Lesbók Morgunblaðsins - 04.10.1997, Side 5

FYRSTI forstöðumaður Presta-
skólans var dr. Pétur Péturs-
son (1808-1891). Faðir hans
var séra Pétur Pétursson,
prestur og prófastur að Víði-
völlum f Skagafirði þar sem
Pétur ólst upp. Móðir hans var
Þóra, dóttir Brynjólfs Halldór-
sonar Brynjólfssonar biskups
á Hólum. Pétur var settur til
náms hjá séra Einari Thorlas-
íus að Saurbæ í Eyjafirði. Þar
hiaut hann undirbúning undir
nám í Bessastaðaskóla og
þaðan lauk hann prófi árið
1827. Pétur sigldi til Kaup-
mannahafnar árið 1829 og hóf
nám við háskólann í Kaup-
mannahöfn og lauk þaðan
prófi með ágætum vitnisburði
árið 1834. Sneri hann þá heim
og var prestur í nokkur ár en
tók sig þá aftur upp og hélt til
frekara náms og fræðistarfa f
Kaupmannahöfn. Þar gekk
hann í félag Fjölnismanna og
var kosinn forseti þess félags
enda tók hann virkan þátt í fé-
lagslífi íslendinga f Höfn. Hann
fékk doktorsnafnbót árið 1844
fyrir ritgerð sfna um íslenskan
kirkjurétt. Hún var skrifuð á
latínu og fór doktorsvörnin
einnig fram á því máli. Dr. Pét-
ur var fyrsti íslendingurinn sem
varið doktorsritgerð f guðfræði.
Hann var einn mesti áhrifamað-
ur í málum kirkju og kristni á
íslandi á 19. öld, sem kennari
prestsefna og höfundur prédik-
ana og hugvekja sem náðu mik-
illi útbreiðslu meðal lands-
manna. Hann var biskup 1866-
1889. Hann var óvenju afkasta-
mikill en um leið nákvæmur og
samviskusamur embættismað-
ur. Pétur var konungskjörinn
þingmaður í mörg ár. Hann gaf
út postillu, hugvekjur og önnur
rit sem náðu mikilli útbreiðslu
meðal landsmanna.
Sigurður Melsted (1819-1895)
starfaði sem annar kennari
Prestaskólans við hlið dr. Pét-
urs Péturssonar. Hann var
guðfræðingur frá Kaupmanna-
höfn og varð forstöðumaður
Prestaskólans árið 1866 þegar
Pétur varð biskup. Hann hafði
einnig verið í hópi Fjölnis-
manna á háskólaárum sínum
og var m.a. í útgáfustjórn Nýrra
félagsrita. Hann lét af embætti
vegna heilsubrests árið 1885.
Sigurður var farsæll kennari
og forstöðumaður. Hann þýddi
og gaf út Ágsborgarjátningu
og skrifaði bók um mun róm-
versk kaþólskra og lútherskra
kenninga. Hann var konung-
kjörinn alþingismaður um
skeið.
SÉRA Helgi Hálfdánarsson
(1826-1894) varð næsti for-
stöðumaður Prestaskólans.
Hann lauk guðfræðiprófi frá
Kaupmannahafnarháskóla
1854. Hann gegndi prestsemb-
ætti þar til hann varð annar
kennari Prestaskólans eftir að
dr. Pétur hvarf frá skólanum.
Séra Helgi var skáld gott og
var formaður sálmabókar-
nefndarinnar sem skipuð var
árið 1878 og undirbjó sálma-
bókina 1886. Segja má að sú
bók sé einn af gimsteinum
kristilegra bókmennta ís-
lenskra. Hann átti flesta sál-
mana í þeirri bók. Hann var
áhrifamikill kennimaður og
dáður af lærisveinum sfnum
fyrir lærdóm og mannkosti. Við
hann er fermingarkver er hann
samdi kennt, en það kom fyrst
út árið 1878 og heitir Kristileg-
ur barnalærdómur eftir lút-
erskri kenningu. Var það aðal
lærdómsbók í kristnum fræð-
um í meira en hálfa öld (síð-
asta útgáfa 1924). Auk þess
gaf Helgi út ágrip af prédikun-
arfræði og siðfræði og eftir
hans dag kom út bók hans um
sögu fornkirkjunnar svo og
postilla. Helgi sat á Alþingi um
skeið m.a. sem þingmaður
Vestmanneyinga.
