Lesbók Morgunblaðsins - 05.12.1998, Blaðsíða 4

BAULAÐU NU
búkoliamín
INÚÍTAR frá Serbíu á Söguhátíðinni.
EFTIR SIGRÚNU MARÍU
KRISTINSDÓTTUR
Hér er sagt frá Alþjóðlegu söguhátíðinni
sem haldin er helgina fyrir Jónsmessu á
bökkum Yukon-árinnar í borginni Hrím-
faxa í Norðvestur-Kanada. Hátíðin var í upphafi tileinkuð norðurbúum Jarðar-
innar, en er nú al þjóðleg. Sögumenn
segja sögurnar á sínu eigin tungumáli
°g Dýða síðan á enskú. Greinar-
höfunc urinn sagði sögumar af Búkollu,
Gilitrutt og Sæmundi fróða.
YUKON er nyrst og vestast í Kanada, næst Alaska. Landslagið þar minnir talsvert á ísland.
Y'UKONFYLKI Kanada er í
norðvesturhorni Kanada, næst
Alaska og nefnt eftir Yu-
konánni, sem er þriðja stærsta
á Norður-Ameríku. Þar er rík
sagnahefð, en tíðkast hafði að
sagnamenn kæmu saman í
Toronto til þess að að segja
sögur þjóðflokka sinna, Kanada er eitt stærsta
land í heimi og austur til Torinto er langt
ferðalag sem sagnamenn þurfa ekki lengur að
ráðast í því nú er árlega efnt til söguhátíðar í
Yukon.
Alþjóðlega Söguhátíðin í Yukon var fyrst
haldin í Hrímfaxa árið 1988. Hrímfaxi liggur á
breiddarbaugi 60,5, svo þessi borg er þó
nokkuð mikið sunnar en Reykjavík. Hátíð
þessi var í upphafí tileinkuð norðurbúum Jarð-
arinnar. Á fyrstu hátíðinni voru 23 tungumál
töluð; 16 indíánamál auk hollensku, frönsku,
dönsku, ensku, norsku og íslensku. Tveimur
árum síðar var Söguhátíðin gerð alþjóðleg,
með norðurlönd Jarðarinnar í aðalhlutverki.
Sögumenn eru hvattir til þess að segja sögur
sínar á eigin tungumáli, og þýða söguna svo yf-
ir á ensku. Það er athyglisvert hversu margir
sögumenn nota trommu til þess að segja sögur
sínar. Dans og söngvar eru mikilvæg tjáning-
arform sagna, einkum og sér í lagi hjá indíán-
um Kanada og Alaska.
Tilgangur Alþjóðlegu söguhátíðarinnar er
meðal annars að auðvelda fólki að skilja siði og
venjur annarra. Kanadaþjóð samanstendur af
tugum indíána- og inúítaþjóðflokka, og aðrir
íbúar eru annað hvort innflytjendur eða af-
komendur innflytjenda. Að mestu leyti gengur
þessi menningarblanda vel, en fordómar og
kynþáttahatur eru óumflýjanleg - amk. eins og
er. Annar tilgangur hátíðarinnar er að gefa
sögumannahefðinni nýtt líf. Ungt fólk í dag er
vanara því að sjá teikni- eða bíómyndir, lesa
bækur eða spila tölvuleiki. Eftir að barn lærir
að lesa á Islandi sem og annars staðar í
vestrænum heimi, er sjaldgæft að foreldrar
segi því sögur. Sú foma hefð að segja sögu og
hlusta á hana er fyrirbæri sem þekkist varla
lengur. Angela Sidney gerði sér grein fyrir
þessu, og fékk fólk sitt til þess að spyma fótum
við þessari þróun. Ungt fólk í Yukon - einkum
indíánar - er þess vegna hvatt til þess að taka
þátt í sögumannahefð fólks síns, og árangurinn
er mikið úrval af einstaklega góðum sög-
umönnum.
Norðurbúar
Gamall indíáni frá Inuvik 1 Norðvesturhéraði
Kanada (þó nokkuð miklu norðar en Egilsstað-
ir) horfði lengi á greinarhöfund eitt kalt
nóvemberkvöld í fyrravetur. „íslendingur“,
sagði hann alvarlegur. Svo brosti hann: „Þá
ertu eins og við, þú ert alvöru norðurbúi. Þú
þekkir myrkrið, þú þekkir nátt,úruöflin.“ Þetta
var eitt það besta hrósyrði sem indíánar hér
geta gefið hvítri konu.
