
tónverka, annað að geta gert það af
jafn mikilli fjölbreytni og hér um
ræðir. Það var lengi vel til siðs fyrr
á öldinni að afgreiða Telemann sem
„smámeistara," og átti postrómantísk
stallsetning 20. aldar manna á Bach
og Hándel eflaust sinn þátt í því. En þröng-
sýn hetjudýrkun öndverðrar breiðskífualdar
hefur víkkað nokkuð á seinni árum. Línur
hafa skýrzt, og sést nú betur en nokkru sinni
fyrr, að hinar miklu mætur, sem samtíma-
menn höfðu á Telemann, og sem þóttu síðar
allt að því hlálegar, einkum með hliðsjón af
vanmati klassíska skeiðsins á Bach, áttu sér
góðar og gildar forsendur. Því þó að Tele-
mann hafi sjaldnast róið á jafndjúp mið og
Bach, þá hefur hvort tveggja fagmennska
hans og lagræn fijósemi vissulega verðskuld-
að athygli bæði samtíðar og seinni kynslóða.
Tímasetningar á verkum úr hinu tröll-
vaxna tónsmfðabúri Telemanns, svo og til-
efni, eru því miður enn mörg á huldu. Eru
óbókonsertarnir á þessum diski engin undan-
tekning frá því; a.m.k. er fátt þar að lútandi
gefið upp í plötubæklingi, en eft.ir stílrænu
yfirbragði að dæma gætu þeir verið frá seinni
hluta ferilsins, þegar tónskáldið var orðinn
tónlistarstjóri og höfuðkantor Hamborgar og
jafnvígur á kirkjumúsík, óperur og
hvers konar tækifærisskáldskap.
Vitað er, að Telemann var slarkfær
á mörg hljóðfæri, þ.á m. á óbóið,
virtasta blásturshljóðfæri barokks-
ins, en jafnframt fylgdist hann vel
með nýjustu straumum og stefnum
og var löngu fyrir elliárin farinn að
taka mið af þeim franskættaða „gal-
anta“ rókokóstíl sem átti eftir að
verða undanfari Vínarklassíkur
Mozarts og Haydns, eins og heyra
má ávæning af hér og þar í þessum
konsertum.
Skemmst er frá að segja, að flutningur er
víðast hvar ferskur og bráðskemmtilegur.
Tónsögumeðvituðum stílkerum kann að vísu
að mislíka sumt. Tónn Holligers, hins mikla
snillings og brautryðjanda í framsæknum
óbóleik, er t.a.m. fjarska ólíkur því sem núorð-
ið þykir í fyllsta samræmi við „upphaflegan"
barokkleik, a.m.k. hvað víbrató áhrærir - en
óbóspilamennskan er að flestu öðru leyti afar
sannfærandi; gjörsamlega áreynslulaus og
ornamenteruð af smekkvísi. Strengjadeild
Marteinsakademíunnar leikur e.t.v. ekki held-
ur skv. ströngustu formúlum þeirra er bezt
þykjast vita um forna hætti, en engu að síð-
ur renna konsertarnir fimm ljúflega niður sem
fyrsta flokks musique sur la table eða m.ö.o.
„dinnermúsík"; tónlist sem líkleg er til að
gagnast heyrn og huga sem varanlegt fjör-
efni.
MAHLER
Gustav Mahler: 13 sönglög við ljóð úr Des
Knaben Wunderhorn. Lucia Popp sópran;
Andreas Schmidt, barýton; Concertgebouw-
hljómsveitin í Amsterdam u. stj. Leonards
Bernstein. Deutsche Grammophon 427
302-2. Upptaka: DDD á tónleikum i Amster-
dam, 10/1987. Útgáfuár: 1989. Lengd: 57:41.
Verð (Skífan): 1.999 kr.
GUSTAV Mahler (1860-1911) rakst á
þjóðvísnasafn Arnims og Brentanos frá 1808,
Des Knaben Wunderhom, í bókaskáp vinar
síns Carls von Weber í Leipzig (barnabarns
Carls Maríu). Eftir það létu alþýðuljóðin lát-
lausu ekki Mahler í friði - og hann ekki
þau. Ekki svo að skilja að kveðskapurinn
væri honum með öllu ókunnur fyrir; þvert á
móti þekkti þáorðið hvert mannsbarn i þýzku-
mælandi löndum Miðevrópu í það minnsta
eitthvert hrafl úr honum, en frá þeirri stundu
urðu ljóðin að hálfgerðu leiðistefi í lífi Mahl-
ers. Hann samdi í fyrstu atrennu 12 sönglög
við píanóundirleik sem síðar voru orkestruð,
og ræddu þeir Weber möguleika á að gera
óperu úr „Undrahornslögunum", sem varð
þó aldrei úr. En þessi lög áttu eftir að fylgja
Mahler eins og skuggi, m.a. sem stef í 2., 3.
og 4. sinfóníu hans.
Ástarkvæðin sem Mahler valdi sér úr DKW
eru furðufá. Hins vegar eru viðfangsefni
tengd hermennsku áberandi algeng, og hafa
menn skýrt það með því, að Mahler ólst upp
rétt hjá setuliðsherbúðum, og voru honum
lúðraköll og bumbuþyrl töm þegar í bernsku.
Hann kvað að vísu ekki hafa þekkt Woyzeck,
leikrit Buchners, en e.t.v. hafa endurminning-
ar Mahlers og innblástur frá herbúðalífinu
borizt áfram með ekkju hans Ölmu (síðar
gift Gropius) til Albans Berg og skilað sér í
óperu Bergs, Wozzeck (1921), sem þrátt fyr-
ir atónalt tónamál og ágengt expressíft raun-
sæi er skyldari hinum síðrómantíska harm-
ræna ævintýraheimi Mahlers og Undrahorns-
ins í anda en halda mætti.
Gustav Mahler var einn af stórmálurum
sinfóníska litaspjaldsins, enda þekkti hann
amboðið innan frá sem einn merkasti hljóm-
sveitarstjóri síns tíma, eins og raunar má
segja um stjórnandann á þessum diski, Leon-
ard Bernstein, sem jafnframt þótti frábær
Mahlertúlkandi. Það kemur vissulega vel
fram hér í skínandi spilamennsku
Concertgebouw-sveitarinnar. Þó að lifandi
konsertupptöku bregði oftar til beggja vona
en stúdíóhljóðritun, heyrist mér þessar hafa
heppnazt dável, þökk sé einkum snilldar
hljómsveitarbeitingu Bernsteins, sem að
ósekju hefði mátt fá að njóta sín enn betur-
með því að hafa einsöngvarana ögn aftar í
mixi.
Hin tékkneska Lucia Popp er ungleg eftir
aldri (48), með yndislega rödd og túlkun, en
stöku sinni ofurlítið siggjörn í inntónun.
Barýtonshlutverkið er í höndum Andreasar
Schmidts, sem hingað kom í fyrri viku sem
kunnugt er. Hefði þetta tækifæri getað orðið
honum ómetanleg lyftistöng á sínum tíma,
því Bernstein kvað hafa ætlað sér mikið með
hinum efnilega barýton frá Dusseldorf, en
entist ekki aldur til. Samt mun Schmidt hafa
spjarað sig allbærilega síðan, eins og menn
vita, og þó að röddin virðist enn í mótun á
þessum diski frá 1987 og vanti stundumr
aðeins meiri þyngd og drama, fer söngvarinn
ávallt músíkalskt með viðfangsefnið og skilar
textanum aðdáunarlega vel.
Ríkarður Ö. Pálsson
Georg Philipp
Telemann
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 4. OKTÓBER 1997 1*