SÉRA Þórhallur Bjarnarson
(1855-1916) tók við forstöðu-
mannsembættinu af séra
Helga Hálfdánarsyni. Hann var
sonur séra Bjarnar Halldórs-
sonar prests og sálmaskálds f
Laufási við Eyjafjörð. Þórhallur
lauk guðfræðiprófi frá Kaup-
mannahöfn 1883 og eftir stutt-
an prestsskap gerðist hann
kennari við Prestaskólann
1886 og forstöðumaður 1894
að Helga Hálfdánarsyni látn-
um. Þórhallur hafði mörg járn
í eldinum í einu. Hann sat á
þingi um margra ára skeið og
lagði grunninn að löggjöf og
hagsmunasamtökum til efling-
ar landbúnaði. Hann kom einn-
ig við sögu skólamála og bæj-
arstjórnar Reykjavíkur. Hann
gaf út tímarit um kirkjumál og
aflaði sér einstakrar þekkingar
á högum kirkjunnar og prest-
anna og notaði hana til hags-
bóta fyrir kirkju sína. Hann var
biskup 1908-1916.
JÓN Helgason (1866-1942) var
sonur Helga Hálfdánarsonar og
varð kennari við Prestaskólann
að föður sínum látnum. Hann var
einnig Kaupmannahafnarkandi-
dat og lauk prófi 1892. Að föður
sínum látnum tók hann við
kennslustarfi við Prestaskólann
og varð forstöðumaður hans eft-
ir að Þórhallur varð biskup. Auk
kennslustarfa gegndi Jón Helga-
son aukaþjónustu við Dómkirkj-
una frá 1894-1908 að annar
prestur var ráðinn að Dómkirkj-
unni. Hann var biskup 1917-
1938. Jón Helgason var at-
kvæðamikill á sviði guðfræðinn-
ar. Hann var í fararbroddi þeirrar
fylkingar innan kirkjunnar sem
innleiddi frjálslyndu guðfræðina
svonefndu en hún var byggð á
sögulegum rannsóknum á ritum
Biblíunnar og endurmati á kenn-
ingaarfi kirkjunnar. Jón Helga-
son skrifaði mikið um trúfræði
og gaf út tímaritið Verði Ijós.
Seinni ár sín sneri hann sér að
kirkjusögu og liggja eftir hann
merk rit á því sviði. Þá skrifaði
hann mikið um sögu Reykjavíkur
og eftir hann liggur mikið safn
málverka.
í REYKJAVÍK
an að mestu lagðar til grundvallar konungs-
bréfi um stofnun prestaskóla á íslandi. Há-
skólaráð Kaupmannahafnarháskóla lagðist
hins vegar gegn því að veitt yrði kennsla í
læknisfræði samhliða guðfræðinni og úr því
varð ekki.
Prestaskólinn í Reykjavík var stofnsettur
með konungsbréfi 21. maí 1847. Hann var
eins og áður sagði settur í fyrsta skipti við
hátíðlega athöfn á sal Lærða skólans 2. októ-
ber 1847 og telst það stofndagur skólans.
Hann var í fyrstu tveggja ára skóli og skyldu
þar vera tveir fastráðnir kennarar.
Fyrsti forstöumaður Prestaskólans var dr.
Pétur Pétursson sem hafði verið prestur á
Staðarstað á Snæfellsnesi. Dr. Pétur var
lærður vel svo hann var nánast sjálfkjörinn
til þess að taka að sér þann vanda að stýra
fyrsta embættismannaskólanum á íslandi.