Louise Profeit-LeBlanc er ein af stofnendum
Söguhátíðarinnar. Hún er Norður-Tutchone
indíáni frá Yukon. Hún sagði sögu af atburðum
sem hentu forfeður hennar hér fyrir nokkur
hundruð árum. Óvinir réðust inn í indíánaþorp
og drápu allt fólkið. Þetta voru grimmir her-
menn, og þeir drápu börnin með því að binda
þau og stinga iljum þeirra í eld. Systkini, fimm
ára telpa og sex ára drengur, voru tekin og
misþyrmt eins og öllum börnunum. Gömul
kona úr óvinaættbálknum sá þau og tókst að
bjarga þessum tveimur börnum. Hún faldi þau
í tjaldi sínu. Daginn eftir blóðbaðið bað gamla
konan fólk sitt um að halda áfram ferðinni án
sín, því hún var gömul og fann að dauðinn
nálgaðist. Höfðinginn samþykkti bón hennar,
og engum datt í hug að leita að börnum í tjaldi
hennar. Svo leið og beið og gamla konan
hjúkraði börnunum allt haustið. Snemma vetr-
ar, þegar fætur barnanna voru orðnir
ferðafærir, þá gaf hún þeim böggul með
þurrkuðu kjöti og annan með þurrkuðum fiski
í, og sagði þeim að eftirlifandi fólk þeirra væri
staðsett niður með Yukon ánni. Þau þyrftu
bara að fylgja frosinni ánni og þau myndu
finna fólkið sitt. Börnin kvöddu deyjandi kon-
una (því í þetta sinn var hún deyjandi) og
þökkuðu henni vel lífgjöfina. Svo lögðu þau af
stað. Yukon veturnir eru kaldir en á hverri
nóttu kom hvít snæugla til barnanna, huldi þau
undir vængjum sínum Og verndaði þau gegn
frostkaldri nóttinni. Sagan segir að uglan hafi
haft brjóst, sem börnin drukku úr. Þannig
komust þau heil á höldnu til fólks síns og af-
komendur þessara barna eru margir.
Menningarblanda
Þema hátíðarinnar er „beyond words“, eða
„meira en orð fá lýst,“ sem segir margt um
Alþjóðlegu söguhátíðina í Yukon. Um sólstöðu-
helgina í ár - 19. til 21. júní - voru mörg menn-
ingarbrot samankomin á bökkum Yukon árinn-
ar. Inúítar frá Alaska, Kanada og Síberíu, Af-
ríkumenn fi-á Nígeríu, margmenni frá hinum
ýmsu indíánaþjóðflokkum Kanada (m.a. frá
hinum 14 þjóðflokkum Yukon) og Bandaríkj-
anna, afrískir Ameríkanar, kúreki frá Okla-
hóma, Grikki og einn íslendingur, Sigrún
María Kristinsdóttir.
Sigrún María var ekki í slæmum íelagsskap,
því þetta er ekki í fyrsta sinn sem íslendingur
segir Kanadamönnum sögur. Fyrsti íslending-
urinn sem tók þátt í þessari hátíð var Sjón Sig-
urðsson, árið 1988. Sjón sagði sögur sem amma
hans hafði sagt honum og söng Krummavísur.
Tveimur árum seinna kom Þórunn Valdimars-
dóttir og sagði sögur um íslenska sögu,
þjóðsögur og galdra. Eins hafa nokkrir
Kanadamenn komið og sagt íslenskar sögur,
án þess að hafa nein blóðtengsl við ísland.
Baulaðu nú búkolla mín
Það er list að kunna að segja sögu vel. Þetta
listform er eitt það elsta í heiminum, og þorsti
mannkyns fyrir góðri sögu virðist ekkert
dvína, þrátt fyrir nútíma bækur, sjónvörp og
tölvur. Sumt fólk er fætt með þessa gáfu, en
flestir þurfa að læra listina að segja sögu.
