Lesbók Morgunblaðsins - 14.02.1998, Side 6

Morgunblaðið/Jóhann Hjálmarsson
TOMAS Tranströmer býr sig undir að leika Skrjabin einhent á píanó.
1 11 m i, 11] 4 '7 1
i'l 1 y ,|!
HEIMA HJA TOMASI
• •
• •
TRANSTROMER I VASTERAS
LESTIN frá Stokkhólmi fer þýðlega
yfír landið í áttina til Vásterás. Á
meðan horfi ég út um gluggann og
reyni að fínna eitthvað í landslaginu
sem minnir á ljóð Tomasar Tran-
strömer. Það gæti verið himinninn,
trén og snjórinn, stök húsin, lands-
tagið sem er kyrrt og einmanalegt.
Monica, kona skáldsins, hafði sagt okkur
Ragnheiði að biðja leigubflstjórann á braut-
arstöðinni að aka okkur til Tranströmers,
það nægði því að þau hjón væru fastir við-
skiptavinir. Við vorum að sjálfsögðu með
heimilisfangið, ég í kollinum, en nafn skálds-
ins dugði. Okkur var ekið upp að dyrum rað-
húss í útjaðri borgarinnar. Þar var friðsælt,
skógur í nokkurra metra fjarlægð. í Svíþjóð
er eins og allir rithöfundar sem búa úti á
landi eigi sér skóg, einkaskóg, og ekki að
undra að skógurinn, trén séu áberandi í
sænskum bókmenntum.
Tomas bíður okkar í setustofunni og byrj-
ar á að fullvissa okkur um að sér líði ágæt-
lega. Það er rifjað upp að við höfum ekki
hist síðan á Bókastefnunni í Gautaborg í
október 1990 þar sem hann kom fram ásamt
Matthíasi Johannessen sem hann hafði ósk-
að eftir sérstaklega að lesa með. Sama ár
hafði hann fengið Bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs fyrir bók sína, För
levande och döda (1989), en í nóvember varð
hann fyrir því áfalli sem breytti lífi hans.
Sumir héldu að Tomas myndi ekki ná
heilsu aftur. En með hjálp Monicu hefur
honum farið ótrúlega fram. Hann hefur
aldrei verið afkastamikill í skáldskap sínum,
síst nú, en tekist að vinna úr og fullgera
drög að ljóðum og líka ort ný. Síðasta ljóða-
bók hans er Sorgegondolen (1996), en stutt
minningabók, Minnena ser mig (1993) sem
hann var byrjaður á fyrir veikindin hefur
einnig komið út. Monica lýsir fyrir okkur
hvernig Tomas hafí komið ljóðunum í end-
anlegt form með því eins og hún segir
„skrifa aftur og aftur“. Sjálf er Monica sem
Sænska skáldið Tomas Tranströmer er kunnasta núlif-
andi skáld Norðurlanda oq fer vequr hans vaxandi.
Tranströmer fékk heilablæðingu árið 1990, missti málið
og lamaðist að hluta. Hann hefur nú náð sér þannig
að hann getur gert sig skiljanlegan, farið í stuttar
gönguferðir og ort þótt hægt gangi. JÓHANN
HJÁLMARSSON sem þekkt hefur Tranströmer lengi
og [pýtt Ijóð hans sótti hann heim í Vasterás og skáld-
ið spilaði fyrir hann Skrjabin einhent á píanó.
MONICA Tranströmer telur að Tomasi muni henta vel að yrkja hækur.
er hjúkrunarfræðingur að mennt, vel að sér
í skáldskap og rifjar upp bragreglur jap-
anskrar hæku um leið og hún segir að
hækuformið gæti hentað Tomasi vel.
Hún stingur upp á því við Tomas að hann
spili fyrir okkur. Tomas sest við píanóið og
spilar lag eftir Skrjabin einhent. Hann er
einbeittur á svip og tónamir hljóma vel í ró
stofunnar. Monica segir að til séu furðu
mörg píanólög fyrir vinstri hönd og þess
njóti Tomas sem er lamaður hægra megin.
Það er nýbúið að veita finnsku skáldkon-
unni Tuu Forsström bókmenntaverðlaun
Norðurlandaráðs 1998 fyrir ljóðabókina Eft-
er att ha tillbringat en natt bland hástar.
Monica fer viðurkenningarorðum um skáld-
skap Tuu og Tomas kinkar kolli. Ljóð Norð-
mannsins Bjorns Aaamodt virðast þau líka
þekkja.
Tomas blaðar í sænskri þýðingu Johns
Swedenmark á annarri tilnefndri bók, Vötn
þín og vængur eftir Matthías Johannessen.
Hann les nokkur ljóð djúpt niðursokkinn í
þau. Hann lítur síðan upp og segir: „Mjög
gott.“
Rómanskar hvelfingar
Við Tomas erum saramála um að það séu
ekki alltaf bestu ljóðin að mati skáldanna
sjálfra sem verði vinsæl. Stundum eru það
ljóð sem skáldin hafa verið í vafa um hvort
ætti að taka með í bók, ljóð sem fyrirhafnar-
lítið hefur verið að yrkja. En hver er endan-
legur dómari? Lesendur væntanlega.
Tomas er sjaldan fljótur með ljóð, meðal
undantekninga er ljóðið Islenskur vetur sem
hann orti hér á landi.
Monica nefnir sem dæmi um vinsældir
ljóðið Rómanskar hvelfingar eftir Tomas
sem birtist í För levande och döda og er
meðal þeirra ljóða hans sem þýdd eru á flest
mál. Njörður P. Njarðvík hefur þýtt það á
íslensku (Tré og himinn, Urta 1990). Ljóðið
lýsir trúarlegri hugljómun sem skáldið verð-
ur fyrir í Markúsarkirkjunni í Feneyjum
6 LESBÓK MORGUNBLAÐSINS - MENNING/LISTIR 14. FEBRÚAR 1998