Fékk biskup landsins, sem þá var Helgi
Thordersen, fljótt augastað á honum i þetta
embætti. Annar kennari var Sigurður Mel-
steð. Þá bættist fljótlega við kennsla í heim-
spekilegum forspjallsvísindum og kirkjurétti
og auk þess söng.
Séra Benjamín Kristjánsson segir svo frá
markmiðum Prestaskólans í bók sinni um
sögu Prestaskólans og guðfræðideildar Há-
skóla íslands sem út kom á vegum Prestafé-
lags íslands á hundrað ára minningarafmæli
skólans: „... það skyldi vera aðalviðfangsefni
skólans, að mennta íslenska klerka svo, að
þeir gætu orðið góðir sálusorgarar og dugleg-
ir embættismenn. Með því að gera þá að
góðum sálusorgurum, væri ekki endilega átt
við það, að skólinn legði höfuðkapp á að
útskrifa lærða presta heldur menn, sem í
stærri eða minni verkahring legðu alúð við
að efla upplýsing og siðfágun meðal alþýðu
... presturinn eigi fyrst og fremst að vera
söfnuðinum andlegur faðir, kennari, vinur
og ráðgjafi.“ (bls. 27-28).
íslenskir stúdentar héldu áfram að leggja
stund á guðfræði við Kaupmannahafnarhá-
skóla þótt Prestaskólinn kæmi til sögunnar,
enda var gert ráð fyrir því að kennarar
Prestaskólans, biskup og prestar í betri
brauðum hefðu háskólamenntun. Á seinni
helmingi 19. aldar skráðú 23 íslendingar sig
til náms í guðfræði við Hafnarháskóla. Af
þeim luku 15 prófi en aðeins 11 skiluðu sér
til heimalandsins sem prestar (Pétur Péturs-
son 1990 bls 37). Hins vegar voru ekki svo
fá dæmi um það að stúdentar sem lagt höfðu
stund á önnur fræði en guðfræði við Kaup-
mannahafnarháskóla hæfu nám við Presta-
kólann og lykju prófi þaðan og væru vígðir
sem prestar. Urðu þeir nýtir þjónar kirkjunn-
ar um leið og þeir beittu sér fyrir framförum
á veraldlegum sem andlegum sviðum. Má
þar t.d. nefna séra Arnljót Olafsson prest í
Sauðanesi, en hann lagði stund á hagfræði
við Hafnarhaskóla þótt ekki lyki hann prófi
í þeirri grein.
Prestaskólinn var fyrst til húsa í Lærða
skólanum í Reykjavík þar sem honum var
ætluð ein kennslustofa og ein svefnstofa fyr-
ir tíu manns. Þetta húsnæði reyndist fljótlega
allt of lítið og einnig gekk sambúð hinna
tveggja lærdómsstofnana brösuglega. Árið
1851 var Prestaskólinn fluttur þar sem nú
er Hafnarstræti 22 og hafði þar á leigu tvær
stofur allt til ársins 1873 að skólinn var flutt-
ur í húsnæði við Austurstræti 22 þar sem
Landsyfirrétturinn hafði verið til húsa og
áður hýsti Jörund hundadagakonung. Þar var
Prestaskólinn til ársins 1911. Þegar Háskóli
íslands tók til starfa fékk hann fyrstu árin
húsnæði í Alþingishúsinu og mun guðfræði-
deildin lengst af hafa verið í þeirri stofu þar
sem nú er flokksherbergi Alþýðuflokksins.
Prestaskólinn starfaði til ársins 1911 en
þá tók Háskóli íslands til starfa um haustið
og rann prestaskólinn inn í hann sem ein
deild hans, guðfræðideild. Segja má að
Prestaskólinn hafi lifað áfram í guðfræði-
deildinni svo að stofnun Prestaskólans hafí
verið fyrsti vísir að Háskóla íslands.