Háskólar í Kanada bjóða upp á fög sem kenna
hina fomu list að segja sögu. Nokkrir sögu-
menn á Alþjóðlegu Söguhátíðinni voru
háskólamenntaðir, aðrir voru hefðbundnir
sögumenn ættbálka sinna, og enn öðrum þótti
bara gaman að segja sögur.
Eins og Sjón, þá ákvað Sigrún María -
ómenntaður sögumaður - að segja sögur sem
amma hennar hafði sagt henni. Búkolla,
Gilitrutt og Sæmundur fróði í Svartaskóla eru
nokkrar af þeim íslensku sögum sem hún
sagði. Nokkrum vikum fyrir hátíðina fékk
Sigrún María skilaboð um að koma við á skrif-
stofu Söguhátíðarinnar. Þar var hún vinsam-
legast beðin um gæta þess að íslensku sögurn-
ar væru ekki allt of litríkar, því það var nokkuð
víst að börn myndu verða í áheyrendahópnum.
Á fyrri árum hátíðarinnar hefur fólk sagt
litríkar íslenskar drauga- og tröllasögur, og
foreldrar svo hringt og kvartað yfir svefnleysi
og martröðum barna sinna vikum saman eftir
að hátíðinni lauk. Til þess að halda uppi þessu
orði sem íslenskar þjóðsögur hafa fengið á sig í
Kanada, þá fékk ein meinlaus draugasaga að
vera með.
Yukon
Sögur Yukonindíána segja að þeir hafi búið í
Yukon síðan Krákan - skapari landsins -
skapaði heiminn. Fornleifafræðingar segja
hins vegar að fyrstu mennirnir sem bjuggu í
Kanada hafi gengið frá Asíu yfir Bering land-
brúna, fyrir meira en 24.000 árum. Þeir bjuggu
hér ásamt risavöxnum letidýrum, bjórum á
stærð við kálfa, þriggja tonna loðnum
mammútum, norðuramerískum kameldýrum
og sverðköttum. Sögur indíánanna um sköpun
heimsins virðast koma frá enda ísaldar, því
Kráka skapaði landið með því að þurrka upp
vatnið sem sennilega kom frá bráðnandi jökl-
um. Þessar sögur, sem og margar aðrar, hafa
lifað góðu lífi í indíánaþorpum Yukon.
En það eru fleiri athyglisverðar sögur frá
Yukon. í ár, 1998, eru 100 ár liðin síðan Klondi-
ke gullæðið gekk yfir heiminn og fólk allsstað-
ar að úr heiminum flykktist til Yukon. Hrím-
faxi og Dawson borg voru mikilvægir áningar-
staðir á þeim tíma. I hópi gullgrafaranna voru
nokkrir Islendingai- og afkomendur þeirra eru
enn hér, þótt nöfn þeirra séu nú orðið lítið
skyld íslenskum nöfnum. Gull fannst í Bonanza
Creek í Yukon árið 1896, og tveimur árum
seinna var aragi'úi af vongóðum gullgröfurum í
Yukonfylki, vopnaðir skóflum og sigtum. Chil-
koot stígurinn sem liggur í gegn um landamæri
Kanada og Alaska, var forðum eina leið gull-
grafaranna til mannabyggða. Þessi stígur er 53
km langur og illur yfirferðar.
Á þessum tíma var staðurinn þar sem Hrím-
faxi byggðist einungis tjaldstæði indíána.
Borgin Hrímfaxi byggðist á gullæðistímanum,
þegar gullgrafarar þurftu á svefnstað að halda
og fólk sá framtíð í því að veita gullgröfurum
þá þjónustu sem þeir voru vanir. Þvottahús,
matsölustaðir, kirkjur, vændishús og barir
spruttu upp við Yukon ána. I þefrri á eru all-
margar flúðir, og fannst gullgröfurunum flúð-
irnar við borgina minna á fax hvítra hesta og
kölluðu borgina þess vegna Whitehorse. ís-
lenskir innflytjendur þýddu nafnið Whitehorse
yfir í Hrímfaxa. Á þessum árum fóru tugir
þúsunda gullgrafara um Hrímfaxa. Nú búa um
24 þúsund manns í Hrímfaxa. Enn má mefra að
segja finna gullgrafa að verki í björtu sólskini
4 LESBÓK MORGUNBIAÐSINS ~ MENNING/LISTIR 5. DESEMBER 1998