Þau 64 ár sem Prestaskólinn starfaði sem
slíkur skráðu sig 300 nemendur til náms og
269 luku prófí. Árið 1911 voru 120 af 124
starfandi prestum landsins útskrifaðir úr
Prestaskólanum (Benjamín Kristjánsson
1947a bls. 253-255).
Helstu heimildir:
Benjamín Kristjánsson 1947a: Saga Prestaskólans og
guðfræðideildar Háskólans. Reylqavík.
Benjantín Kristjánsson 1947b: Menntun presta á fs-
landi. Kirkjuritið, 13. 1, 2 og 3 s. 1-36,140-173 og
233-258.
Björn Magnússon 1976: Guðfræðingatal. Reykjavík.
Jón Helgason 1926: Helgi lektor Háifdánarson. Æfi-
minning (tilefni af aldarafmæti hans. Prestafélagsritið
8. s. 1-77.
Pétur Pétursson 1990: Church and Social Change: A
Study of the Secularization Process in lceland. Háskóla-
útgáfan, Reykjavík.
Dr. Einar Sigurbjörnsson erprófessor í trúlræói
við guðfræóideild Hóskóla Islands og formaður
stjórnar Guðfræðistofnunar. Dr. Pétur Pétursson
er prófessor í kennimannlegri guðfræði og for-
seti guðfræðideildar.
HELGA
KOLBEINSDÓTTIR
HÖFNUN
Ég finn að ég er að hrapa.
Hrapa af háum kletti,
en ég er ekki ein.
Þau hefðu getað bjargað mér,
fólkið sem stóð og horfði á.
En þau gerðu það ekki.
Það var eins og þeim væri alveg sama,
þeim var sama.
Sama um mig.
Ég er ein.
Ég á engan vin.
Þau hæðast bara að mér
og meiða mig.
Eg finn til í hjartanu
því þeim er alveg sama.
Sama um mig.
Þau segja að ég sé ómöguleg,
án þess svo mikið sem hreyfa varirnar.
Því þeim er alveg sama.
Sama um mig.
Allt í kringum mig er fólk sem á vini.
Þau gætu verið vinir mínir.
En þau taka ekki einu sinni eftir því
að ég er ein.
Því þeim er alveg sama.
Sama um mig.
Ég óska þess oft
að ég ætti vin.
En það er mér að kenna.
Mér er farið að verða alveg sama.
Sama um þau.
Höfundurinn er 12 ára nemandi í skóia
og lýsir hér líÓan sinni í sambúðinni við
skólasystkinin.
ÓLÖF STEFANÍA
EYJÓLFSDÓTTIR
VÆNGSLÁTT-
UR ÞJÓÐAR
í landi norðurljósa
mun safaríkum
hreindýramosa
og hvannalindum
sökkt í miðlunarlón
ef metta skal neysluhít
um sævírastrengi.
Gallsúrt regn vætir hnjúka
þá gneistar í Élivágum.
Heimdallur blæs
í herlúður sinn
helgispjöll eru unnin
ef sökkva skal heydölum.
Forsmáð er jörð
ef hljóðnar á Eyjabökkum
vængjatak grágæsamóður
sem hneppt í drómaham
er vængstýfð þjóð.
Mun vorþytur
að baki gjörningum
gára gervivötn
og heiðar hýsa
víggirta járnskóga?
Svo að hreindýr hími
í mógulu ginnungagaps
og gráni Snæfell
hnipið við sólarlag?
Undir blátindum
Garðarshólma
saga áanna í árþúsund
rist var rúnum
grágása fjöðurstafa.
Nem ég frá fossgnípum
ramakvein landvætta.
Þeir kveinstafir endurhljóma
úr víðáttu öræfa goðgá!!!
Verður land elds og ísa
blóðfórn vörðuð
svörtum víramöstrum
eins og borpallar iðnríkja.
Fjallkonan færð
hrímþursum Múspells
úti í hafsauga?
Ræðst auðna eyþjóðar
án vængjaþyts vorboðans?
Höfundurinn er húsmóðir og skáld í Reykjavík.
L
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 4. OKTÓBER 1997 5